فروش کلیه چه حکمی دارد؟

برداشتن بخشى از بدن انسان زنده براى پیوند زدن در صورتى که قطع آن زیان مهمى داشته باشد مانند چشم و دست و امثال آنها جایز نیست، ولى اگر زیان مهمى نداشته باشد مانند قطعه‏اى از پوست یا نخاع یا یک کلیه در صورت سالم بودن کلیه دیگر با فرض رضایت صاحبش جایز است (اگر کودک یا دیوانه نباشد) وگرنه به هیچ وجه جایز نیست و هرگاه قطع آن جایز بود گرفتن پولى به ازاى آن نیز جایز است. حضرت آیة الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی)

در این مقاله دو سوال شرعی را مطرح کرده و به پاسخ آن می پردازیم:

سوال: فروش کلیه چه حکمی دارد؟

فروش اعضای بدن؛ در صورتی که با رضایت شخص و غرض عقلایی همراه بوده و ضرر قابل توجهی برای بدن، نداشته باشد، اشکالی ندارد.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سۆال، چنین است:

حضرت آیة الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):
برداشتن بخشى از بدن انسان زنده براى پیوند زدن در صورتى که قطع آن زیان مهمى داشته باشد مانند چشم و دست و امثال آنها جایز نیست، ولى اگر زیان مهمى نداشته باشد مانند قطعه‏اى از پوست یا نخاع یا یک کلیه در صورت سالم بودن کلیه دیگر با فرض رضایت صاحبش جایز است (اگر کودک یا دیوانه نباشد) وگرنه به هیچ وجه جایز نیست و هرگاه قطع آن جایز بود گرفتن پولى به ازاى آن نیز جایز است.

حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):

فروش اعضایی که بدل دارد مانند یکی از دو کلیه اشکالی ندارد، ولی احتیاط آن است که پول را در مقابل اجازه‌ی برداشتن عضو بگیرد نه خود عضو.

حضرت آیة الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):

دریافت پول در ازای بعضی از اعضا مانند کلیه مانعی ندارد.
حضرت آیة الله هادوی تهرانی(مد ظله العالی):
فروش عضو در صورتی که ضرر قابل توجهی به بدن نزند با یک غرض عقلایی مثل نجات کسی از مرگ اشکالی ندارد، ولی بهتر است در این مورد از آن اجتناب کنید.

سوال: حکم پیوند اعضای افرادی که به مرگ مغزی مبتلا شده‌اند چیست؟

مرگ مغزی به معنای از کار افتادن مغز است، در مرگ مغزی، خون رسانی به مغز متوقف شده و اکسیژن رسانی به آن انجام نمی گیرد. مغز تمام کارکرد خود را از دست می دهد و دچار تخریب غیر قابل برگشت می گردد. اگرچه پس از مرگ مغزی اعضای دیگر از جمله قلب، کبد و کلیه ها هنوز دارای عملکرد هستند، بتدریج در طی چند روز آینده، از کار خواهند افتاد. بیمار مرگ مغزی، صحبت نمی کند، نمی بیند، به هیچ یک از تحریکات خارجی پاسخی نمی دهد و بدون استفاده از دستگاه تنفس مصنوعی قادر به تنفس نخواهد بود.[1] مرگ مغزی در علم پزشکی مرگ مطلق است و این فرد هرگز زنده نمی شود.[2]

سۆال فوق از چند منظر قابل بررسی است:

1.جواز قطع اعضای شخصی که مبتلا به مرگ مغزی شده است و احکام مربوط به آن.
2.جواز پیوند عضو قطع شده و احکام مربوط به آن.

اما اول:

جواز استفاده از اعضاء متوفی در مرگ مغزی و قطع عضو، زمانی است که باعث تسریع در مرگ و قطع حیات آنان نشود که در این صورت اگر عمل مزبور با اذن قبلى وى صورت بگیرد و یا نجات نفس محترمى متوقف بر آن عضو مورد نیاز باشد، اشکال ندارد.[3] البته پیوند باید در اعضایی که صدق مثله شدن نکند، باشد و یا عرفاً هتک حرمت میّت محسوب نشود؛[4] لذا برخی[5] از مراجع، این امر را در صورتی جایز می‌دانند که، فردی که عضو او را قطع می‌کنند، مسلمان نباشد.

دوم:

بعد از قطع عضو، جایز است به بدن شخص نیازمند پیوند زده شود. اگر بدن بیمار این عضو جدید را قبول نماید، آن عضو جدید، تابع شخص شده و مانند دیگر اعضاء او پاک است[6].

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سۆال، چنین است:

حضرت آیة الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی):

بطور کلی اگر این افراد دچار ضایعات مغزی غیر قابل درمان و برگشت ‏شوند که بر اثر آن همه فعالیت‏های مغزی آنان از بین رفته و به حالت اغمای کامل فرو ‏روند به نحوی که باعث فقدان و از دست رفتن هر نوع شعور و احساس و حرکتهای ارادی می‏گردد، چنانچه که استفاده از اعضای بدن چنین بیمارانی برای معالجه بیماران دیگر باعث تسریع ‏در مرگ و قطع حیات آنان شود جایز نیست، در غیر این صورت اگر عمل مزبور با اذن قبلی وی صورت ‏بگیرد و یا نجات نفس محترمی متوقف بر آن عضو مورد نیاز باشد اشکال ندارد.

حضرت آیة الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):

قطع عضو مسلمان مرده، مانند چشم و دستش براى پیوند زدن به بدن زنده جایز نیست، و اگر کسى چنین کند، بر او دیه لازم مى‏آید و دفن آن عضو قطع شده واجب است. ولى اگر پیوند زد و عضو زنده‏اى از بدن شد، قطع آن واجب نیست و کسى که از نظر مغزى مرده است در حالى که قلب و ریه‌ی او هر چند به کمک دستگاه وظیفه خود را انجام مى‏دهند میت شمرده نمى‏شود و قطع اعضاى او براى الحاق به زنده به هیچ وجه جایز نیست.

حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):

اشکالی ندارد.

حضرت آیة الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):

در صورت احراز مرگ، با فرض وصیت میت به اهدای عضو، پیوند مذکور بلا مانع است.

پی نوشتها:
[1]. سایت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران.
[2]. مشایخی، علیرضا، سایت آفتاب.
[3]. توضیح المسائل (المحشی)،ج2،ص951، استفتاء از مقام معظم رهبری.
[4]. همان،ص952.
[5]. آیت الله سیستانی؛ استفاده از سایت معظم له.
[6]. همان،ص951،مساله 1289.
(توجه: استفتا از دفاتر آیات عظام توسط سایت اسلام کوئیست انجام گرفته است.)

منابع:
سایت اسلام کوئیست
سایت آیة الله سیستانی(دام ظله)

تبیان