قرار شب پنجم ماه مبارک رمضان

اسراف در نفس

اسراف هم در مورد نعمتهای بیرونی مطرح است و هم درباره نعمتهای درونی؛ مثلا، اولین لحظه ای که ارتکاب گناه در فکر انسان خطور کند، قبل از ارتکاب، اسراف در نفسش پیدا می شود؛ یعنی، او این پدیده فکری و علمی و نیز این پدیده عملی یعنی عزم و اراده را بیجا مصرف می کند.

خداوند می فرماید: وقتی شما به جان خودتان اسراف کرده اید، نا امید نباشید. چون درهای رحمت، همواره باز است. سپس می فرماید:

«و انیبوا الی

ربکم و اسلموا له» (29)

و این انابه و تسلیم شدن، تغییری در صحنه نفس است. پس اول، اسراف بر نفس است برخی نفس غیر مسرف را مسرف و آنگاه نفس مسرف و مترف را منیب، تائب و مطیع می کنند و این، تحول دو جانبه در نفس است.

بسیاری از آیات نشانه آن است که این تغییر، سخت و یا آسان است؛ چنان که طی راه سخت و یا آسان است؛ یعنی این دو مطلب با هم ارتباط دارند: یکی این که اصل تغییر، گاهی سخت و گاهی آسان است؛ مطلب دیگر این که طی راه، گاهی سخت و گاهی آسان است و منشا این سختی و یا آسانی، این است که اگر وصفی به صورت «ملکه» در دل رسوخ کرده باشد، تغییرش سخت ولی ادامه راه مناسب با آن، سهل است که به این ترتیب، هر دو مطلب به رسوخ وصفی نفسانی وابسته است؛ به این معنا، که در اوایل امر، همان طور که فراگیری علم، ثابت و آسان است و می فهمند، فراگیری مسائل اخلاقی مثل متخلق کردن کودکان هم سهل است. چون مسائل اخلاقی هم با فطرت اینها سازگار است و هم ضد اخلاق و ارزش در جان اینها جایی پیدا نکرده است؛ ولی اگر اخلاقی نفسانی در دراز مدت به صورت ملکه در آمده باشد طی راه مناسب با آن ملکه، آسان ولی تغییر آن سخت است، این دو مطلب را قرآن کریم در دو بخش از آیات، روشن کرده است:

29. سوره زمر، آیه 54.