مبحث شصت و هشتم طرح صالحین: "چگونه خود را ارزیابی کنیم؟"

خودکنترلی

خودکنترلی، خود مدیریتی، خودگردانی، خودتربیتی و مُرابطه همگی به یک معنا هستند که از دقیق ترین راه ها برای خودسازی و تقویت قدرت اراده و اجرایی کردن برنامه های زندگی است. این برنامه با دقیق ترین برنامه هایی که روان شناسان برای کنترل خود و تقویت اراده داده اند همخوانی دارد و شامل مراحل زیر است:
1. مُشارطه و معاهده: از اول صبح با خود یا فرد محترم و مورد قبولی، عهد (کتبی یا شفاهی) می کند که کاری را انجام دهد یا ترک کند. بهتر است قرارداد کتبی باشد و از گام ها و اهداف کوچک شروع شود.
2. مُسارعه: اجرایی و عملی کردن عالمانه تعهدات، سریع و بدون تأخیر و تسویف.(فردا فردا کردن، بمب ویرانگر سازمان اراده است)
3. مُراقبه: در طول روز بر حسن اجرای شرط و پیمان خود مراقبت مستمر دارد.
4. مُحاسبه: خودارزیابی و حساب و کتاب می کند که چقدر موفق بوده و چقدر در برنامه کاهلی داشته است
5. مُعاتبه: اگر موفق بوده خود را تشویق کلامی و اگرناموفق بوده خود را تنبیه و سرزنش کلامی می کند
6. مُعاقبه: مرحله ای شدیدتر از معاتبه و سرزنش است؛ رفتار خود را تشویق یا تنبیه( انفاق، روزه، کم کردن غذا و..) می کند.[1]
تـذکــر:
* معاقبه و معاتبه شامل خودتقویتی و خودتنبهی است، چون «دفع خطر و ضرر»مقدم بر کسب منفعت و سود است. براین دو تأکید شده است.
* تربیت شامل تکنیک های خودتربیتی و دیگر تربیتی، کلامی و غیرکلامی، سلبی(بازدارنده) و ایجابی و وادرانده (اصلاحی)، گفتاری و عملی و عام و خاص در سه حوزه عاطفی(انگیزشی) شناختی و رفتاری است.
* در روان شناسی خودگردانی(خودکنترلی)= مشاهده خود+ خودسنجی+ خودتقویتی
* در اخلاق خودتربیتی(مرابطه)= مشارطه و معاهده صبحگاهی+ مراقبه مستمر روزانه + محاسبه رفتار، گفتار و پندار+ معاتبه(سرزنش و تشویق کلامی) + معاقبه(تشویق و تنبیه غیرکلامی).[2]

پی نوشت :

1.مرتضی مطهری، تعلیم و تربیت در اسلام، ص 370، مسعود آذربایجانی، اخلاق اسلامی، ص223 و 224.
2.ماهنامه خانه خوبان، محمدحسين قديري، ش60.