خانم هادی و اسماء حضرت علی(ع)

دکتر ناهید عبدی

ناهید عبدی، دکترای پژوهش هنر و منتقد هنری در یاداشت خود می نویسد: "خط از ورای تاریخ پرطول و تفصیلش برای فرهنگ‌هایی از تبار ما آن‌گونه به جهان‌بینی تاریخی گره خورده است که هر حرکت و نوآوری‌ای را در این حیطه پرچالش‌تر از معمول می‌نماید. با‌این‌همه باز هم عرصه‌ای خالی از ماجرا و ماجراجویی نبوده است. تلاش‌هایی از نوآوری در قالب خط ـ نگاره‌های تزئینی در آثار برجای‌مانده از بناها تا انواع صنایع دستی بخشی از حافظة تاریخی ما را رقم زده است و حتی پیش از تلاش‌های معاصر در خلق آثار نقاشی ـ خط هم شکسته‌نستعلیق‌های درویش عبدالمجید طالقانی اذهان و چشم‌ها را نوازش داده است. همواره در طول تاریخ جست‌وجوی نسل جدید هنرمندان در گسترة هنر قدیم برای آفرینش مضامین نو و بی‌سابقه به عنوان یک اصل در نظر گرفته شده و موضوع بسیاری از مطالعات در زمینه تفسیر آثار هنری در تاریخ هنر بوده است. بر این اساس، آثار پیش رو نیز از شجره قابل توجهی برخوردار است."

در ادامه عبدی در مورد آثار خانم اکرم هادی چنین می گویند:

گرچه آثار خانم اکرم هادی مسبوق به سابقه نسبتاً طولانی است، اما در نوع خود یگانه است. این سابقه را در تکنیک اجرا، شیوه و سبک می‌توان جست‌وجو کرد که شاید موجد بحث‌های زیادی نیز باشد، اما آنچه کار ایشان را متمایز می‌سازد  مُهر زنانه‌ای است که ماهرانه بر کار خود می‌زند: خطوط سیال و ظریف که غالباً با حجب و حیا بر کاغذ جاری می‌شوند و با احتیاط از بی‌رنگی به رنگ می‌گرایند و این خاصیت زنانه را قوت می‌بخشند. از سوی دیگر انتخاب نام علی برای این مجموعه کار را به ژانر دیگری وارد می‌سازد که در نوع خود حرکت جسورانه‌ای است، چراکه در اینجا دیگر تنها با یک اسم عام روبه‌رو نخواهیم بود، بلکه نام علی در حافظة تاریخی ما چنان ریشه دارد که به یک نماد و نشانة فرهنگی تبدیل شده است. با این رویکرد است که انتخاب خانم هادی بیش‌ازپیش جسورانه می‌‌نماید، چراکه ورود به حریم نمادهای فرهنگی و حتی بیشتر از آن، نمادهای اعتقادی اساساً به بیش از تبحر، بلکه به شناختی عمیق نیاز دارد. خانم هادی از این مهم هم زمانی عبور می‌کند که دیگر کلمه «علی» خوانده نمی‌شود و تنها فرمی سیال و درحال صعود باقی می‌ماند. همانند مناسک ذکر که از تکرار متوالی کلام مقدس در لحظه‌ای از خلوص و خلسه کلمه جای خود را به معنای اتری می‌دهد واز آن تنها ردی موزون از ریتم بر جای می‌ماند، در ترجمان تجسمی این معنی هنرمند تا سرحد این فضای اتری آهنگین پیش رفته است.

بهمن نامور مطلق

بهمن نامور مطلق، منتقد و پژوهشگر هنر و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی یادداشت خود درباره این نمایشگاه را به سه بخش «مضمون»، «فرم» و «دلبستگی و تکرار» تقسیم کرده است. 

در بخش «مضمون» این یادداشت آمده است: «علی بزرگترین اسوه اگر نخواهیم از واژه اسطوره برای وی استفاده نماییم. علی مضمونی پایان ناپذیر نزد شیعیان است. این آثار به طور عملی چنین ادعایی را ثابت می‌کنند. با وجود تکرار نام هیچگاه خسته‌کننده نیست. دلیل آن نه فقط فرم‌های اغلب دلپذیر بلکه تداعی معانی و حوادثی است که نام علی ایجاد می‌کند. کسی که نمی‌تواند واژه علی را کد گشایی كند به طور مثال فارسی یا عربی نمی‌داند بخش گسترده ای از معنای آنرا از دست خواهد داد. این علی و برخی دیگر از شخصیت‌های مذهبی و گاهی نیز فرهنگی و ملی است که امکان چنین تنوعی را می‌دهد. تنوع فرمی بدون تنوع ویژگی‌های شخصیتی جذاب نخواهد بود. میان دال‌ها و مدلول‌های آن باید تناسبی وجود داشته باشد. فقط شخصیت‌های بزرگی همچون علی هستند که می‌توانند دال‌های متنوع و مدلول‌های به مراتب متنوع‌تری را عرضه کنند.»

