اخلاق عملى امام محمد باقر(ع)

عده اى فكر مى كردند تلاش براى معاش كه نشانه فعالیت براى زندگى بهتر است، درست نیست. محمدبن منكدر، یكى از حافظان قرآن در عصر امام باقر(ع)، ضمن تمجید از آن حضرت مى گوید: « روزى از مدینه بیرون آمدم و در صحرا محمدبن على بن الحسین(ع) را دیدم. او در حالى كه بدنى چاق داشت در كنار دو غلام سیاه كار مى كرد. پیش خود گفتم: سبحان الله! پیرمردى از قریش در چنین ساعتى از روز با این وضع براى به دست آوردن دنیا در تلاش است. باید او را موعظه كنم! نزد او رفته و گفتم: خداوند تو را حفظ كند. اگر در این حالى كه هستى اجل تو برسد چه خواهى كرد؟! فرمود: «اگر در این حالى كه هستم؛ بمیرم، در حالى كه در اطاعت خدا بوده ام از دنیا رفته ام. من باكار كردنم، خود و عیالم را از محتاج بودن به تو و مردم حفظ مى كنم. وقتى از سر رسیدن اجل هراسناك خواهم بود كه اجل، مرا در حال نافرمانى خدا دریابد.» گفتم: اى فرزند رسول خدا! راست فرمودى. من مى خواستم تو را موعظه كنم كه تو مرا موعظه كردى.

امام باقر(ع) در توصیف شیعیان خود مى فرماید: «شیعیان ما در بالاترین مراحل تقوایند. آنان از جمله تلاش كنندگان و وفاكنندگان به عهد و امانت بوده و اهل زهد و عبادت هستند. آنان در هر شبانه روز، پنجاه و یك ركعت نماز به جاى مى آورند. آنان شب ها در حال عبادت و روزها روزه اند. زكات اموال خود را مى پردازند و به حج مى روند و از تمام محرمات الهى اجتناب مى كنند» و در جاى دیگر مى فرمایند: «كسى كه در یك شهر دهها هزار نفرى با شد و پرهیز گار ترین آنها نباشد، از ما نیست.» به فرموده امام باقر(ع) یك شخص مؤمن باید این چهار صفت را داشته باشد: «توكل به خدا، تفویض امور به خداوند، رضا به قضاى خدا و تسلیم به حكم یا مشیت خدا.»

در نگاه ایشان، ایمان چهار ركن و پایه دارد: «۱- صبر، ۲- یقین، ۳- عدل، ۴- جهاد» ایشان در حدیثى دیگر در مورد نقش اخلاق خوش در افزایش ایمان مى فرمایند: «ایمان كسى كاملتر است كه اخلاقش بهتر باشد». در سخن از فضایل، ایشان بویژه بر صبر تكیه مى كنند كه مانع گلایه و شكایت از مردم مى شود.

امام باقر(ع) بر كسب علم تأكید زیادى داشته اند و این امر از احادیث بسیارى كه از ایشان روایت شده، آشكار است. اما در نگاه ایشان، علم اندوزى هدف نیست بلكه وسیله اى است براى رسیدن به هدف كه آن هدف، اصلاح عمل است. و پس از آن، به دانشى كه آموخته ایم عمل كنیم و آنچه را كه آموخته ایم به دیگران بیاموزیم.

به این ترتیب است كه با علم مى توان عمل را اصلاح كرد و چون عمل اصلاح شود، آنگاه ایمان افزون تر و قوى تر مى شود.

ایمان قوى تر به نوبه خود، علم انسان را عمیق تر مى كند و عمیق شدن علم باعث تهذیب عمل مى شود. بدین شكل، بنابرنظر امام باقر(ع) علم و عمل و ایمان به یكدیگر وابسته اند.