پای درس امام حسن عسکری علیه السلام

امام حسن علیه السلام در ادامه نامه خود پس از آنکه ضرورت وجود و هدایتگری اهل بیت علیهم السلام را تبیین می کند به حق الهی آنها که خداوند متعال بر عهده مردم نهاده است اشاره می کند و می فرماید:

فَفَرَضَ عَلَیْكُمْ لِأَوْلِیَائِهِ حُقُوقاً أَمَرَكُمْ بِأَدَائِهَا ؛ خداوند ، حقوقى براى اولیاء خود بر شما واجب و شما را به اداى آن مأمور کرد.

توضیح: با توجه به جملات قبلی و بعدی این عبارت ، مراد حضرت از اولیاء الهی در این فراز همان اهل بیت علیهم السلام هستند و منظور از حقی که از آن نام می برد خمس یا همان سهم امامی است که در فقه مطرح است. هر چند ممکن است سایر حقوق امام نیز در اینجا قابل تطبیق باشد اما آنچه یقینی به نظر می رسد همین عنوان خمس است. که در واقع سهم مکتب است نه سهم شخصی. (برگرفته از درس تفسیر آیت الله جوادی آملی 29/11/1390)

آنگاه امام علیه السلام به ضرورت ادای این حقوق پرداخته و می فرماید:

لِیَحِلَّ لَكُمْ مَا وَرَاءَ ظُهُورِكُمْ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ وَ أَمْوَالِكُمْ وَ مَآكِلِكُمْ وَ مَشَارِبِكُمْ ؛ تا آنچه از زنان و اموال و خوردنیها و نوشیدنهاى خود دارید، بر شما حلال باشد.

توضیح: بنا بر آنچه در احکام فقهی ثابت است کسی که خمس بر او واجب شد حق دخل و تصرف در آن اموالی که خمس به آنها تعلق گرفته ندارد (بر او حرام است) تا اینکه خمس (یک پنجم) آن را جدا کرده و بپردازد ؛ از آن به بعد است که می تواند در آن مال دخل و تصرف کند (بر او حلال است).

سپس امام علیه السلام ، این فاز از نامه را با دو آیه از آیات قرآن به پایان می برد و می نویسد:

قَالَ اللَّهُ قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى‏ (1) وَ اعْلَمُوا أَنَّ مَنْ یَبْخَلْ فَإِنَّما یَبْخَلُ عَنْ نَفْسِهِ وَ اللَّهُ الْغَنِیُّ وَ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ (2) ؛ بگو مزدى از شما براى رسالتم ‏طلب نمی کنم ؛ مگر دوستی در حق نزدیكان (اهل بیتم) را و بدانید كه هر كه (در ادای این حقوق) بخل بورزد، در حق خودش بخل ورزیده و (بدانید که) خداوند بى‏نیاز است و شمایید كه نیازمندان درگاه اویید.

یک سوال مهم و پاسخ آن

مقدمه سوال: این سوال در واقع شبهه ای است که از سوی وهابی ها منتشر شده و قصد نهایی از آن هم روشن است ؛ حمله و تخریب معارف و احکامی که در شیعه هست و در وهابیت نیست. قبل از طرح سوال ذکر این نکته لازم است که در مذهب اهل سنت خمس تنها به غنایم جنگی تعلق می گیرد و این احکامی که شیعه با استناد به آیات و روایات برای خمس قائل است در مذهب آنها وجود ندارد.

سوال

یکی از وهابی های شیعه ستیز در سایت خود پس از نقل این آیه قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى می نویسد: علمای شیعه بخشی از اموال مردم را به اسم خمس و سهم امام از آنها می گیرند و چنین کاری را واجب می دانند در حالی که قرآن با صراحت ، وجود چنین حقی را نفی می کند و می گوید ای پیامبر بگو که من اجری نمی خواهم جز مودت اهل بیتم.

