«کوير ايران» مقصد جذاب گردشگران خارجي

بيش از يک پنجم مساحت کشورمان را بيابان و کوير فرا گرفته که يکي از زيباترين چشم اندازها در عرصه طبيعت است، سکوت و آرامش از ويژگي هاي بارز کوير و بيابان است. هواي سالم و پاک هم از ديگر مزيت هاي اين عرصه طبيعي است، اما وقتي مقصد را براي سفر انتخاب مي کنيم، کمتر کسي است که در برنامه خود بيابان و کوير را مقصد اصلي گردشگري قرار دهد و تصور ما اين است که اين مناطق را خالي از سکنه و هرگونه جاذبه هاي تفريحي مي دانيم، در حالي که وقتي به کوير مي رويم اين چشم انداز طبيعت افق ديد را محدود نکرده و به تعبيري آسمان و زمين را در کنار يکديگر قرار مي دهد. با آن که کشورمان داراي بيابان ها و کويرهاي منحصر به فردي است، اما مقصدي براي گردشگر ايراني نيست، در حالي که مقصد اصلي اغلب گردشگران خارجي در ايران بيابان و کوير است.

اکنون بايد پرسيد چرا گردشگر داخلي از اين قابليت بهره نمي گيرد؟ چه ظرفيت هايي در اين بخش نهفته است و چگونه مي توانيم از اين ظرفيت که مورد توجه گردشگران خارجي است کسب درآمد کرد؟

اسماعيلي کارشناس گردشگري که خود سکوت و آرامش کوير و بيابان را به ساير مناطق ترجيح مي دهد، مي گويد: با توجه به اقليم جغرافيايي و تنوع آب و هوايي و همچنين وسعت کشور، ايران داراي انواع بيابان مناسب گردشگري است.

وي مي افزايد: کشورمان جزو ۱۶ کشور هدف و مقصد گردشگري در دنياست و به لحاظ جاذبه هاي گردشگري جزو ۱۰ تا ۱۲ کشور اول دنياست که عرصه کويري جنوب و مرکز کشور مقصد اصلي گردشگران اروپايي است.

اين کارشناس گردشگري اظهار مي دارد: ايران داراي مناطق خشک و بي آب و علف و نيمه خشک است از اين رو مناطق بياباني خشک و بي آب و علف ظرفيت هاي زيادي براي گردشگري دارد که گردشگران از جمله خارجيان مي توانند با خودرو و يا شترسواري در اين مناطق حضور يابند.

اسماعيلي يادآور مي شود: بخش نيمه خشک بيابان هاي ايران داراي ظرفيت هايي است و در اين بخش تنوع گونه هاي جانوري و گياهي ديده مي شود که براي گردشگران بسيار جذاب و حيرت آور است. گونه هايي مانند انواع مار، خزندگان و حيوانات در اين مناطق زيست مي کنند که معمولاً تغذيه اندکي دارند اما بسيار مقاوم به محيط زيست و عمر طولاني دارند اين مناطق با تنوع گياهي و جانوري براي گردشگران جذاب است.

اين کارشناس گردشگري به ظرفيت هاي درماني در اين مناطق اشاره مي کند و مي گويد: برخي از گردشگران از نظر جسمي مشکل دارند که به مناطق داراي چشمه هاي آبگرم عزيمت مي کنند اما محيط هاي بياباني و جنگلي به خاطر سکوت و آرامش در رفع مشکلات روحي افراد بسيار موثر است.

اسماعيلي يادآور مي شود: گروهي از گردشگران ماجراجو با پذيرش سختي هاي فراوان براي گذر از بيابان هاي بزرگ و تاب شرايط سخت بياباني، سفرهايي پرماجرا را براي خود رقم مي زنند.

دکتر پرويز کردواني بنيان گذار مرکز تحقيقات کويرشناسي ايران نيز در اين باره مي گويد: کوير يکي از مهم ترين منابع اقتصادي کشور است، کوير در گذشته سرزميني غيرقابل استفاده و از عوامل بازدارنده اقتصادي به شمار مي رفت، اما امروزه يکي از مهم ترين منابع اقتصادي کشور محسوب مي شود.

