لیست ترتیبی خطبه های نهج البلاغه : 101 تا 120

خطبه 101

قسمی از این خطبه مربوط است به روز جزا و سختیهای آن روز برای کسانی که در دوره زندگی درصدد بر نیامده‏اند که توشه‏ای برای دنیای دیگر فراهم نمایند و قسمتی دیگر از خطبه مربوط است به اهل بصره و متنبه کردن آنها از بلایی که بر آنان وارد می‏آید که از جمله خشکسالی است.

خطبه 102

این خطبه مربوط است به اندرز دادن به اهل دنیا تا این که در فکر عقبی باشند و مثل تمام خطبه‏های امیرالمومنین(ع) که دارای اندرزهای دینی و اخلاقی می‏باشد بایستی به دقت خوانده شود. در این خطبه جمله‏ای است به این مضمون(و کفی بالمرء جهلا الا یعرف قدره) یعنی(برای نادانی شخص همان بس که قدر خود نداند) و در این جمله کلمه(المرء) به معنای شخص است نه به معنای مرد، و در زبان عربی کلمه(مرء) به معنای شخص هم می‏باشد و لذا مفهوم این جمله شامل مرد و زن (هر دو) می‏شود و این جمله در زبان عربی ضرب‏المثل شده و عده‏ای از دانشمندان و نویسندگان این جمله را به همین شکل یا با قدری تغییر در کلام خود بکار برده‏اند و می‏برند و در تمام موارد در آغاز جمله آنها این سه کمله(و کفی بالمرء) دیده می‏شود.

خطبه 103

این خطبه در زمانی ایراد شده که طلحه و زبیر با استفاده از پشتیبانی اهل بصره آماده برای جنگی شدند که بعد موسوم به جنگ جمل شد. و مرحوم سیدرضی می‏گوید که قسمتی از این خطبه در یکی از خطبه‏های پیش ذکر شده ولی چون من آن را خطبه‏ای جداگانه یافتم لازم دانستم که ذکر کنم.

خطبه 104

این خطبه ، امیرالمومنین(ع) پیش‏بینی می‏کند که حکومت بنی‏امیه از بین خواهد رفت و در انتهای خطبه مردم را ترغیب به فراگرفتن علم می‏نماید و امیرالمومنین(ع) که خود دانشمند می‏باشد قدر علم را می‏داند و در این خطبه ارتکاب گناه از طرف کسانی که به حرام دین توجه ندارند تشبیه به استفاده از بوته سدر شده که در قسمتی از مناطق ایران و بخصوص در فارس به اسم کنار خوانده می‏شود. از این جهت که بوته سد خار ندارد و در مقدمه خطبه، پیغمبر با عظمت اسلام، تجلیل شده است.

خطبه 105

این خطبه دارای سه قسمت است و در قسمت اول امیرالمومنین(ع) دین مقدس اسلام را وصف می‏نماید و در قسمت دوم خطبه، رسول‏الله(ص) تجلیل می‏کند و در قسمت سوم قسمتی از پیروان خود را مورد نکوهش قرار می‏دهد که چرا پیمان‏شکنی می‏کنند و سستی به خرج می‏دهند.

خطبه 106

بعضی از شارحان نهج‏البلاغه برآنند که شاید این خطبه، در اصل دو خطبه، یا دو قسمت از دو خطبه جداگانه بوده چون در قسمت اول خطبه، امیرالمومنین(ع) سلحشوران را مورد نکوهش قرار می‏دهد و در قسمت دیگر خطبه، از آنها قدردانی می‏نماید ولی مرحوم سیدرضی این دو قسمت را در یک خطبه دیده و با پیروی از امانت خود، آنها را(هر دو قسمت را) نقل کرده است.

خطبه 107

بعضی از جملات این خطبه در برخی از خطبه‏های گذشته شده و سیدرضی طبق معمول خود هر اثری که از امیرالمومنین(ع) در هر مرجع یافته به عین نقل کرده است و در این خطبه امیرالمومنین(ع) تشبیهات جدید هم در کلام به کار برده که تا اینجا در خطبه‏ها دیده نشده است.

