نگاهی به راهکارهای جذب جوانان به مساجد

امام جماعت باید از نظر کردار نمونه باشد و تأکیدش تبلیغ غیر زبانی باشد، یعنی دربرخورد با مردم، رعایت نظم و حضور به موقع در مسجد، آراستگی و... بهترین الگو برای جوانان باشد و از نظر شخصیتی جوانان را جذب کند.

مسجد خانه خداست و جوانان را با سرچشمه زیبایی ها آشنا می کند، بنابراین باید برای آنها از هر مکان دیگری جذاب تر باشد، اما چرا در نسلی که به دلیل «زیبا جویی» نمی تواند از کنار زیبایی روح (مسجد و نماز) ساده بگذرد، چندان اقبال نشاطی برای حضوردر مسجد ندارد؟

شاید روح حقیقی مسجد که همه زیبایی ها را در خود دارد، هنوز در معرض دید جوانان قرار نگرفته است. روش های جذاب در ایجاد گرایش به کار گرفته نشده و متولیان فرهنگی متناسب با نیازهای دینی نسل نوجوان و جوان قدم بر نداشته اند. در این گزارش سعی شده عوامل آسیب زایی که سبب فاصله گرفتن نسل جوان از مسجد و بی رغبتی نسبت به حضور فعال و پر شور آنان می گردد و راه های جذب جوانان به مساجد بررسی شود.

نوگرایی و زیباسازی مساجد
یادم می آید در دوران کودکی همیشه همراه پدر برای نماز جمعه به مسجد گوهرشاد می رفتیم. شبستان های روشن مسجد با صحن بزرگ، مصفا و فواره های زیبای آن برایم جذابیت خاصی داشت. هنوز هم پس از گذر سالیان دراز وقتی به حرم مطهر می روم حس خوب آن روزها مرا به صحن این مسجد می کشاند. کودکان و نوجوانان با حضور در مساجد، تصاویری را در ذهن می سپارند که آنها را نسبت به دین جذب یا دفع می کند، بنابراین مسجد باید احساسات و خاطره های زیبا و به یادماندنی را برای کودکان و نوجوانان تداعی کند تا در دوره جوانی نیز با شوق و رغبت در مسجد حضور پیدا کنند، اگر می خواهیم مساجد بتوانند وظیفه آموزشی و تربیتی خود را به خوبی ایفا کنند باید تمام ارکان مادی و معنوی مساجد در حد مناسبی باشد، اما متأسفانه بیشتر مساجد ما نه تنها از نظر ظاهری مناسب نیست، بلکه حتی بهداشت و پاکیزگی رعایت نمی شود، مخصوصاً معمولاً قسمت بانوان بسیار محدود و تاریک است.

دکتر محمدرضا موحدی، عضو هیأت علمی دانشگاه قم با اشاره به اینکه کمی رغبت جوانان به حضور در مساجد، از دو جنبه فیزیکی و محتوایی قابل بررسی است به خبرنگار ما می گوید: بافت فیزیکی و ساختمان بیشتر مساجد ما متناسب با روحیه نوگرایی جوانان نیست و براساس معماری 150سال پیش است. و ما در این مورد بسیار بسته عمل کردیم و سنتی فکر کردیم. باید از ادیان دیگر بیاموزیم که چگونه نوگرایی را درعین پایبندی به ارزش هایشان در عبادت گاه های خود به کار می برند. برای مثال مسیحیان در تهران کلیساهای خود را براساس معماری مدرن می سازند؛ چه اشکالی دارد با حفظ اصول و شرایط دینی مان، محیط نوتر باشد تا جوان بیشتر بپسندد. عضو انجمن قلم حوزه علمیه قم می افزاید: اگر به فکر نسل های آینده و حضور آنها در مساجد هستیم باید محیطی جذاب را در مساجد فراهم کنیم.

نسل های گذشته به فکر جوانان آینده نبودند، ولی ما باید برای کودکان امروز که جوانان فردا هستند ذهنیت خوبی از مساجد فراهم کنیم.چه اشکالی دارد که در مساجد ما مکانی هم برای تفریح بچه ها ایجاد شود به طوری که کودکان پدر و مادر خود را به مسجد بیاورند، جوانان مسجدی همان بچه هایی هستند که از کودکی با مسجد خوگرفته اند. وی انگیزه اولیه برای وقف مساجد را اجرای مراسم عبادی می داند و تأکید می کند: متأسفانه در برخی مساجد مراسم ختم پررنگ تر از عبادت است، همین ها باعث گریز جوانان از مسجد می شود.