پاسخ

این وهابی و نظیر او ، اساسا معنای خمس و سهم امام را نفهمیده اند و بر اساس فهم ناقص و نادرست خود چنین اشکالی را ساخته و مطرح می کنند. اینها باید بدانند که :

1. خمس یا همان یک پنجم درآمد (و هر آنچه خمس به آن تعلق می گیرد) از همان ابتدا به ملکیت فرد در نیامده است تا خواسته باشد بعدا آن را جدا کرده و پرداخت کند. آن یک پنجم یا همان 20% تنها به شکل موقت در اختیار او بوده است تا زمان پرداخت آن برسد. به عبارت دیگر از همان اول سود حاصله به صورت مشارکتی بوده است ؛ 80% آن را خدا ملک فرد قرار داده است و 20% آن را سهم امام . این اشکال وقتی وارد است و با آیه سازگاری ندارد که به مردم گفته شود: 20% از اموالی که شما مالک آن هستید را جدا کرده و به عنوان خمس یا سهم امام پرداخت کنید و حال اینکه ابدا اینطور نیست.

علمای شیعه بر اساس آیات و روایات حکم می کنند که فرد مالی که از همان ابتدا مال او نبوده و بر اساس آیات و روایات سهم امام بوده است را در موعد مشخصی (سر سال خمسی) به صاحب آن (امام زمان هر عصر) و یا در صورت عدم دسترسی به نماینده او پرداخت کند ؛ البته اگر تا آن وقت صرف امور زندگی او نشده است.

2. خمس (سهم امام) ، مال شخص امام نیست ؛ بلکه مال شخصیت حقوقی اوست ؛ به تعبیر دیگر مال شخص نیست ، مال مکتب است که صرف اعتلای آن می شود (3) ؛ زیرا در آیه 47 سوره سبأ فرمود: قُلْ ما سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَكُمْ إِنْ أَجْرِیَ إِلاَّ عَلَى اللَّهِ ؛ آنچه شما پرداخت می کنید سودش به خود شما می رسد ؛ اجر ما نیست ؛ اجر ما را فقط خدا می دهد و بس. (4)

بنابراین پرداخت خمس (سهم امام) هیچ تعارضی با آیه مورد نظر نداشته و آیه ؛ ناظر به دادن اجر از مال و ملک شخصی است ؛ در حالی که خمس نه از مال شخصی افراد است و نه به عنوان اجر و پاداش شخصی امام .

امتداد غدیر تا قیامت

در فرازهای پایانی این نامه ، امام حسن عسکری علیه السلام به اصلی مهم از اصول اعتقادات می پردازد. نکته بسیار مهمی که امام علیه السلام در بحث امامت و هدایت به آن اشاره می کند این است که رسالتی که در غدیر به دوش امیرالمومنین علیه السلام نهاده شد و به همگان اعلام گردید منحصر در آن حضرت نشده و تا آخرین امام و حجت بر حق را شامل می شود. این پیام مهم را می توان از این فراز نامه حضرت استنباط کرد که بعد از نوشتن آیه غدیر (الْیَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْكُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِیناً) (5) می نویسد:

وَ لَوْ لَا مَا یُحِبُّ اللَّهُ مِنْ تَمَامِ النِّعْمَةِ مِنَ اللَّهِ عَلَیْكُمْ لَمَا رَأَیْتُمْ لِی خَطّاً وَ لَا سَمِعْتُمْ مِنِّی حَرْفا ؛ اگر خداوند دوست نمى‏داشت (و مشیّت نمى‏فرمود) كه نعمت الهى را بر شما تمام كند، از من خطّى نمى‏دیدید و حرفى نمى‏شنیدید.

یعنی جایگاه و نقش و ظیفه الآن من (امام حسن عسکری علیه السلام) دقیقا همان نقش و جایگاه و وظیفه ایست که امیرالمومنین علیه السلام در زمان خود و سایر ائمه علیهم السلام در عصر خویش داشتند و این یعنی امتداد غدیر و امامت تا قیامت.

پی نوشت:

1. آیه 23 سوره شوری

2. آیه 38 سوره محمد

3. نظیر همین کاری که امروز مراجع عظام تقلید با سهم امام می کنند که بارزترین آن صرف بخشی از این بودجه در تقویت حوزه های علمیه است.

4. بند ا و 2 برگرفته از سخنان حضرت آیت الله جوادی آملی است که در درس تفسیر (29/11/1390) بیان شده است.

5. آیه 5 سوره مائده