اعجاز نجومی قرآن 2

بخش دوم

4) جاذبه عمومی

آسمان، کره‌ها و اجرام آسمانی مانند سقفی، بالای سر زمین قرار گرفته‌اند؛ اما چرا این سقف باعظمت که ستونی برای آن دیده نمی‌شود، فرو نمی‌ریزد؟ آیا این سقف ستونی ندارد یا ما نمی‌بینیم؟ مفسران و دانشمندان قرآنی، پاسخ این پرسش‌ها را در آیات سوره رعد و لقمان یافته‌اند.خَلَقَ السَّماوَاتِ بِغَیرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا؛ (لقمان/10)؛ «[خدا] آسمان‌ها را بدون ستون‌هایی که آن‌ها را ببینید، آفرید».اللَّهُ الَّذِی رَفَعَ السَّماوَاتِ بِغَیرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا (رعد/2)؛ «خدا کسی است که آسمانها را، بدون ستون‌هایی که آنها را ببینید برافراشت».

نکات علمی

دانشمندان فراوانی به دنبال کشف علت سقوط نکردن اجرام آسمانی یا منحرف نشدن آن‌ها از مسیرشان بوده‌اند. نیوتن با ترکیب دو نیروی جاذبه عمومی (eneral ravitation) و گریز از مرکز، (برای آشنایی با این دو اصطلاح ر.ک. به: برانلی زمین سیاره شماره سه، ص128؛ اندیشه پرواز، ص 162؛ جعفری، فرهنگ بزرگ گیتاشناسی جغرافی، ص267؛ مایر، ص190؛ دنیای ستارگان، ص150؛ و جهان‌های دور، ص‌42) حرکت زمین، سیارات، قمرها و دیگر اجرام آسمانی در مدارهای خود (اِ. اِی. رُی، درس‌هایی از ستاره‌شناسی، اصول و عمل، ص261) و گرد یک‌دیگر را توجیه کرد و نیز به علت عدم تصادف و سقوط آن‌ها پی‌برد؛ البته برخی از محققان معتقدند قبل از نیوتن، این ایده توسط دانشمندان مسلمان مطرح شده بود (فخررازی، شرح أسماء‌الله الحسنی (لوامع البینات)، 53؛ نجفی، مطالب شگفت‌انگیز قرآن، ص 41).

دیدگاه مفسران

درباره ترکیب ادبی آیات اختلاف نظر هست. گروهی جمله تَرَوْنَهَا را صفت «عَمَد» می‌دانند و آیه را این گونه ترجمه می‌کنند: «آسمان‌ها را بدون ستونی که دیدنی باشد، برافراشتیم) و این وجود ستون‌های نامریی را برای آسمان اثبات می‌کند. گروهی نیز بِغَیرِ عَمَدٍ را متعلق به جمله ترون‌ها می‌دانند که در این صورت آیه می‌گوید: (همان‌گونه که می‌بینید آسمان بدون ستون است».

آیت الله مکارم شیرازی با ترجیح دادن ترکیب اول، آیه را اشاره به توازن نیروی جاذبه و دافعه می‌داند و این نکته علمی قرآنی را معجزه علمی به شمار می‌آورد (مکارم، پیام قرآن، ج 8، ص 146؛ همو، تفسیر نمونه، ج 17، ص 29).آیت الله حسین نوری، نیز با اشاره به این نکته، لزوم تناسب بین ستون و چیزی را که بر آن تکیه کرده است، یادآور می‌شوند و می‌نویسند:«نیروی جاذبه و سایر قوانین حرکت مربوط به این اجرام با نظام دقیق و فرمول مخصوص خود مورد محاسبه قرار گرفته است تا توانسته هر یک از آنها را در ارتفاع و مدار معین در طی میلیاردها سال نگاه بدارد».

ایشان این‌گونه تعابیر قرآنی را سرشار از لطافت و اعجاز می‌داند (نوری، دانش عصرفضا، ص‌55). دکتر رضایی اصفهانی (پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، ج1، ص166) و عبدالرئوف مخلص (جلوه‌هایی جدید از اعجاز علمی قرآن، ص17) نیز با اشاره به این نکته علمی در آیه، آن را اعجازی علمی از قرآن می‌دانند.

بررسی

علاوه بر روایاتی که از معصومان (بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج5، ص 157؛ حویزی، نورالثقلین، ج5، ص121؛ مشهدی، تفسیر کنزالدقائق، ج12، ص409) در تایید ترکیب اوّل وجود دارد، دلایل و شواهدی دیگری (مسترحمی، همان، ص278) نیز بر ترجیح این ترکیب هست و چون تفکر رایج در زمان نزول قرآن و حتی قرن‌ها بعد از آن، این بود که ستارگان و سیارات بر روی افلاکی چسبیده‌اند و این مسئله مانع سقوط آن‌ها می‌شود، طرح نیرهای نگاهدارنده توسط قرآن می‌تواند اعجاز به شمار آید. در عین حال، جمع بودن واژه عمد می‌تواند اشاره به نیروهای دیگری نیز باشد که تاکنون کشف نشده‌اند.

