چـرا تبخال می زنیم؟ پـیشگیری و درمان

شاید بسیاری از مردم ندانند که تبخال یا به طور دقیق‌تر تبخال لب در اصل یک عفونت عودکننده ویروسی است بدین معنا که ویروسی در ابتدا وارد بدن شده و بعد هر چند وقت یکبار بیماری عود کرده و علائم آن بروز می‌کند. یکی از بهترین نمونه‌های بیماری‌های عفونی عودکننده همین تبخال لب است. بیماری تبخال به وسیله یکی از اعضای خانواده ویروسی هرپس ایجاد می‌شود. ویروس تبخال لب HSV1 نام دارد و نوع دیگر این ویروس یعنی HSV2 عامل ایجاد تبخال دستگاه تناسلی است که شباهت فراوانی به همین زخم تبخال دهانی دارد. البته هر کدام از این ویروس‌ها می‌توانند به‌جای یکدیگر نیز باعث بروز تبخال شوند.

بیماری تبخال یک بیماری مسری است و ویروس آن مثل ویروس سرماخوردگی یا آنفلوآنزا باید از شخص دیگری وارد بدن شود. در مورد تبخال هرگونه تماس با فردی که زخم تبخال روی صورتش وجود دارد(مثلا روبوسی) می‌تواند باعث انتقال ویروس و ابتلا به این بیماری شود. یکی دیگر از راه‌های شایع انتقال تبخال استفاده از لوازم غذاخوری، تیغ یا حوله دیگران است. نکته اینجاست که حتی در زمانی که تبخال از آن حالت پر آب خارج شده و اصطلاحا دلمه بسته، باز هم به‌شدت مسری است و می‌تواند باعث انتقال بیماری شود.

وقتی ویروس پنهان می‌شود

بعد از انتقال ویروس، علائمی شبیه یک سرماخوردگی شدید بروز می‌کند. بیمار دچار گلودرد شده و در برخی موارد بلع با اشکال روبه‌رو می‌شود. در داخل دهان زخم‌هایی در ناحیه گونه و روی لثه‌ها ایجاد می‌شود که ملتهب و قرمز رنگ هستند. بیمار معمولا دچار سردرد، سرگیجه، حالت تهوع و تب است. این بیماری معمولا خودبه‌خود و بدون بروز مشکلی حداکثر تا 2 هفته بهبود می‌یابد.

اما این همه ماجرا نیست. بعد از رفع علائم بیماری تبخال اولیه، ویروس تبخال در بدن باقی مانده و به طرف عقده‌های عصبی حرکت می‌کند. سپس ویروس در سلول‌های عصبی مستقر شده و اگر شرایط مناسب شود مجددا فعالیت خود را این‌بار به شکلی خفیف‌تر از حالت اولیه ادامه می‌دهد. از اینجا به بعد است که زخم تبخال معروف بروز می‌کند.

چرا تبخال می‌زنیم؟

بعد از ابتلا به بیماری تبخال اولیه بسیاری از افراد مستعد تبخال ثانویه یا همان تبخال عودکننده لب می‌شوند. البته تعدادی از بیماران هم باوجود ابتلا به تبخال اولیه و سیستمیک هرگز دچار تبخال عودکننده نمی‌شوند. اغلب افراد به دنبال ضعف سیستم ایمنی دچار تبخال عودکننده می‌شوند. عواملی مثل تب، قاعدگی، استرس‌های روحی و جسمی، خستگی و قرارگیری بیش از حد در معرض نور آفتاب همه می‌توانند باعث عود تبخال شوند.

چه علائمی دارد؟

اغلب شما با علائم تبخال دهانی آشنایی دارید. با این حال مرور آن خالی از فایده نیست. تبخال لب همانطور که از اسمش هم مشخص است، معمولا همیشه در نقطه خاصی از لب و دهان ایجاد می‌شود. فرد یکی، 2 روز قبل در آن نقطه یا به طور گسترده در اطراف دهان احساس خارش، سوزش یا گزگز می‌کند، سپس یک برجستگی کوچک پر از مایع شبیه یک جوش کوچک در لبه بیرونی لب روی پوست ظاهر می‌شود.

