هفته چهارم:----o-( ذوالکفــــــل " احترام به پدر و مادر ")-o---

خداوند متعال در قرآن مجيد با بيان موكد و دقت فوق العاده، نحوه برخورد با پدر و مادر را سفارش مي نمايد. و دستورات لازم در خصوص احترام به والدين و حق شناسي و عواطف انساني در حق والدين را صادر مي نمايد. در سوره اسراء مي فرمايد:
(وَقَضي رَبُّكَ اَلّا تَعْبُدُا اِلّا وَ بالوالدين احساناً امَّا يَبْلُغَنَّ عِندِكَ الْكَبِرَ اَحَدَهُما اَوْ كِلا هُما فَلاتَقُل لَهُما اُفٍ ولاتَنْهَرْهُما وَقُل لَهُما قَولاً كَريما* وَاحْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُلِّ مِنَ الرَّحْمَهِ وَ قُل رَّبِ ارْحَمْهُما كما رَبَّياني صَغيراً* رَبَكُم اَعْلَمُ ربَما في نُفُوسِكُمْ اِن تَكوُنوا صالحينَ فَاِنَّه كانَ لِلْاَوّابين غفوراً)
«پروردگارت فرمان داده جز او را نپرستيد و به پدر و مادر نيكي كنيد؛ هرگاه يكي از آنها يا هر دوي آنها نزد تو به پيري برسند، كم ترين اهانتي به آنها روامكن و بر سر آنها فرياد مزن و گفتار لطيف، سنجيده و بزرگوارانه به آنها بگو. بال هاي تواضع خويش را در برابرشان از محبت و لطف فرد آر، و بگو پروردگارا! همان گونه كه آنها مرا در كودكي تربيت كردند، مشمول رحمتشان قرار ده. پروردگار شما آگاه است. هرگاه صالح باشيد، او توبه كنندگان را مي بخشد.»
در تفسير آيات فوق به چند نكته اساسي اشاره شده است.
نكته اول: در آيه 23 خداوند متعال نيكي به والدين را بلافاصله بعد از مساله توحيد قرار داده است و اين هم رديف بودن دو موضوع بيانگر آن است كه اسلام تا چه حد براي پدر و مادر احترام قائل است و معلوم مي شود كه مساله ي احسان به پدر و مادر بعد از مساله توحيد خدا، واجب ترين واجبات است.
در سه سوره ديگر خداوند متعال نيكي به پدر و مادر را بلافاصله بعد از مساله توحيد بيان فرمودعه است؛
- سوره بقره آيه 83: ( لاتَعْبُدوُن اِلّا الله وَ بِالوالِدَينِ اِحْساناً)
«جز خداي را نپرستيد و به پدر و مادر نيكي كنيد.»
- سوره نساء آيه36: (وَاعْبُدُوالله وَلا تُشْرِكوا بِه شيئنا وَ بِالْوالِدَينِ اُحْساناً) «خداي يكتا را بپرستيد و چيزي را بر او شريك قرار ندهيد و به پدر و مادر نيكي كنيد.»
سوره انعام آيه 151: (اَلّا تُشْرِكوا بِه شَيْئاً وَبِالْوالِدَينِ اِحساناً)
«به هيچ وجه شرك به خدا نياوريد (نه در عقيده و نه در عمل) و به پدر و مادر نيكي كنيد.»
نكته دوم: خداوند متعال كم ترين بي احترامي نسبت به پدر و مادر را با بيان جمله متعالي (فَلاتَقُل لَهُما اُفٍ) نهي فرموده است. «اُفٍ» كمترين اظهار ناراحتي گفته مي شود. در حديثي از اما صادق (ع) آمده است كه: اگر چيزي كمتر از «اُف» وجود داشت، خداوند از آن نهي مي كرد. خداوند متعال با طرح لغت «اف» حداقل مخالفت و بي احترامي نسبت به پدر و مادر را اجازه نداده است.
پيامبر (ص) فرمودند: از اين كه عاشق پدر و مادر و مغضوب آنها شويد، بترسيد؛ زيرا بوي بهشت از پانصد سال راه به مشام مي رسد ولي هيچ گاه به كساني كه مورد خشم پدر و مادر هستند، نخواهيد رسيد. اين تعبير اشاره لطيفي به اين موضوع است كه چنين اشخاصي نه تنها در بهشت گام نمي گذارند، بلكه در فاصله بسيار زيادي از آن قرار دارند، و حتي نمي توانند به آن نزديك شوند.