5) گسترش آسمان

گسترش آسمان‌ها از جمله مسایل علمی است که با پیشرفت‌های نجومی در زمینه نورشناسی، مطرح و مطالعه شده است. به نظر برخی دانشمندان و مفسران مسلمان و غیر مسلمان، قرآن در سوره‌ ذاریات که از گسترش آسمان‌ها سخن می‌گوید، به این نکته علمی اشاره می‌کند. بسیاری از این بزرگان این کلام قرآن را اعجازی علمی می‌دانند.وَالسَّماءَ بَنَینَاهَا بِأَیدٍ وَإِنَّا لَمُوسِعُونَ؛ (ذاریات/ 47) «وآسمان را با قدرت بنایش کردیم و به قطع ما گسترش دهنده‌ایم».

نکات علمی

کیهان‌شناسان معتقدند که پس از انفجار بزرگ، اجزای تشکیل دهنده عالم از هر سو پراکنده شدند و این حرکت در جهات مختلف ادامه دارد (رضوی، آغاز و انجام جهان، ص75؛ انفجار بزرگ، ص47). آنان با تجزیه نور ستارگان، این نظریه علمی را تا حد زیادی تقویت کرده‌اند (جعفری، فرهنگ بزرگ گیتاشناسی (جغرافیا)، ص138؛ جهان سحرآسای نجوم، ص125) و با اندازه‌گیری میزان قرمزگرایی (Red shit) نور ستارگان توانسته‌اند سرعت گسترش جهان را اندازه بگیرند (ایزاک، کوازارها، تپ اخترها و سیاهچال‌ها، ص26؛ سبحانی، قریب، زمین در فضا، ص18؛ استفن، تاریخچه زمان، ص58؛ ساختارستارگان و کهکشان‌ها، ص 251).

دیدگاه مفسران

نویسندگان تفسیر نمونه، پس از نقل برخی دیدگاه‌های گذشتگان در تفسیر آیه، بعضی نظر‌های کیهان‌شناسان درباره گسترش جهان را بیان کرده و آیه را هماهنگ با جدیدترین یافته علمی دانسته و نوشته‌اند:«این درست همان چیزی است که امروزه به آن رسیده‌اند که تمام کرات آسمانی و کهکشان‌ها در آغاز در مرکز واحدی جمع بوده [با وزن مخصوص فوق‌العاده سنگین]، سپس انفجار عظیم و بی‌نهایت وحشتناکی در آن رخ داده است و بدنبال آن اجزای جهان متلاشی شده و به صورت کرات درآمده و به سرعت در حال عقب‌نشینی و توسعه است» (مکارم، تفسیر نمونه، ج 22، ص 375).

نویسندگان کتاب‌های الاعجاز العلمی فی القرآن، ص35؛ الاعجاز العلمی فی الاسلام، ص55) موسوعة الاعجاز العلمی‌ فی‌ القرآن، ص49)، السماء فی القرآن‌الکریم، ص75) از افرادی‌اند که با پذیرفتن این تفسیر، آن را اعجازی علمی می‌دانند.

بررسی

مطابقت ظاهر آیه با یافته‌های اخیر کیهان‌شناسی مبنی بر گسترش آسمان‌ها، برخی را بر آن داشته است که این نظریه علمی را به قرآن استناد دهند و چون این مطلب علمی، در زمان نزول و حتی تا قرون اخیر بر همگان پوشیده بود، بیان آن توسط قرآن را اعجازی علمی بدانند؛ ولی به نظر می‌رسد تا زمانی که نظریه توسعه جهان و آسمان‌ها، به طور قطعی به اثبات نرسد، نسبت دادن آن به قرآن صحیح نیست؛ اگر چه می‌تواند به عنوان احتمالی در تفسیر آیه ارائه و در صورت اثبات قطعی، اعجازی علمی شمرده شود.

6) پیچیده شدن آسمان

قرآن کریم از درهم پیچیده شدن آسمان‌ها در آینده و بازگشت آن‌ها به حالت و صورت اولیه، سخن می‌گوید و آن را یکی از ویژگی‌های آسمان در آستانه قیامت معرفی می‌کند. یوْمَ نَطْوِی السَّماءَ کَطَی السِّجِلِّ لِلْکُتُبِ کَمَا بَدَأْنَا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعِیدُهُ وَعْداً عَلَینَا إِنَّا کُنَّا فَاعِلِینَ (انبیاء/ 104. طی الارض در آیه 67 سوره زمر نیز آمده است)؛ «([همان] روزی که آسمان را همچون پیچیدن طومارنامه‌ها، در می‌نوردیم همانگونه که نخستین آفرینش را آغاز کردیم آن را باز می‌گردانیم [این] وعده‌ای است بر عهده ما؛ که قطعاً ما [آن را] انجام می‌دهیم).