البته ممکن است این برجستگی در اطراف بینی یا چانه یا گونه هم ایجاد شود. مایع درون این برجستگی به‌شدت عفونی و مملو از ویروس تبخال است. در صورت پاره شدن و رسیدن آن به بخش‌های دیگر پوست به‌راحتی ممکن است آن نواحی را نیز آلوده کرده و باعث ایجاد تبخال در آن مناطق نیز شود. بعد از چند روز برجستگی سوراخ شده و ترشح می‌کند. این حالت معمولا در روز چهارم یا پنجم اتفاق می‌افتد و بیشترین احتمال آلودگی در سایر مناطق بدن یا سرایت به سایر افراد مربوط به همین مرحله است. در این مرحله گاهی بیمار دچار تب و برجستگی غدد لنفاوی زیر فک نیز می‌شود. سپس به مرور روی زخم اصطلاحا دلمه می‌بندد و پوست جدید از زیر دلمه تشکیل می‌شود. بعد از گذشت چند روز این دلمه کنده شده و زخم بدون برجای گذاشتن اثری (بدون اسکار) ناپدید می‌شود.

تبخال و دندانپزشکی

انجام درمان‌های دندانپزشکی برای بیمارانی که دچار تبخال هستند ممنوع است و درمان باید تا زمان برطرف شدن زخم به تعویق بیفتد. علت این مسئله احتمال پخش شدن ویروس در هوا و آلوده کردن محیط و خود بیمار و کادر پزشکی است، بنابراین اگر تبخال می‌زنید وقتی به دندانپزشک مراجعه کردید این را ذکر کرده و به دندانپزشک خود اطلاع دهید. همچنین اگر دچار تبخال شدید و همان وقت قرار بود تحت درمان‌های دندانپزشکی قرار بگیرید حتما به دندانپزشک خود اطلاع دهید.

آژیر قرمز

تبخال اگرچه بیماری آزاردهنده‌ای است اما اصولا خطرناک نیست و بدون برجای گذاشتن اثری حداکثر تا 2 هفته بهبود می‌یابد. اما اگر تبخال شما بعد از گذشت 2 هفته هنوز خوب نشده بهتر است با یک پزشک مشورت کنید. همچنین کسانی که به هر دلیلی دچار ضعف سیستم ایمنی هستند(مثل مبتلایان به ایدز، بیماری‌های خونی، بیمارانی که داروهای شیمی‌درمانی مصرف می‌کنند، مصرف‌کنندگان داروهای سرکوبگر سیستم ایمنی، کسانی که مدت طولانی است کورتون دریافت می‌کنند)بهتر است هنگام ابتلا به تبخال به پزشک مراجعه کنند چون این احتمال وجود دارد که ویروس ارگان‌های حیاتی بدن از قبیل ریه، کبد و مغز را درگیر کند. عفونت این اعضای بدن با ویروس تبخال می‌تواند مرگبار باشد. از سوی دیگر اگر بیماری تبخال بخش‌های دیگری از بدن را درگیر کرد و ترشحات آن به‌خصوص به چشم یا نوک انگشتان دست رسید و شما در این نواحی احساس سوزش و درد داشتید فورا به پزشک مراجعه کنید. اگر ویروس وارد چشم شود و در این ناحیه زخمی ایجاد کند به نابینایی منجر می‌شود.

پیشگیری و درمان

تبخال عودکننده لب از معدود بیماری‌هایی است که عملا قابل پیشگیری نیست. اگر ویروس تبخال وارد بدن شما شود و زخم‌های عودکننده ایجاد کند در صورت وجود عوامل مستعد کننده، زخم تبخال به هرحال تشکیل می‌شود. در این حالت تنها راه کاهش علائم بیماری است. همه کسانی که تبخال می‌زنند با علائم هشداردهنده شروع بیماری آشنا هستند (سوزش و درد دور دهان یکی دو روز قبل از تبخال). پیشنهاد می‌شود وقتی این علائم ظاهر شد در ناحیه ایجاد زخم پماد ضد ویروسی آسیکلوویر بمالید. انواع متنوعی از این دارو به‌صورت پماد در داروخانه‌ها در دسترس است. استفاده مرتب از این پماد پیش از شروع زخم، علائم تبخال را به شکل قابل ملاحظه‌ای کاهش داده و دوره بیماری را نیز کوتاه‌تر می‌کند. قرص‌هایی از ترکیبات این دارو نیز موجود است. جدا از داروهای ضد ویروسی گذاشتن یخ روی زخم در کاهش علائم تبخال موثر است.

اما کسانی که ویروس تبخال در بدن‌شان وجود ندارد با رعایت بهداشت شخصی و عدم تماس با افرادی که تبخال دارند، می‌توانند از ابتلا به این ویروس در امان باشند. شستن مرتب دست‌ها به‌خصوص قبل از خوردن غذا و دست نزدن به چشم‌ها با دستان کثیف، پرهیز از استفاده از لوازم شخصی دیگران به خصوص کسانی که تبخال می‌زنند از دیگر عوامل پیشگیری از ابتلا به بیماری تبخال است.