مبحث بیست و سوم طرح صالحین:امام رضا (ع)

از نخستین کسانی که در پزشکی کتاب نوشته، امام علی بن موسی الرضا (علیه السلتم) است. امام وقتی به سوی طوس می آمد، در نیشابور در مجلس مأمون با جماعتی از فلاسفه و پزشکان چون یوحنا بن ماسویه و جبرئیل بن یخشوع و ابن بهله هندی و دیگر کسان گرد آمدند و سخن از طب به میان آمد. وقتی مأمون در این باره از امام پرسش کرد، حضرت فرمود:

برای من به مرور زمان تجربیاتی حاصل گشته که آن را برای امیر می نویسم.

حضرت، کتابی را درباره امور پزشکی نوشت و برای او فرستاد و مأمون دستور داد تا آن را با طلا بنویسند، از این روی، به رساله ذهبیه موسوم گردید. 1

علمای شیعه، افزون بر طب الصادق (علیه السلام) و طب الرضا (علیه السلام)، از آثار زکریای رازی و حکمای دیگر نیز استفاده می کردند.

ارزش و اعتبار

كتاب طب الرضا نمايان‏گر مقدار توسعه و پيشرفت علم پزشكى در آغاز قرن سوم هجرى است و براى كسانى كه علاقه‏مند به شناخت تاريخچه تكامل علم پزشكى در دوران‏هاى مختلف هستند كتابى ارزشمند است.علاوه بر آن، اين كتاب شامل دستوراتى گران بها و پر ارزش در بهداشت فردى و عمومى است كه بعد از گذشت قرنها علم جديد پزشكى تازه به آن دست يافته و اين خود، وسعت اطلاعات امام رضا عليه‏السلام را مى‏رساند.

عناوين كتاب

در آغاز كتاب، امام عليه‏ السلام بدن انسان را به يك مملكت تشبيه مى‏كند كه قلب، پادشاه آن است و رگ‏ها كارگران آن و تمام بدن، كشور و محل حكومت اوست و دست و پا و دو چشم و لبها و زبان و دو گوش ياران آن و معده و شكم و سينه گنجينه‏هاى آن است سپس به چگونگى و مقدار خوردنى‏ها و آشاميدنى‏ها اشاره دارد و دستور تهيه يك نوع شربت را مى‏فرمايد.بعد از آن به شيوه صحيح خوردن و آشاميدن و راه پيشگيرى از بيماريهايى كه بر اثر تغيير آب و هوا به وجود مى‏آيند و يك سرى دستورات بهداشت عمومى براى سلامتى جهاز داخلى و نكاتى كه رعايت آن براى بهداشت مسافر لازم است اشاره مى‏فرمايد.در ادامه، آن حضرت نيروهاى بدن و مزاج‏هاى مختلف آن و چگونگى خواب و استراحت و بهداشت دهان و دندان و بيان مراحل عمر و شيوه صحيح حجامت و فصد و شرائط صحيح نزديكى و تناسل را بيان مى‏فرمايد.

چند مورد از نسخه‏هاى خطی كتاب

نسخه‏اى در كتابخانه حضرت آيت الله حكيم كه تاريخ نگارش آن 715 هجرى است و به خط عبد الرحمن بن عبد الله كرخى مى‏باشد.

نسخه‏اى كه مرحوم مجلسى در بحار الأنوار آن را نقل كرده است.

نسخه‏اى به خط عبد الواسع ابن حاج محمد حسين مهماندوست كه تاريخ نگارش آن 1116 هجرى مى‏باشد