سيد قطب در تفسير في الضلال به اين مضمون از پيامبر (ص) نقل مي كند كه: مردي مشغول طواف بود و مادرش را به دوش گرفته، طواف مي داد. پيامبر(ص) را در همان حال مشاهده كرد؛ عرض كرد: آيا حق مادرم را با اين كار انجام دادم؛ حضرت فرمودند:نه؛ حتي جبران يكي از ناله هاي او را به هنگام وضع حمل نمي كند.
در حديثي از امام كاظم (ع) آمده است كه: شخصي نزد پيامبر آمد و از حق پدر و مادر سئوال كرد. حضرت فرمودند: بايد او را با نام صدا نزند، جلوتر از او راه نرود، قبل از او ننشيند و كاري نكند كه مردم به پدرش بدگويي كنند.
نكته ي سوم: خداوند متعال در آيات فوق مي فرمايد ( وَاحْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُلِّ مِنَ الرَّحْمَهِ) انسان بايد در معاشرت و گفتگو با پدر و مادر طوري رفتار كند كه پدر و مادر تواضع و خضوع فرزند را احساس كند و بفهمند كه او نسبت به آنها مهر و محبت دارد و در برابر آنها خاضع و خوار مي باشد. امام سجاد (ع) در دعاي بيست و چهارم صحيفه سجاديه مي فرمايد: خداوندا! چنان كن كه از هيبت پدر و مادرم همانند هيبت سلطان مستبد هراسان باشم، و به هر دو چونان مادري مهربان نيكي كنم و طاعت و فرمانبرداري از آنان و بر و نيكي ام نسبت به ايشان را در نظرم از لذت خواب و در چشم خواب آلود شيرين تر و براي عطش سينه ام از شربت گوارا در كام شخص تشنه خنك تر گردان، تا ميل و خواسته ي ايشان را بر ميل و خواسته خويش مقدم بدارم و رضا و خشنودي آنان را بر رضا و خشنودي خويش ترجيح دهم، و نيكي ايشان را در حق خود هرچند اندك، زياد بينم و نيكي خويش در حق ايشان را هرچند بسيار اندك شمارم.
نكته ي چهارم: براي پدر و مادر خود دعا كنيد و هنگامي كه رو به سوي خداوند متعال مي آوريد، پدر و مادر را (چه در حيات و چه در ممات) فراموش نكنيد، و تقاضاي رحمت پروردگار براي آنها بنماييد. مخصوصا اينم تقاضا را با دليل همراه ساز و بگو (و قل رب ارحمهما كما ربياني صغيرا)
پروردگارا! همان گونه كه آنها مرا در كودكي تربيت كردند، آنها را مشمول رحمت واسعه خود قرار بفرما. در جائيديگر قرآن مجيد مي فرمايد: (رَبَّنا اغفِرلي و لِوالِدَيَّ وَ لِلْمومنينَ يَومَ يَقوم الحساب)، « بار الها! روزي كه ميزان عدل و حساب باز مي شود تو به من و پدر و مادر من و همه مومنان از غفران و كرم عنايت بفرما.»
نكته ي پنجم: از آنجا كه گاهي در رابطه با حفظ حقوق پدر و مادر و احرتام آنها و تواضعي كه بر فرزند لازم و واجب است، ممكن است لغزش هايي پيش بيايد كه انسان آگاهانه يا ناآگاهانه به سوي آن كشيده شود. در آيات مورد بحث خداوند متعال مي فرمايد:
پروردگار شما به آنچه در دل و جان شماست. آگاه تر است. (ربكم اعلم بما في نفوسكم) بنابراين اگر بدون طغيان و سركشي در برابر فرمان خدا لغزشي در زمينه احترام و نيكي به پدر و مادر از ضما سرزند و بلافاصله پشيمان شويد و مقام جبران آن برآييد، مسلماً مشمول عفو خواهيد شد: اگر شما صالح باشيد و توبه كار، خداوند توبه كاران را مي آمرزد.