وي مي افزايد: از تمامي عوامل و عوارض طبيعي که به ظاهر بسيار سخت و نامساعد متصور مي شود مي توان در دنياي امروز با نوآوري در علم و توليد علم در زمينه هاي مختلف براي مساعد کردن شرايط زندگي ساکنان اين مناطق به ويژه نواحي کويري و بياباني آن و حتي بهبود اوضاع اقتصادي و اجتماعي کشور به ميزان چشمگيري استفاده کرد.

دکتر کردواني يادآور مي شود: کوير و بيابان در گذشته سرزميني غيرقابل استفاده، شوم، نفرين شده، وحشتناک و از عوامل بازدارنده اقتصادي به شمار مي رفت اما ديگر اين چنين نيست، بلکه از منابع مهم اقتصادي، آن هم تجديد شونده و پايدار در زمينه هاي مختلف به ويژه جذب و جلب گردشگر در موارد بي نظير در دنيا به شمار مي رود.

وي با اشاره به وجود مناطق کويري و بياباني بسيار زيبا در کشورمان مي گويد: کشورمان داراي مناطق بکر و جذابي است که کوير مرنجاب واقع در آران و بيدگل از جمله اين مناطق محسوب مي شود، اين منطقه با ظرفيت ها و قابليت هاي فراواني مانند پوشش گياهي مختلف، تپه هاي شن هاي روان و... مي تواند براي جذب گردشگران داخلي و خارجي موثر باشد.

عنايت ا... رنجبر کارشناس ارشد کويرشناسي نيز سهم ايران را از درآمد گردشگري بيابان و کوير بسيار ناچيز مي داند و مي گويد: سهم ايران از درآمد گردشگري به ويژه در حوزه بيابان در مقايسه با کشورهاي همسايه بسيار ناچيز است.

وي مي افزايد: امروزه صنعت گردشگري از ديدگاه آثار اقتصادي، اجتماعي، اشتغال و درآمدزايي و نقشي که در توليد ثروت دارد، از صنايع نفت و خودروسازي پيشي گرفته است.

رنجبر به فارس گفته است: بر اساس اعلام سازمان جهاني گردشگري در سال ۲۰۰۵ درآمد اين بخش ۷۰۰ ميليارد دلار و در سال ۲۰۰۹ بالغ بر هزار و ۲۰۰ ميليارد دلار بوده است، بر اساس پيش بيني سازمان جهاني گردشگري در سال ۲۰۱۰ بيش از ۲۳۰ ميليون نفر از منطقه آسيا و اقيانوسيه ديدن کردند.

اين استاد کويرشناسي يادآور مي شود: بزرگ ترين کوير نمکي جهان در ايران قرار دارد از اين رو يکي از مهم ترين ظرفيت هاي طبيعي ايران را بيابان ها و کويرهاي کشور تشکيل مي دهد به خصوص دشت کوير که به عنوان بزرگ ترين کوير نمکي جهان با ۴۸۰ هزار کيلومترمربع وسعت و بيابان لوت با ۸۰ هزار کيلومتر مربع وسعت، گرمترين منطقه دنياست.

وي يادآور مي شود: توسعه گردشگري طبيعي در زمينه اکوتوريسم و ژئوتوريسم مي تواند يکي از اهداف اصلي براي ارتقاي سطح گردشگري باشد از اين رو کويرها و بيابان هاي ايران به عنوان مناطق بکر مي تواند مقصد گردشگري بسياري از گردشگران طبيعت گرا و علاقه مندان به سفرهاي هيجان انگيز به مناطق کشف نشده باشد.

تصور اغلب گردشگران و طبيعت گران بر اين است که کوير و بيابان عاري از جاذبه هاست و نمي تواند درآمدزا باشد آيا اين گونه است؟

دکتر فريد جواهرزاده عضو هيئت علمي دانشکده گردشگري نيز گردشگري بيابان و کوير را يکي از شاخه هاي اکوتوريسم و طبيعت گردي مي داند که مي تواند يکي از منابع کسب درآمد باشد.

