مبحث سی ام صالحین: شب یلدا

شب یلدا آخرین شب خزان و نخستین شب زمستان و دراز ترین شب سال است  که درفرهنگ آریای کهن جایگاه خود را دارد .
شب یلدا در فرهنگ افغانی با مفاهیم چندگانه تعبیر شده است، برخی آن را ستیز ظلمت با نور میدانند.
آنگونه که گفته شده یلدا یک باورو اندیشه فرهنگی است چون دراین دراز ترین شب سال، مهر برتاریکی پیروز میشود و سپس از آن روزکه نشانه ی روشنایی و گرماست درازتر و شب که نشانه ی تاریکی وسرماست کوتاه تر میگردد، چنین است که نخستین روزجدی را روز تولد میترا یا روشنایی خوانده اند و ازآن به نام خرم روزیا خور روز و یا خورشید روز نیز یاد کرده اند که دیماه یا جدی را " خورماه " نیز یاد کرده اند یعنی ماه خورشید، گاهی هم روز نخست جدی یا دیماه را " نود روز " نیز گفته اند و آن را جشن گرفته اند .
دررابطه طویل ترین شب سال" یلدا" درمتون گذشته چیزهای ذکر شده، از آنجمله درزین الاخبارعبدالحی گردیزی وآثار باقی مانده از ابوریحان البیرونی ومنجم وستاره شناس فاضل افغان حرف های وجود دارد.
البیرونی گفته که پادشاه بعد از شب یلدا دراولین روز ماه جدی با اعضای دربار، اطرافیان و دهاقین مجلس میکرد، باآنها غذا میخورد، به بحث میپرداخت وبه این ترتیب آغاز دیگری درطبیعت، جشن گرفته میشد.
جشن یلدا ریشه های باستانی و فرهنگی دارد که برخاسته از طبیعت است و همین فرهنگ بازنده گی طبیعی مردمان باستان پیوند میخورد درجهت دیگر آن گونه که گفتیم یلدا را زایشگر مهر نامیده اند.
تجلیل از شب یلدا یا برگزاری جشن یلدا درتاریخ و فرهنگ آریایی ها ریشه ی بسیار درازی دارد و باورها چنین است که چنین امری دراینجا همانا بعدفرهنگی و باستانی است یلدا مطرح است که باعث دگر گون وتحرک درزنده گی انسان ها میشد و آنها را وارد فصل دیگری زنده گی درطبیعت میکرد.
میزان تجلیل از شب یلدا درمیان اقوام گوناگون این حوزه ی بزرگ مدنی که هم اکنون به کشور های گوناگونی تقسیم شده اند همیشه همسان نبوده است و حتا میتوان گفت که شماری از اقوام هم رغبت چندانی تجلیل از آن نداشته اند هرچند تجلی این جشن را همچنان میتوان با تفاوت های درمیان مردمان کشورهای گوناگون این حوزه بزرگ مدنی دید .
ولی ظاهراً دلبستگی به آن پیمانه نیست که درجشن نوروز دیده میشود.
از گذشته های خیلی دور در آریانای کهن به عنوان شب زایش و شب تولد خورشید با همان مهر دانسته میشد و مردم دراین شب به خوردن میوه های گوناگون می پرداختند و آن را گرامی میداشتند.
معمول ترین میوه که دراین شب خورده میشد تربوز بودکه این رسم تا امروز هم ادامه یافته است اگر چه گاه گاهی از میوه های دیگری مانند سیب و انار نیز استفاده میشود . درافغانستان مردم دراین شب گردهم جمع میشوندو به شادی و دعای خیرنزد پروردگارعالمیان میپردازند.
درافغانستان درگذشته نه چندان دور خانواده ها برای تجلیل از شب یلدا هندوانه یا تربوز هایی را در انبار گندم ، یا درکاهدان و یا هم درجای مناسب دیگری نگهداری میکردند . غیر ازاین ، خوشه های انگور را درتاک ها درخریطه ها همین گونه تا شب های زمستان دردرختان تاک آویزان می ماند و بعددرشب های زمستان ودرشب یلدا از آن میخوردند.
مردم باورداشتند که خوردن تربوز درشب یلدا سبب میشود تا انسان از شمار بیماری ها و به گونه خاص از بیماری محرقه درتابستان نجات یابد . غیر ازاین بانوان با سرشته برای شب یلدا توت و چهارمغز نگهداری می کردند و در شب یلدا از آن میخوردند . دراین شب ، مردمان تا ناوقت می نشستند و ازهر دری سخن میگفتند بدین گونه این شب را خانواده هایی بهتر میتوانستند تجلیل کنند که شغل دهقانی داشتند و به گفته ی خودشان تربوز و میوه های شان دهقانی بود.
یلدا درفرهنگ های مختلف جهان گره خورده و درمناطق گوناگون جهان از آن بزرگداشت میشود.
گفتنیست که ازشب یلدا بیشتر درکشور های ایران ، افغانستان وتاجکستان بزرگداشت صورت میگیرد.