خطبه 108

تمام خطبه‏های امیرالمومنین، عبرت‏انگیز و آموزنده است و این هم خطبه‏ای است راجع به چند موضوع از جمله بی‏وفایی روزگار نسبت به کسانی که سخت به آن چسبیده‏اند و با این که به چشم خود می‏بینند که دیگران می‏میرند به خود تلقین می‏کنند که مرگ فقط برای بردن دیگران می‏آید و آنها عمر جاوید خواهند داشت و هرگز نخواهند مرد و امیرالمومنین(ع) در این خطبه وضع آنها را بعد از این که دوره سالخوردگی‏شان فرا رسید وصف می‏کند که چگونه از پا در می‏آیند و در آن موقع حتی نزدیکترین خویشاوندانشان از آنها متنفر می‏شوند و تا آنجا که بتوانند از آنان دوری می‏گزینند تا روزی یا شبی مرگ به سراغ آنها می‏آید و آنگاه کالبد فرو ریخته آنان به قبرستان فرستاده می‏شود.

خطبه 109

در این خطبه امیرالمومنین(ع) از قرآن صحبت می‏کند و خواندن آن را توصیه می‏نماید و حاجت به توضیح نیست که مقصود امیرالمومنین(ع) از خواندن قرآن این است که آن را با دقت و به طور عمقی بخوانند تا به فواید و عظمت آن پی ببرند.

خطبه 110

آنچه در این خطبه(و در خطبه‏های دیگر) از طرف امیرالمومنین(ع) راجع به مذمت دنیا گفته می‏شود در واقع مذمت آن دسته از اهل دنیا می‏باشد که از کار آخرت غافل هستند زیرا دنیا که از جامد و مایع و بخار به وجود آمده و طبق قوانینی که خدای متعال وضع نموده اداره می‏شود در خور مذمت نیست و نه با کسی دوستی دارد نه دشمنی و دوستی یا دشمنی دنیا با افراد عکس‏العمل روش زندگی و بندگی خود افراد است و به قول مولوی،(این جهان کوه است و فعل ماندا) و همانگونه که صدا از کوه بر می‏گردد واکنش اعمال ما از طرف دنیا به سوی خود ما بازگشت می‏نماید. این نکته را هم باید در نظر گرفت که ما افراد بشر چون دوره‏های کودکی و جوانی و پیری داریم و دارای اعصاب هستیم و از ناگواری رنج می‏بریم نمی‏توانیم در این دنیا امیدوار به سعادت بی غل و غش باشیم و لذا به طور حتم در زندگی افراد بشر دیگرگونیهایی به وجود می‏آید و هیچ کس از دیگرگونیها مصون نیست چون هر کس دوره‏های کودکی و جوانی و سالخوردگی و دوره‏های سلامتی و ناخوشی و غیره را طی می‏کند.

خطبه 111

این خطبه مربوط است به فرشته‏ای که جان آدمی را می‏گیرد و می‏دانیم که نامش عزرائیل می‏باشد ولی در این خطبه اسم او نیامده و امیرالمومنین(ع)نخواسته که اسمش را در خطبه ذکر نماید و نتیجه‏ای که از این خطبه گرفته این است که ما قادر به وصف خداوند نیستیم.

خطبه 112

این خطبه مربوط است به عدم ثبات و بی‏وفایی دنیا و امیرالمومنین(ع) که خود دنیا را طلاق داده، می‏داند که دنیای دون به هیچ کس وفا نمی‏کند و به بندگان خدا توصیه می‏کند که فریب دنیا را نخورند و بدانند که محال است دنیا به کسی وفا نماید.

خطبه 113

امیرالمومنین(ع) در خطبه‏های قابل تعظیم خود مردم را از دنیا پرستی نهی می‏نماید و این معنی در خطبه‏های متعدد تکرار می‏شود اما نبوغ علمی و ادبی آن حضرت آنقدر زیاد است که در هر خطبه با مضامینی غیر از مضامین خطبه‏های دیگر، مردم دنیا را از دنیاپرستی نهی می‏نماید به طوری که مضامین هر خطبه برای خواننده تازه می‏باشد.