وي مي گويد: اين نوع گردشگري در سطح کشورهاي گردشگر پذير دنيا مطرح است و شاخه هاي مختلفي از قبيل کويرنوردي، تورهاي ماجراجويانه، تورهاي فرهنگي کوير و به نوعي استفاده از آب و هواي کوير و شبه تورهاي سلامتي براي آفتاب گرفتن و استفاده از فضاي کوير انجام مي گيرد.

وي مي افزايد: اگر اين شاخه از گردشگري توسعه يابد قطعاً بر گردشگري مکان و زمان هم تأثير مي گذارد و تأثير به سزايي در افزايش درآمد ملي دارد.

اسماعيلي کارشناس گردشگري نيز در اين باره مي گويد: بيش از ۳۰۰ هزار کيلومتر از مساحت کشورمان را بيابان هاي اصلي در برگرفته است و قطعاً حضور گردشگران در اين مناطق مي تواند کويرها و بيابان ها را آباد کند و به رونق اقتصادي و افزايش درآمد ساکنان آن منجر شود.

وي مي افزايد: رونق گردشگري در بيابان نه تنها سبب رشد اقتصادي مقصد گردشگري مي شود بلکه برخي مشاغل سنتي فراموش شده مانند صنايع دستي و شترباني را احيا کرده و به بهبود سطح زندگي جوامع محلي مي انجامد.

بخش زيادي از اين کره خاکي را کويرها و بيابان ها احاطه کرده است، ديگر کشورهايي که داراي چنين پهنه طبيعي هستند چگونه از آن بهره مي گيرند.

يک عضو کميته ملي طبيعت گردي نيز به کشور چين در اين باره اشاره مي کند و مي گويد: چين يکي از کشورهايي است که با برنامه ريزي توانسته در کنار جذب گردشگران به آثار تاريخي و کهن خود، آنها را به بازديد از جاذبه هاي بياباني و کويري ترغيب کند.

وي مي افزايد: اين کشور به منظور کسب درآمد از طريق جلب گردشگران داخلي و خارجي در بعضي از مناطق بياباني خود که پروژه هاي تثبيت شن هاي روان انجام شده است و عرصه هاي بياباني به صورت جنگل کاري هاي وسيع و فضاي سبز مناسب درآمده است، با ايجاد تسهيلات و امکانات رفاهي، پارک ها و تفريح گاه هاي زيبايي ايجاد کرده است.

دکتر فريد جواهر زاده؛ کارشناس اقتصاد جهانگردي نيز نقش کوير و بيابان را در توسعه اقتصادي مهم مي داند و مي گويد: بسياري از کشورهايي که بيابان و کوير دارند توانسته اند توسعه اقتصادي خود را از اين طريق امکان پذير کنند. امارات عربي به جز بيابان ديگر قابليت اقتصادي ندارد از اين رو با فراهم کردن زيرساخت هايي براي گردشگر انواع برنامه هاي تفريحي را تعريف کرده است و توانسته تعداد گردشگر زيادي را از اقصي نقاط دنيا جذب کند.

دکتر جواهرزاده يادآور مي شود: اماراتي ها بيابان را برابر با طلا مي دانند زيرا توانسته اند نهايت بهره برداري و رسيدن به يک درآمد خوب را فراهم کنند.

اسماعيلي کارشناس گردشگري نيز توجه به مقوله گردشگري بيابان و کوير را يکي از عوامل توسعه اقتصادي و اجتماعي مي داند و مي گويد: امروز برخي از کشورها نظير تونس تنها از طريق بيابان و کوير توانسته اند سالانه تا ۳ ميليارد دلار درآمد کسب کنند.

وي مي افزايد: رونق گردشگري نيز در بيابان نه تنها سبب بازده اقتصادي براي سطح وسيعي از کشور که ظرفيت هاي توليدي، کشاورزي و صنعتي که رقابتي ندارند فراهم مي آورد بلکه موجب رشد و بهبود زندگي اجتماعي و اقتصادي مردم آن خطه مي شود.

گردشگري کوير و بيابان تا حدودي ناشناخته است و بايد اين بخش از گردشگري معرفي و مطرح شود، زيرا بيش از يک پنجم مساحت کشورمان را کويرها و بيابان ها احاطه کرده اند و مکان هاي باستاني و تاريخي در مسير کويرها و بيابان ها وجود دارد.

