مبحث شصت و هشتم طرح صالحین: "چگونه خود را ارزیابی کنیم؟"

کنترل فکر

فكر گناه تا به عمل حرامى منجر نشود، حرام نيست؛ ولى بايد در نظر داشت كه شيطان با همين انحرافات كوچك، انسان را به تباهى مى كشاند. فكر گناه، گناه نيست؛ ولى ممكن است زمينه گناه را فراهم سازد و موجب سلب توفيق گردد؛ چنان كه دود چيزى را نمى سوزاند ولى در و ديوار را سياه مى كند. كنترل فكر، راه هاى متعددى دارد؛ ولى با نخستين گام، همه چيز، درست نمى شود. كسى كه مى خواهد زمام افكار خويش را در دست بگيرد، بايد با تمام توان به خودسازى روى آورد و با جديت، اين راه را دنبال كند؛ تا كم كم به هدف نزديك گردد. بخشى از راه هاى كنترل فكر، عبارتند از:
1.راه دل و عشق
ذهن و فكر انسان، همواره متوجه چيزى است كه به آن عشق مى ورزد؛ چنان كه عاشق، آنى از فكر معشوقش بيرون نمى رود. اين كه ما هميشه در نمازهاى خود به ياد ديگر مسائل مى افتيم، به جهت تعلق نفس به آنها و عدم آشنايى با محبوب حقيقى است؛ ولى عاشق دلباخته خدا، در همه حال، به ياد خداست؛ چنان كه گويا هميشه در نماز است. بنابراين، بايد دل را از تعلق به ديگر چيزها پالايش كرد و منزلگه عشق ربوبى ساخت؛ تا انديشه نيز بدان سو متوجه شود.
2. ضبط قوه خيال
پرنده لجام گسيخته خيال، هر دم بر سر شاخسارى مى نشيند. از اين رو، افكار انسان غيرمهذب، قرار و آرام ندارند. اگر آدمى با دقت در كنترل خيال بكوشد، يعنى همواره از آن مراقبت كند و هر گاه به اين سو و آن سو گريخت، بلافاصله آن را به امور شريف متوجه گرداند، خيال، كم كم رام و مطيع مى گردد و به كنترل در مى آيد.
3.انس دادن ذهن
با داشتن يك برنامه منظم و پيوسته، مى توان ذهن را به سمتى خاص جهت داد. داشتن برنامه هاى منظم روزانه دعا و قرآن، مطالعه كتاب هايى پيرامون اخلاق، معاد، خداشناسى، عواقب گناه و حداقل روزى يك ساعت شركت منظم و پيوسته در مجالس دينى، در اين مسير، سودمند است.
4. كنترل حواس
گرچه ذهن انسان اين توانايى را دارد كه حتى بدون استفاده از حواس ظاهرى، افكارى را توليد كند، ولى اغلب آن چيزهايى كه در مورد آنها فكر مى كنيم، داده هاى حواس ظاهرى است. از اين رو، بايد مجارى ورودى ذهن را كه همان حواس ظاهرى است، كنترل كرد؛ يعنى چشم، گوش، زبان، دست و... را كنترل كرد. قرآن در اين باره مى فرمايد: « وَلاَ تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولـئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً ؛ و هرگز نسبت به آن چه علم و اطمينان ندارى، دنبال مكن كه (در پيشگاه حكم خدا) چشم و گوش و دل، همه مسئولند». بنابراين، يكى از مهم ترين راه هاى كنترل فكر، كنترل حواس ظاهرى است.
5. ريشه فكر گناه در نيازهاى غريزى انسان است.
براى اين كه بتوانيد از دست اين فكرها خلاص شويد، لازم است ازدواج كنيد. هيچ درمانى مانند ازدواج، شما را از اين افكار خلاص نمى كند.[1]
مديريت ذهن
رابطه آدمي و ذهن به دو صورت است 1ـ انسان بر ذهن خويش مسلط است و او را به هر طرف كه مي خواهد مي كشاند و ذهن را هدايت و مديريت مي كند 2ـ برعكس است يعني فعاليت هاي ذهن از كنترل انسان خارج است و او را به هر طرف كه مي خواهد مي كشد. به طور مثال انسان، همانند قايقراني است كه در درياي متلاطم و طوفاني اسير شده است و قايق او را همچون پر كاهي به اين طرف و آن طرف مي كشاند. در چنين موقعيتي است كه افكار زشت و منفي به سراغ انسان مي آيد. بنابراين بايد ذهن را در حالت اول درآورد و آن را مديريت و هدايت كرد. براي تحت كنترل درآوردن افكار و مسلط شدن بر ذهن، بايد تمرين هاي تدريجي و منظم كرد به گونه اي كه هر چيزي را كه اراده كرديد به آن فكر كنيد و به صورت ارادي جريان و جهت فكر را تغيير دهيد و به سهولت از فكري به فكر ديگر منتقل شويد و اين عمل را آن قدر تكرار كنيد كه ذهن فرمانبر و مطيع شما شود.
براي دفع و رفع افكار منفي از شيوه هاي زير كمك بگيريد:
• تمرين خواندن نماز با دقت و توجه و حضور قلب،
• ذكر هايي همچون لا اله الا الله و اعوذ بالله من الشيطان الرجيم،
• پر كردن اوقات فراغت،
• فعاليت هاي بدني، كار و ورزش،
• زمزمه اشعار، تلاوت قرآن، دعا،
• شنيدن تلاوت قرآن، تواشيح، دعا و سخنراني،
• انصراف توجه با اشتغال بدن، محاسبات رياضي، خيالپردازي براي قصه نوشتن و قصه گفتن، دست كاري طنز گونه اشعار، آواز خواندن، تمركز بر رنگ هاي يك تابلو و...
• اگر افكار مزاحم سمج و لجوج بودند و دست از سرمان برنداشتند از روان شناس باليني و روان پزشك كمك بگيريم.[2]

منبع:
1. پرسمان دات نت.
2. نرم افزار پاسخ 2، مركز مطالعات و پاسخگويي به شبهات(حوزه عليمه قم).