خطبه 114

این خطبه، از طرف امیرالمومنین(ع) برای طلب باران ایراد گردیده و به همین جهت مرحوم سیدرضی اسم خطبه را استسقاء گذاشته که در زبان عربی به معنای طلب آب است و سیدرضی می‏گوید که در مقدمه خطبه(انصاحت جبال) از اصطلاحات مخصوص امیرالمومنین(ع) است به معنای این که کوههای ما شکافت(از خشکی) و در زبان عربی وقتی جامه‏ای شکافته شود می‏گویند انصاح الثوب و(انصاح النبت)هم در زبان عربی گفته شده یعنی وقتی گیاه خشک گردد لیکن انصاحت جبالنا به معنای شکافتن کوههای ما از اصطلاحات مخصوص امیرالمومنین(ع) می‏باشد.

خطبه 115

در این خطبه کلمه‏ای است به شکل وذحه که مرحوم شریف رضی آنرا(خنسفا) ترجمه کرده و این ترجمه قسمت آخر خطبه را که کلمه وذحه در آن است یک پیشگویی صحیح نموده چون بعد از این که یک خنفسا حجاج بن ابو یوسف ثقفی را گزید او بیمار شد و بعد مرد و خنفسا که بایستی با ضم حرف اول تلفظ شود، حشره‏ای است که نیش آن زهرآلود می‏باشد و گویا از نوع عنکبوتهای زهردار است که در ایران انواع بومی آنرا به اسم رطیل(یا رتیل) می‏خوانند و ما در مورد نوع خنفسا از لحاظ جانورشناسی یقین نداریم و مرجعهای لغوی که در دسترس ما است خنفسا را حشره‏ای کوچکتر از جعل و سیاه رنگ و بد بو وصف کرده‏اند بدون این که از لحاظ طبقه‏بندی حیوانی نوع آن را تعیین نمایند و می‏دانیم که در کتب لغوی گذشتگان نوع جانوران از لحاظ طبقه‏بندی علمی تعیین نمی‏شد و در این خطبه از گفته امیرالمومنین(ع) مبنی بر این که به زودی غلامی(پسری) از بنی‏ثقیف بر شما چیره خواهد شد منظور حجاج است که در دوره امویان، مدتی حاکم عراق بود و در تواریخ می‏خوانیم 50000 تن را به دستور او به قتل رسانیدند، غیر از کسانی که از شکنجه مردند.

خطبه 116

آیا این خطبه، قسمتی از خطبه دیگر امیرالمومنین(ع) بوده است یا این که یک خطبه مستقل به شمار می‏آید و مرحوم سیدرضی در این خصوص توضیحی نمی‏دهد و این خطبه را به همین شکل در مرجعهای قبل از خود دیده و نقل کرده است.

خطبه 117

شارحان نهج‏البلاغه می‏گویند که این خطبه بعد از این که جنگ جمل به پایان رسید ایراد شده است و لحن بیان امیرالمومنین (ع) در این خطبه با یک قسمت از خطبه‏ها که دارای جنبه انتقاد از مردم می‏باشد تفاوت دارد و در این خطبه امیرالمومنین (ع) همراهان خود را مورد قدردانی قرار می‏دهد و از آنها می‏خواهد که با اندرز، او را یاری بدهند.

خطبه 118

مردم کم‏اطلاع که از مقتضیات زمامداری و اقتضای جنگ بدون اطلاع بودند به امیرالمومنین(ع) گفتند اگر می‏خواهی که ما به جنگ برویم تو جلو حرکت کن تا ما تو را تعقیب نماییم در صورتی که به خوبی می‏دانستند که او مردی نیست که از جنگ بترسد و این خطبه را امیرالمومنین(ع) خطاب به مردم ایراد کرد.

خطبه 119

در این خطبه امیرالمومنین (ع) به مردم می‏گوید که بهترین میراث که یک تن می‏تواند باقی بگذارد عمل نیک است که نام نیک را تضمین می‏نماید نه اموال فراوان، و اموال فراوان که از آدمی بماند نصیب میراث خوارانی می‏شود که حتی از مرده تشکر نمی‏کنند که آن اموال را برای آنها گذاشته است.

خطبه 120

یک قسمت از این خطبه در یکی از خطبه‏های گذشته مذکور افتاده و در این خطبه، سئوالی که از امیرالمومنین(ع) کردند و در یکی از خطبه‏های گذشته بود، تکرار شده و امیرالمومنین(ع) بیش از خطبه گذشته در جواب پرسش کننده توضیح داده است.