توكل
پنج شنبه 3 بهمن 1392 10:53 PM
نويسنده: مهدي احمدپور
صفحه 18 الي 21 نسخه چاپي
¨1. مفهوم‌شناسي
در ادبيات اخلاقي اسلام، توكل به معناي انقطاع و سلب اعتماد انسان از اسباب ظاهري و توجه و اعتماد بر حق تعالي به عنوان مسبب‌الاسباب در تمام امور زندگي است.1 همانطور كه يك درخت از سه قسمت ريشه، تنه و برگ و بار تشكيل شده براي توكل نيز مي‌توان سه ساحت شناختي، نفساني و رفتاري در نظر گرفت. توكل در نظام شناختي و عقيدتي اسلام مبتني بر اين اعتقاد است كه در مجموعة نظام هستي تنها موجود مؤثر مستقل خداوند سبحان است. آنگاه كه اعتقاد مزبور در جان انسان نقش مي‌بندد و فضاي دل را عطر و بوي اتصال به يار و انقطاع از اغيار فرا مي‌گيرد، توكل از ساحت علمي به ساحت نفساني وجود انسان راه پيدا ميكند و زماني كه اين انديشة دروني از ساحل شناخت عقلي و باور قلبي فاصله مي‌گيرد و در مواجهه با امواج بلند و پرتلاطم زندگي، ظهور و بروز پيدا ميكند توكل در ساحت رفتار نيز جلوه‌گر مي‌شود و علامت حصول آن، اين است كه انسان از كمي و زيادي و بود و نبود اسباب ظاهري دچار اضطراب و بي‌قراري نمي‌شود و آرامش از كف نمي‌دهد. توكل به معناي صحيح كلمه از جواهر و درر آموزه‌هاي اخلاقي اسلام است كه نقشي بي‌بديل در آفرينش شخصيت اخلاقي مسلمان حقيقي بر عهده دارد.
لازم به ذكر است كه ميان توكل (و اعتماد) بر خدا و اعتماد به نفس و سعي و تلاش خود انسان، منافاتي وجود ندارد زيرا نه اعتماد به نفس به اين معناست كه انسان تنها خودش را عامل كاميابي و موفقيت در زندگي بداند و نه توكل به معناي واگذاري كامل و دست شستن از هر گونه تلاش و كوشش در راه نيل به مقاصد زندگي است. اميرالمؤمنين عليه السلام در جنگ جمل به محمدبن حنفيه فرمود: «تزول الجبال و لاتزل عض علي ناجذك اعر الله جمجمتك تد في الارض قدمك.....و اعلم انّ النصر من عند الله سبحانه»2.
در منابع اسلامي توكل بر خدا، علاوه بر اينكه از لوازم ايمان و از واجبات اخلاق ايماني دانسته شده در مواقف زيادي هم به خصوص مورد تأكيد و توجه قرار گرفته است كه از آن جمله مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:
ازدواج:
«و انكحوا الايامي منكم والصالحين من إمائكم ان يكونوا فقراء يغنهم الله من فضله و الله واسع عليم»3.
كاميابي و موفقيت:
«و ما توفيقي الا بالله عليه توكلت و اليه انيب»4.
نصرت و پيروزي:
«و ان يخذلكم فمن‌ذا الذي ينصركم من بعده و علي الله فليتوكل المؤمنون»5.
صبر بر سختي‌ها:
«ولنصبرن علي ما ءاذيتمونا و علي الله فليتوكل المؤمنون»6.
بعد از مشاوره و تصميم‌گيري و قبل از عمل:
«فإذا عزمت فتوكل علي الله»7
