مبحث چهل و یکم صالحین: پیشواز بهاران

گاه شمار نوروز

مردم شناسان را عقیده بر این است که محاسبه آغاز سال ، در میان قوم ها و گروههای کهن ، از دوران کشاورزی ، همراه با مرحله ای از کشت یا برداشت بوده و بدین جهت است که آغاز سال نو در بیشتر کشورها و آیین ها در نخستین روزهای پاییز ، یا زمستان و یا بهار می باشد . آغاز سال ایرانیان هرچند زمانی دستخوش تغییر گردید ولی حمزه اصفهانی در کتاب ملوک الارض و الانبیاء و ابوریحان بیرونی در آثار الباقیه گویند که آغاز سال ایرانی، از زمان خلقت انسان (یعنی ابتدای هزاره هفتم از تاریخ عالم) روز هرمز از ماه فروردین بود. وقتی که آفتاب در نصف النهار ، در نقطه اعتدال ربیعی بود، و طالع سرطان بود.

همزمان با پادشاهی خشایارشا ، به گمان زیاد مغانی که از شکل دینی زرتشتی منتشر در شرق ایران الهام گرفته بودند، نوعی جنبش مذهبی راه انداختند که طی آن ، مذاهب اصلی رایج و غایب در ایران گرد هم آمدند و به ارایه یک گاهشماری التقاطی موفق شدند . در این ترکیب ، ماه سی روز تعیین شد، هرروز به نام ایزد یا خدایی نامور شد و در نام های دوازده ماه سال نیز، نام های امشاسپندان و میهن فرشتگان گنجانیده شدند. گمان می رود که از این راه بود که جشن سال نو در اعتدال ربیعی و آغاز بهار به غرب ایران راه یافته و همچون میترگان (مهرگان) آیین ها و آداب و رسوم معمول را به خود جذب کرده باشد.

تقویم ایرانیان کهن که ریشه در اوستا دارد ، بسیار ساده بود : به هر یک از روزهای سی گانه ماه ، یک نام داده بودند و در ماه دیگر دوباره از نخستین نام ، روزها را تا پایان سی روز تکرارمی کردند . در نتیجه سال ایرانی 360 روز یعنی 12 ماه سی روزه بود که برای نزدیک شدنش به سال خورشیدی حقیقی 5 روز بر آن می افزودند. ولی این سال هم حقیقی نبود، زیرا سال حقیقی 5 ساعت و چهل و هشت دقیقه و 45 ثانیه از 365 روز بیشتر است . در آن روزگاران ، هر روز زرتشتیان ، نامی مقدس داشت و نمی شد ترتیب روزها  و به دنبال آن ، ترتیب نام ها را  بهم زد . به همین سبب ، به جای اینکه مثل زمان ما هرچهارسال یکبار یک روز را به عنوان کبیسه بر سال بیفزایند، هر صد و بیست سال ، یک ماه بر سال می افزودند و در آن ماه سیزدهم مالیات ها بخشوده می شد.

در دوران ملک شاه سلجوقی در سال 467 هجری، اصلاحیه ای به دست حکیم عمر خیام نیشابوری ، ریاضی دان و شاعر به نام ایرانی ، انجام شد و تقویم پارسی نام گرفت و در آن ، نوروز در اول " برگ  " (یا برج) حمل آغاز بهار قرار گرفت. نوروز معروف دیگری نیز از این زمان در کتاب ها یاد شده اند که از جمله آنان به نوروز جمشیدی ، نوروز معتضدی ، نوروز عضدی، و نوروز جلالی می توان اشاره کرد .