دکتر فريدجواهر زاده عضو هيئت علمي دانشکده گردشگري نيز ضمن بيان اين مطلب مي گويد: اقليم خاص کشورمان و شرايط آب و هوايي کمک مي کند که کوير ايران به عنوان يک جاذبه گردشگري منحصر به فرد معرفي شود.

از اين کارشناس اقتصاد جهانگردي سوال مي کنيم چرا اين شاخه از اکوتوريسم استفاده و معرفي صحيح نشده است؟ دکتر جواهرزاده در پاسخ مي گويد:  اين مسئله به چند عامل عمده بر مي گردد. ضعف اطلاع رساني و تبليغات صحيح و معرفي کوير به عنوان يک جاذبه گردشگري هنوز به شکل مطلوب انجام نشده است و با نمايش فيلم سينمايي رضا ميرکريمي به نام «خيلي دور و خيلي نزديک»، اولين نگاه به مقوله گردشگري کوير و کويرنوردي استارت زده شد و موجب شد تورهاي داخلي براي اين شاخه از گردشگري شکل بگيرد.

اين کارشناس گردشگري علاوه بر تبليغات به ايجاد امکانات و زيرساخت هاي لازم در اين عرصه معتقد است و مي گويد: وقتي بحث گردشگري بيابان و کوير مطرح مي شود ابتدا بايد زيرساخت هاي لازم فراهم شود، امکان اسکان موقت و دائم حتي براي يک زندگي ساده وجود داشته باشد، وقتي اين امکانات براي گردشگران فراهم شد مي توانيم تورهاي متعددي براي اين شاخه از اکوتوريسم لحاظ کنيم.

وي مي افزايد: حتي مي توانيم براي خانه هاي روستايي زيادي که در حاشيه کويرها و بيابان ها وجود دارد امکانات اوليه زيستن را فراهم کنيم تا بتوانيم به عنوان هدف گردشگري آنجا را قلمداد کنيم، پس بايد براي رشد و ارتقاي اين مقوله از گردشگري به تبليغات، اطلاع رساني و ايجاد زيرساخت هايي به طور جدي توجه شود.

دکتر جواهرزاده به موازي کاري سازمان ها و نهادهايي که با اين بحث سر و کار دارند اشاره مي کند و يادآور مي شود: در مقوله کويرنوردي و فعاليت هاي اکوتوريسم، سازمان ها و نهادهاي مختلفي نظير محيط زيست، راه و ترابري، جهاد کشاورزي و... به شکل موازي در اين موضوع ورود پيدا مي کنند که اين موازي کاري ها موجب شده که اين بحث مغفول بماند.

اين کارشناس گردشگري مي گويد: تشکيلات قوي بايد اين مسئله را سازماندهي کند که در سال هاي اخير در اين راستا کميته ملي طبيعت گردي شکل گرفته اما هنوز به نتيجه لازم نرسيده و اميدواريم که با ايجاد اين کميته مشکلات مرتفع شود.

از دکتر جواهرزاده تفاوت بين کوير و بيابان را سوال مي کنيم اين کارشناس اين تفاوت را چنين بيان مي کند: کوير پهنه اي است که داراي شرايط آب و هوايي بسيار دشوار است و همسازي با اقليم از ضروريات اين بحث است لذا بايد طراحي هاي مناسبي لحاظ شود که با اقليم کوير سازگار باشد تا گردشگر بتواند در آن سکونت کند اما بيابان چنين شرايط و موقعيتي براي سکونت حتي براي کوتاه مدت ندارد. وي به کوير شهداد، کوير ورزنه، کوير مصر، کوير لوت که گرمترين نقطه دنيا و داراي جاذبه هاي بسيار کويرنوردي است، اشاره مي کند و مي گويد: بيابان ريگ جن و بيابان هاي يزد و طبس و... از بيابان هاي کشورمان است که با حداقل سرمايه گذاري مي توان فضاي طبيعت گردي را فراهم کرد و در واقع يکي از مشکلات در بحث گردشگري و راه برون رفت از مشکلات و توسعه گردشگري توجه به بحث گردشگري بيابان و کوير است.