روش‌هاي تربيت معنوي
جمعه 4 بهمن 1392 12:03 AM
نويسنده: محمد بهشتي
صفحه 24 الي 25 نسخه چاپي
در هر گفتار و نوشتار لازم است نخست مفاهيم و اصطلاحات خاص مربوط به بحث، دقيق و روشن بيان شود؛ زيرا زبان هر علم و نيز زبان هر نوشتار و گفتار، مجموعة اصطلاحات خاص و مفاهيم و واژه‌هايي مربوط به آن است كه ضروري مي‌نمايد مخاطب در آغاز، با اين زبان آشنا شود.
علاوه بر آن، اگر اصطلاحات و مفاهيم و واژه‌ها به درستي معنا نشوند، بي‌ترديد موجب اختلاط مفهومي و تداخل و اشتراك لفظي شده و با ايجاد ابهام و سردرگمي و اختلاف، تبادل و تفاهم علمي را مختل خواهد كرد؛ بدين سبب براي ايجاد يك‌زباني و هماهنگي واژه‌ها در كاربردها و پرهيز از ابهام، در آغاز اصطلاحات مربوط به بحث روش‌هاي تربيت معنوي را بيان مي‌كنيم:
¨1. روش
مقصود از روش‌هاي تربيت، دستورالعمل‌هاي جزئي و فنون كاربردي و رفتارهاي عملي‌اي است كه اصول و اهداف تعليم و تربيت را به ثمر مي‌رساند و به آنها عينيت مي‌بخشد؛ بنابراين، اين روش‌هـا، بخش عملي و كاربردي فرآيند تربيت را برعهده دارند؛ براي مثال: از طريق روش‌هايي چون معرفة‌النفس و آيات انفسي، آيات آفاقي، يادآوري نعمت‌ها و موعظة حسنه، به هدف بزرگ تعليم و تربيت معنوي؛ يعني معرفت خداوند مي‌رسيم.
¨2. تربيت
در زبان فارسي، واژه «تربيت» به معناي پروردن و آموختن آمده است.1 در زبان عربي نيز چون از دو ريشه اشتقاق يافته، معاني گوناگون پيدا كرده است؛ ريشه نخست تربيت، «ربب» است كه به معناي اصلاح و تدبير و سرپرستي كردن، خوب رسيدگي كردن و به اتمام رساندن و كامل كردن آمده است. ريشه دوم تربيت «ربو» است كه به معناي رشد و نمو، افزودن و پرورش جسمي است.2
به نظر ما، معناي اصطلاحي تربيت عبارت است از:
برانگيختن و فراهم آوردن موجبات رشد و پرورش و شكوفايي تمام استعدادها و توانايي‌هاي انسان، به منظور رسيدن به كمال و سعادت مطلوب.3
¨3. تربيت معنوي
تربيت، داراي هشت زمينه و ساحت است. به عبارت ديگر، هشت نوع تربيت داريم: تربيت ديني، تربيت اخلاقي، تربيت عرفاني، تربيت اجتماعي، تربيت جنسي، تربيت عاطفي، تربيت عقلاني و تربيت بدني. مقصود ما از تربيت معنوي، تربيت جامعي است كه در برگيرندة تربيت ديني، اخلاقي و عرفاني است.
¨4. تربيت ديني
ارائه و ياد دادن مجموعه گزاره‌ها و رفتارهاي آگاهانه و هدف‌دار مربوط به دين؛ به گونه‌اي كه افراد در زندگي و رفتار خود به آن آموزه‌ها متعهد و پايبند شوند.
¨5. تربيت اخلاقي
اين مفهوم، به تازگي رايج شده و پيش از اين، كاربرد مشهور و معروف آن، تهذيب نفس و تزكيه اخلاقي بوده است؛ اما به موجب ورود انديشه‌هاي تربيتي متفكران غربي در جامعه اسلامي، اصطلاح «تربيت اخلاقي» نيز رفته‌رفته شهرت يافته است. مقصود از تربيت اخلاقي، آموزش اصول و ارزش‌هاي اخلاقي و تلاش در جهت پرورش گرايش‌ها و فضيلت‌هاي اخلاقي است.
¨6. تربيت عرفاني
مقصود از تربيت عرفاني اين است كه آدمي در راه پرورش توانايي‌هاي باطني خويش، از مراتب پست و حضيض دنياي حس و ماده عبور كرده و از چنگ نفس اماره رهايي يابد و ايمان و اخلاص و عشق به خدا را تجربه كند؛ همزمان با پيمودن منازل، حالات و مقامات، جذبه‌ها، نفحه‌ها و حالات روحاني را دريابد و به فناي في‌الله و بقاي بالله باريابد.
چنانچه بيان شد مقصود ما از تربيت معنوي، جامع تربيت‌هاي سه‌گانه فوق است و در برگيرنده تربيت ديني، اخلاقي و عرفاني است.4 ان‌شاءالله از شماره بعد طي مقالاتي روش‌هاي تربيت معنوي را پي خواهيم گرفت.
¨پي‌نوشت:
1. دهخدا، ج14، ص 550.
2. معجم مقائيس‌اللغة، ج2، ص381 ؛ لسان العرب، ج5، ص 94.
3. مباني تربيت از ديدگاه قرآن، از نگارنده، ص 35 و 36.
4. آراي دانشمندان مسلمان در تعليم و تربيت، از نگارنده، سمت و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ج2، ص 233؛
مراحل تربيت، موريس دووس، ترجمه علي محمد
كاردان، دانشگاه تهران، ص 149- 205
