فرهنگ و تمدن ایران در عصر اشکانی

زبان پارتها (اشکانیان) از خانواده زبانهای هند و‏‎ ‎اروپایی و از دسته زبانهای ایرانی میانه است و آن زبانی است که به نام پهلوی معروف‎ ‎گردیده است‎. ‎‏ زبان پهلوی شمالی را پارتی یعنی اشکانی و‎ ‎زبان پهلوی جنوبی را پارسیک یا پهلوی ساسانی می نامند اشکانیان از بدو تأسیس دولت خود تا زمان‎ ‎گودرز اشک بیستم (۵۱ م ) تحت تأثیر هلنیسم و یونانی مآبی قرار گرفتند . در این دوره‎ ‎پادشاهان و شاهزادگان اشکانی غالباً به زبان یونانی آشنا بودند.‏چنانکه اردوان اول اشکانی و ارد اول این‎ ‎زبان را بخوبی می دانستند .

فرهنگ و آداب یونانی آن قدر در این دوره رواج داشت که‎ ‎پادشاهان اشکانی چون ارد به آسانی از نمایشهایی که هنرمندان یونانی می دادند استفاده‎ ‎می کردند‎. ‎اما‎ ‎دانستن زبان یونانی از زمان گودرز به بعد رو به انحطاط گذارد. زیرا ، خطوط یونانی‎ ‎سکه های آن زمان خوانا نیست‎.‎‏ خط ملی اشکانیان ، خط آرامی بود که از‎ ‎زمان هخامنشیان به ایشان به ارث رسیده بود‎.

‎بعضی از پادشاهان ایشان مانند : مهرداد‎ ‎چهارم و بلاش اول و اردوان پنجم سکه های خود را به زبان پهلوی و خط آرامی ضرب کرده‎ ‎اند‎.‎‏ از جمله از اسنادی که در این زمان پیدا‎ ‎شده ، قباله ای است مربوط به فروش یک تاکستان به زبان پهلوی و خط آرامی که در‎ ‎اورامان کردستان به دست آمده است‎.‎

اشکانیان سعی در احیا و پیروی از آداب و‎ ‎رسوم اصیل ایرانی می‌کردند و می‌کوشیدند تا از تأثیرات فرهنگ یونانی بکاهند. البته‎ ‎فرهنگ یونانی و آداب دیگر ملل نیز علاقه‌مندانی داشت‎.

‎چوگان نیز که در دوره ‎اشکانیان پدید‎ ‎آمد نیز از تفریحات محبوب بود. آنها علاقه ‎بسیاری به جشن و ضیافت‎ ‎داشتند و به همین دلیل موسیقی نیز مورد توجه بود. از زندگی عامه‎ ‎مردم به دلیل کمبود‎ ‎مدارک باستانی اطلاعت زیادی در دست نیست‎.

‎دین خاندان اشکانی به دلیل کمبود مدارک‎ ‎روشن نیست. ساسانیان آنها را زرتشتی نمی‌شمردند و پیداست که این گونه بوده‌است ولی‎ ‎از نام‌هایشان آشکار است که به مهر اعتقاد داشتند. از زمان شاهی بلاش یکم توجه‎ ‎بیشتری به دین زرتشتی شد. این شاه فرمان به جمع‌آوری متون پراکنده‎ ‎اوستا داد و از‎ ‎زمان او شاهان اشکانی بر یک روی سکه‌های خود تصویر آتشدانی را نقش می‌کردند. در این‎ ‎دوره نیز مانند دوره ‎‎هخامنشیان دین‌های مختلف آزاد بودند و هیچ سختگیری در این‎ ‎کار نمی‌شد. اکثریت مردم ادیان زروانی و زرتشتی داشتند و ادیان دیگر مانند دین‎ ‎بودا، یهود و یونانی نیز پیروانی داشتند. مغان در این دوران رهبران دینی قوم خود‎ ‎بودند و در انجمن مغان که یکی از دو مجلس مشورتی اشکانی بوده‌است شرکت‎ ‎می‌کردند‎.

‎اشکانیان در آغاز به جهت معاشرت با قوم داهه و سکها‎ ‎مظاهر طبیعت را مانند آفتاب و ماه و ستارگان می پرستیدند‎

‎پس از آنکه با سلوکیها و یونانیان نزدیک شدند به‎ ‎پرستش ارباب انواع یونانی و خدایان ایشان نیز خو گرفتند، عده ای از ایشان به مذهب‎ ‎زرتشت در آمدند‎. ‎خدای مهر یا خورشید که در عین حال خدای عدالت نیز بود‎ ‎از دیر باز در فلات ایران مورد پرستش بود . مهر با شمشا ( شمس ) خدای بابلی یکی‎ ‎دانسته شده است . دینی بود که مردم را به صلح همگانی دعوت می کرد‎ . ‎

مهر پرستان یکدیگر را برادر و مربیان خویش را پدر می‎ ‎خواندند . سپس مهرپرستی اشاعه یافته از ایران به اروپا رفت و رومیان پیش از قبول‎ ‎دین عیسی غالباً مهرپرست بودند‎. ‎‏ اشکانیان نسبت به مذاهب بیگانه بی نظر‏‎ ‎بودند و ادیان مختلف در کشور ایشان آزاد بود. ‏

رشد ایران گرایی را می‌توان از دوره‎ ‎مهرداد یکم به روشنی دید. شکل و شمایل ایرانی تر شده چهره مهرداد یکم که با جامه‌ای‎ ‎باشکوه، گیسوانی بلند و ریشی انبوه و تاج بر سر در پشت سکه‌های آن دوره بی گمان‎ ‎نشان دهنده افزایش پیوندها با محیط ایرانی و جدا شدن از یونانی گرایی است؛ گزیدن‎ ‎نامواره "شاهنشاه" نیز نشانه‌ای دیگر از توجه به سنتهای هخامنشی است. ظاهراً شکی‎ ‎نیست که مدیریت دربار اشکانی برای اداره کشور از زبان آرامی بهره می‌جستند (مدارک‎ ‎یافته شده در نسا) و این دلیلی است از دید دشمنانه آنان نسبت به زبان یونانی، زیرا‎ ‎سرانجام نیز کاربرد زبان یونانی را منسوخ نمودند؛ و گام بعدی آنان در این زمینه ایجاد‏‎ ‎زبان اداری ایرانی بود‎