مرحوم کلینی از سهل، و او از بشر بن بشار نیشابوری نقل میکند که گفت:
به امام هادی علیهالسلام نوشتم: کسانی که با ما [در این دیار] هستند درباره توحید اختلاف دارند، بعضی میگویند: او جسم است، و بعضی میگویند: او صورت است.
امام هادی علیهالسلام در پاسخم نوشت: پاک و منزه است آن خدایی که محدود نباشد، و در وصف نگنجد، و چیزی همانندش نباشد که «او را همانند نیست، و او شنوای بیناست».
مرحوم صدوق با سند خود از محمد بن فرج رخجی نقل میکند که گفت:
به امام هادی علیهالسلام نامه نوشتم، و از او درباره گفتار هشام بن حکم که خدا جسم است، و گفتار هشام بن سالم که خدا صورت است پرسیدم.
حضرت علیهالسلام در پاسخم نوشت: سرگردانی سرگردانان را از خود دور کن، و از شیطان به خدا پناه بر، چنان نیست که آن دو هشام گفتهاند. [و یا: این گفتار، گفتار آن دو هشام نیست].
و نیز از حمزة بن محمد نقل میکند که گفت:
به امام هادی علیهالسلام نامه نوشتم، و از آن جناب پیرامون جسم بودن و صورت داشتن خدا پرسیدم، در پاسخم نوشت: پاک و منزه است آن خدایی که هیچ چیز همانندش نیست.
و نیز از ابن ابی دلف نقل میکند که گفت:
از امام هادی علیهالسلام درباره توحید پرسیدم، و عرض کردم: من گفتار هشام بن حکم را قبول دارم.
حضرت علیهالسلام ناراحت شد، و فرمود: شما با گفتار هشام چکار دارید؟! کسی که میپندارد خدای متعال جسم است از ما نیست، و ما در دنیا و آخرت از او بیزاریم، ای ابن ابیدلف! جسم حادث است، و خدا پدید آورنده، و تجسم بخش آن است.
روی الکلینی:
عن سهل، عن بشر بن بشار النیسابوری [1] قال:
کتبت الی الرجل علیهالسلام: أن من قبلنا قد اختلفوا فی التوحید، فمنهم من یقول: هو جسم، و منهم من یقول: هو صورة. فکتب الی: سبحان من لا یحد و لا یوصف، و لا یشبهه شیء، و لیس کمثله شیء، و هو السمیع البصیر [2] .
قال الصدوق: حدثنا علی بن أحمد بن محمد بن عمران الدقاق رحمه الله قال: حدثنا محمد بن یعقوب قال: حدثنا علی بن محمد رفعه، عن محمد بن الفرج الرخجی قال: کتبت الی أبیالحسن علیهالسلام أسأله عما قال هشام بن الحکم فی الجسم، و هشام بن سالم فی الصورة، فکتب علیهالسلام: دع عنک حیرة الحیران، و استعذ بالله من الشیطان، لیس القول ما قال الهشامان [3] .
قال أیضا: حدثنا أحمد بن محمد بن یحیی العطار رحمه الله، عن أبیه، عن سهل بن زیاد، عن حمزة بن محمد قال: کتبت الی أبیالحسن علیهالسلام أسأله عن الجسم، و الصورة، فکتب: سبحان من لیس کمثله شیء [4] و قال أیضا: حدثنا محمد بن موسی بن المتوکل رحمه الله قال: حدثنا علی بن ابراهیم بن هاشم، عن أبیه، عن الصقر بن أبی دلف قال: سألت أباالحسن علی بن محمد بن علی بن موسی الرضا علیهمالسلام عن التوحید، و قلت له: انی أقول بقول هشام بن الحکم، فغضب علیهالسلام ثم قال: ما لکم و لقول هشام، انه لیس منا من زعم أن الله عزوجل جسم، و نحن منه برآء فی الدنیا و الآخرة، یا ابن أبی دلف! ان الجسم محدث، والله محدثه و مجسمه [5] .
پی نوشت ها:
[1] هو عم أبیعبدالله الشاذانی من أصحاب الهادی علیهالسلام، معجم رجال الحدیث: 3: 313.
[2] الکافی 1: 102 ح 9 و 5 و 8، التوحید: 101 ح 13، تفسیر نور الثقلین 4: 560 ح 17 و 18 و 19، بحارالأنوار: 294 ح 17 و ص 303 ح 38 مع اختلاف.
[3] التوحید: 97 ح 2، الأمالی للصدوق: 351 ح 424، بحارالأنوار 3: 288 ح 3.
[4] التوحید: 102 ح 17 و 16 مرسلة و زاد فی آخره: «و لا جسم و لا صورة».
[5] التوحید: 104 ح 20، بحارالأنوار: 3: 291 ح 10 و 57: 81 ح 58، باختصار.