نکات علمی

بنابر برخی فرضیه‌ها، گسترش جهان در آینده متوقف و انقباض جهان (Bi crunch) آغاز خواهد شد، تا این که جهان به حالت اولیه پیش از گسترش برگردد. انیشتین در نظریه «نسبیّت» پیش‌گویی کرد که انحنای فضا، زمان با چگالی جرم ـ انرژی عالم متناسب است. به بیان ساده‌تر اگر جرم ـ انرژی کافی در عالم وجود داشته باشد. گرانی مربوط به این جرم ـ انرژی می‌تواند انبساط عالم را متوقف کند و اگر جرم ـ انرژی کافی نباشد، عالم برای همیشه منبسط خواهد شد.

چگالی لازم برای هر مدل با کمک فرمول‌هایی محاسبه‌پذیر است. اکتشاف‌های جدیدی که از ماده تاریک موجود در کهکشان‌ها و نیز جرم سیاه‌چال‌ها به عمل آمده است، سررشته‌هایی از جرم ـ انرژی کافی برای بسته بودن عالم را به دست می‌دهد و این یعنی عالم گرانی کافی را دارد تا به انبساط خود پایان دهد (نجوم دینامیکی/ 556).

دیدگاه مفسران

یکی از نویسندگان معاصر از یافته‌های جدید علمی برای تفسیر آیه کمک می‌گیرد و ره‌آوردهای علم جدید در این رابطه را گواه اعجاز علمی قرآن می داند. وی پس از اشاره به این نکته علمی که بین اجزای تشکیل دهنده‌ اجزای هر اتم، فضای خالی زیادی وجود دارد و اگر آن اجزا در هم فشرده شوند، حجم اجسام بسیار کوچک می‌شود، می‌نویسد:

«اگر ما بتوانیم هر چیز موجود در کائنات را به نحوی در هم بپیچانیم که فضای داخلی و اندرونی آنها نابود گردد، در آن صورت حجم کلی کائنات لایتناهی کنونی بیشتر از حجم سی‌برابر قطر کره خورشید نخواهد بود!» (جلوه‌هایی جدید از اعجاز قرآن کریم/ 31). دکتر زغلول محمد نجار (السماء فی القرآن، ص181) و عدنان شریف (من علم الفلک القرآنی، ص36) نیز اشاره قرآن به این نکته علمی را معجزه‌ علمی قرآن می‌دانند.

بررسی

با توجه به این که نظریه انقباض جهان هنوز به صورت قطعی اثبات نشده است، نمی‌توان آن را به آیه نسبت داد؛ ولی می‌توان رازگویی های قرآن به حساب آورد و اگر روزی به اثبات رسید؛ می‌شود اعجازی علمی معرفی کرد.

7) آسمان دارای بازگشت

خداوند متعال به «آسمان دارای بازگشتن» قسم یاد کرده است و اکتشاف‌های علمی درباره جوّ باعث شده است که برخی مفسران با تطبیق، آیه، را معجزه علمی بدانند. وَالسَّماءِ ذَاتِ الرَّجْعِ؛ (طارق/ 11)؛ (سوگند به آسمان صاحب (باران) بازگشته).

نکته علمی

جوّ اطرف زمین همچون لایه‌ای محافظ، مانع از ورود و خروج بسیاری از چیزها از زمین می‌شود و آن‌ها را باز می‌گرداند.الف: بازگشت چیزهایی که از زمین به آسمان می‌رود، مانند بخار آب، امواج رادیویی و اشعه مادون قرمز [که هنگام شب به صورت حرارت به زمین بر می‌گردد].ب: بازگشت چیزهایی که از اعماق آسمان به طرف جوّ زمین می‌آیند و توسط جوّ برگردانده می‌شوند، مانند اشعه ماوراء‌بنفش و برخی اشعه‌های نادیدنی کیهانی و شهاب‌ها.

دیدگاه مفسران

برخی از نویسندگان مراد از آسمان در آیه را جوّ اطراف زمین، و منظور از بازگشت (رجع) را آن چه گذشت، می‌دانند. دکتر زکریا همیمی (الاعجاز العلمی فی القرآن الکریم، ص189) و یوسف الحاج احمد، (موسوعة الاعجاز العلمی فی القرآن، ص 353) با اشاره به همین تفسیر آیه، را اعجازی علمی می‌دانند.