نامور مطلق بخش «فرم» این یادداشت را این‌گونه نوشته است: «واژه علی واژه‌ای خاص است که از سه حرف تشکیل شده است و امکان تنوع فرمی را در سطح گسترده‌ای ممکن می‌سازد. از نظر عرفا این یک تقدیر الهی است که میان اسم و مسما چنین ارتباط تنگاتنگ معناشناختی و زیبایی‌شناختی وجود دارد. این تناسب به شکل مطلوبی مورد استفاده هنرمندانی همچون خانم هادی قرار گرفته است. در طراحی‌های ایشان واژه علی سیال و نرم است و با شکل رویشی ببیننده را به معراج دعوت می‌کند معراجی که با دیدن یک درخت دست می‌دهد. در این خصوص نه فقط طرح بلکه رنگ نیز به کمک می‌آید و این پویایی و نشاط را تقویت می‌کند. هنگامی که به یکی از این طرح‌ها توجه می‌شود به نظر می‌رسد بسیار انتزاعی شده است ولی هنگامی که طراحی‌ها همنشین می‌شوند و یکی در کنار دیگری قرار می‌گیرد چنین احساسی دیگر وجود ندارد. به بیان دیگر، مخاطب در یک سیر و سلوک زیبایی‌شناسی با فرم‌ها و محتواهای آن‌ها ارتباط برقرار می‌کند. باید در این نمایشگاه با طمانینه و تامل گام برداشت.»

این منتقد همچنین در بخشی از یادداشت خود با عنوان «دلبستگی و تکرار» نوشته است: «تکرار یک واژه در فرم‌های گوناگون و ارجاع آن‌ها به شخصیتی واحد اما چند وجهی از ویژگی‌های این نمایشگاه است. چنین تکراری نمایشگاه را به یک خانقاهی تبدیل کرده است که مملو از ذکر علی است. مخاطب به همراه مولف در طول نمایشگاه به تکرار علی علی می‌پردازد و این زمزمه روحانی و درونی به نمایشگاه ویژگی خاصی می‌بخشد و نمایشگاه را به ذاکرخانه یا خانقاه و مکانی مقدس تبدیل می‌کند. ذکر علی علی موجب می‌شود تا مخاطب در یک دوره خوانشی از خود بیخود شود و در حین چرخش به دور نمایشگاه خود را نه فقط یک تماشاگر منفعل بلکه یک ذاکر فعال و در حال سماع احساس کند. به همین دلیل این تکرار خسته‌کننده نمی‌شود به ویژه برای کسانی که با ذکر و جهان ذاکرانه انس و الفت داشته باشند.»

در انتهای این یادداشت آمده است: «همان‌طوریکه گفته شد علی و نام علی دریایی پایان‌ناپذیر برای هنرمند شیعی است و خانم هادی قدم در وادی بی‌انتهایی نهاده‌اند که هر کس در آن فقط یک جستجوگر و یک کاشف است. هنرمند محترم بی‌شک در طی سال‌های متمادی گام‌های مهمی را سپری کرده است ولی هنوز گام‌های بیشتری را فراروی خویش دارد.»

علی اصغر مقتدایی

علی‌اصغر مقتدایی، مولف دایرة‌المعارف خط و خوشنویسی و منتقد هنری نیز درباره نمایشگاه آثار اکرم هادی در یادداشتی نوشته است: «هنر با به تصویر كشاندن شگفتی‌های خلقت و خلق آثار، هنری از جنس فرهنگ و باورهای دینی‌اش، نه تنها به رضایت درونی می‌رسد بلكه فرهنگ و باورهای دینی خود را بخصوص در بین جوانان اشاعه داده و با زبان هنر، بسیاری از حرف‌ها را بیان می‌كند. هنگامی كه هنر رنگ سازندگی و تعهد به خود گیرد، نوری برای هدایت روشن‌فكرانه بشر می‌شود و خداجویی و عدالت را سرمشق زندگی انسان‌ها می‌كند.»

در ادامه این یادداشت آمده است:‌ «خلق یك اثر و هنر دینی به درون هنرمند برمی‌گردد، حسی كه او را به سوی معبودش متمایل می‌كند. استادان هنر خوشنویسی با افزودن نقش و نگارهای اندك بر حروف و درهم پیچاندن آن‌ها، با ابداع فرم‌های جدید و یا فرم‌های انتزاعی نقوش و خطوط زیبایی را از اسماء‌الله، پیامبراكرم (ص)، امامان معصوم (ع) و ... ابداع كرده اند كه علاوه بر حس زیباشناسی و بصری‌، زینت‌بخش كتاب‌ها، ‌پوسترها و اشیاء و هنرهای سنتی قرار گرفته‌اند. آثار طراحی شده نام مبارك علی(ع) كه تا كنون صدها طرح و نقش توسط خوشنویسان، گرافیست‌ها و هنرمندان به تصویر كشیده شده بیانگر اعتقاد و ایمان كاتبش در هر چه زیباتر رساندن پیام به مخاطب را دارد.»