بررسی

آسمان هم خودش می‌تواند دارای بازگشت باشد و هم برخی‌ چیزها را انعکاس دهد. بازگشت آسمان [کره‌های آسمانی] به حالت دود اولیه یا بازگشت دوباره برخی گازها به طبیعت، طلوع و غروب سیاره‌ها و ستارگان و بازگشت باران و برخی امواج و اشعه‌ها به زمین یا بازگرداندن آن‌ها به اعماق فضا، می‌تواند از مصادیق «رجع» باشد؛ اگرچه با توجه به آیه بعد که از شکافته شدن زمین سخن می‌گوید، تفسیر رجع به باران، تناسب و ارتباط بین دو آیه را بیشتر برقرار می‌کند.

پس منحصر کردن سماء به جوّ و اختصاص دادن رجع به مصداق خاص، صحیح به نظر نمی‌رسد. از سویی دیگر چون بعضی از مصادیق رجع برای مردم عصر نزول آشکار بود، نمی‌‌توان آیه را اعجاز علمی شمرد؛ زیرا بنابر آن چه گفته شد، معیارهای چهارم و پنجم در مورد آیه وجود ندارد.

8) آسمان مکانی محفوظ

قرآن در آیات متعددی آسمان را سقفی محفوظ معرفی می‌کند؛ اما این را که آسمان از چه چیزهایی حفظ شده است، دانشمندان و مفسران بررسی کرده‌اند. وَجَعَلْنَا السَّماءَ سَقْفاً مَّحْفُوظاً (انبیاء/32. موضوع حفظ آسمان در فصلت/12؛ صافات/ 7؛ بقره/ 255؛ حجر/ 17 نیز آمده است)؛ «و آسمان (= جوّ) را سقف محفوظى قرار دادیم».

نکته علمی

جوّ زمین همچون سپری، از ورود بسیاری از اجرام و پرتوهای مضرّ به زمین جلوگیری می‌کند. اجرامی همچون شهاب‌ها با برخورد و اصطکاک با جوّ، ذوب می‌شوند و پرتوهایی همچون ماورای بنفش بازتاب داده می‌شوند (عدالتی، همان، ص 257؛ مایر، نجوم به زبان ساده، ص 226؛ جعفری، همان، ص124).

دیدگاه مفسران

نویسندگانی همچون گودرز نجفی (مطالب شگفت‌انگیز قرآن، ص73)، دکتر محمد راتب النابلسی (آیات الله فی‌ الآفاق، ص49) و محمود ابن‌ عبدالرؤف القاسم (فی مسیر الاعجاز العلمی فی القرآن، ص100) با بیان نقش جوّ در محافظت زمین از شهاب سنگ‌ها و پرتوهای مضر آسمانی، اشاره آیه شریفه به آن را اعجاز علمی دانسته‌اند.

بررسی

مراد از «سماء» در آیه می‌تواند جوّ‌ باشد؛ تعبیر «سقف» نیز آن را تأیید می‌کند، جوّ از ورود برخی از پرتوهای مضر کیهانی حفظ شده و این امر، زمین را از خطرهای بسیاری حفظ می‌کند و نیز ممکن است مراد حفظ از فساد و پراکنده شدن از اطراف زمین باشد؛ اما چون در آیات متعدد دیگری از حفظ آسمان از ورود شیطان‌ها سخن به میان آمده است (صافات/ 7؛ فصلت/ 12؛ بقره/ 255؛ حجر/ 17)، احتمال دارد مراد از آسمان در این آیه هم آسمان معنوی و مراد از حفظ، پاسداری از ورود شیطان‌ها باشد و در این صورت، آیه از موضوع بحث خارج است.

9) آسمانی آراسته

آسمان شب یکی از جلوه‌های زیبای طبیعت است. خداوند در آیات قرآن به زیبایی‌های فضای سیاهی که در آن نقطه‌هایی نورانی مانند چراغ چشمک می‌زنند، اشاره می‌کند و آن را نشانه‌ای بر عظمت خویش می‌داند. إِنَّا زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیَا بِزِینَةٍ الْکَوَاکِبِ (صافات/6. تزیین آسمان دنیا در فصلت/ 12؛ ملک/ 5 نیز آمده است)؛ «در حقیقت، ما آسمان نزدیک را با زیور سیّاره‌ها آراستیم».

دیدگاه مفسران

نویسندگان تفسیر نمونه ستارگان دیده شدنی را بخشی از آسمان اوّل می‌دانند که از همه آسمان‌ها به ما نزدیک‌تر است و با اشاره به فرضیه حاکم در زمان نزول قرآن که فلک هشتم [آسمان هشتم] را دارای ستارگان ثوابت می‌دانست، پیروی نکردن قرآن از آن فرضیه نادرست را معجزه زنده قرآن می‌دانند (مکارم، تفسیر نمونه، ج19، ص17).