نقش ائمه جماعات
بارها در مساجد مختلف شاهد بوده ام که با شروع سخنرانی امام جماعت بین دو نماز برخی از جوانان، نماز دوم را به صورت فرادا می خوانند و مسجد را ترک می کنند! بی شک منبر و مجلس وعظ و خطابه یکی از شیوه های اصیل تبلیغ دینی است، ولی آیا این روش در همه جا و برای همه اقشار جامعه مفید است؟ آیا ائمه جماعات مساجد به غیر از سخنرانی، روش دیگری را آزموده اند؟
با توجه به تجارب سودمند مبلغان در سال های اخیر در به کارگیری از گفتگوی مستقیم دو نفری و به اصطلاح تبلیغ چهره به چهره و ارتباط عاطفی بانسل جوان وقت آن رسیده که در سطح وسیع از این تجربه ارزشمند استفاده شود. روابط جوان با مسجد تا حد زیادی بستگی به نوع برخورد و رفتار امام جماعت و الگوهای جامعه دارد. رؤیت فاصله میان گفتن و بودن در جامعه، زمینه گریز جوانان را فراهم می کند. آن ها کمتر می توانند به تحلیل عمیق بپردازند، از این رو زود قضاوت و حکم صادر می کنند. توصیه های کلامی در صورتی که با رعایت نکات روان شناختی انجام گیرد، تأثیری بسزا خواهد داشت، ولی ناهماهنگی میان قول و فعل، پند و اندرز مربیان را بی اعتبار می کند. امام صادق (ع) می فرماید: هرگاه شخص عالم به مقتضای علم خویش عمل نکند، اثر موعظه اش همچون آب باران روی سنگ صاف از قلب های مردم محو خواهد شد. یکی از پیامدهای تضاد در گفتار و رفتار مبلغان دینی و متصدیان امور مساجد، ایجاد تنفر در بین جوانان است. در روان شناسی ثابت شده است که بخش زیادی از یادگیری انسان از راه چشم صورت می گیرد. در شرایطی که جوان به الگو گرایی و همانند سازی توجه خاص دارد، باید رویکرد تازه ای به این مقوله ارزشمند صورت گیرد و الگوهایی متناسب با فرهنگ دینی به شکل جوان معرفی گردد و در دو بخش، سخت افزاری و نرم افزاری شکل و محتوای مساجد، تغییر اساسی به وجود آید تا در تعامل جوان و مساجد، شاهد خیزشی همه جانبه باشیم.

دکتر موحدی با تأکید بر نقش ائمه جماعات مساجد در جذب جوانان می گوید: اداره اوقاف باید در گزینش امامان جماعت دقت بیشتری داشته باشد. امام جماعت باید از نظر کردار نمونه باشد و تأکیدش تبلیغ غیر زبانی باشد، یعنی دربرخورد با مردم، رعایت نظم و حضور به موقع در مسجد، آراستگی و... بهترین الگو برای جوانان باشد و از نظر شخصیتی جوانان را جذب کند. یک امام جماعت خوب در برخورد با پیر و جوان حد میانه را رعایت می کند؛ جوان حساس است و به ابراز محبت نیاز دارد و امام جماعت می تواند با نوع برخورد خویش جوانان را شیفته دین و پایبند مسجد کند.وی می افزاید: خطبا و امامان جماعت در مساجد باید گزیده سخن بگویند و سخنانشان نو و به روز باشد. نسل جوان امروز کم حوصله است و اطناب در سخن باعث ملالت و گریز وی از مسجد می شود.

حجة الاسلام سبحانی نیا، دبیر ستاد اقامه نماز خراسان رضوی، تعامل نادرست عوامل مسجد با جوانان را مهمترین دلیل کم رغبتی جوانان به حضور در مساجد می داند و می گوید: نه تنها امام جماعت بلکه خدام و کارکنان مسجد نیز باید با احترام و خوشرویی پذیرای جوانان شوند و به تناسب استعداد جوانان برخی از وظایف را به آنها بسپارند. خوشبختانه الآن عوامل مسجد از سوی سازمان مساجد آموزش می بینند، ولی هنوز بیش از اینها باید کار شود. وی می افزاید: تشکل های مساجد هم باید ضمن توجه به نیازهای جوانان از موازی کاری پرهیز کنند.

فعالیت های فرهنگی متنوع و جوان پسند
برای حضور جوانان در مساجد لازم است، مساجد را از انحصار به نماز خارج کرد. جوان عنصری فعال و پرشور است و به دنبال کانونی فراگیر و خودجوش می باشد. اگر امکانات هنری، ورزشی، نمایشی، کتابخانه در کنار مسجد به عنوان جزئی از پیکره مسجد محسوب شود، جوانان به مسجد راغب تر خواهند شد. یکی از راه های پیوند میان مسجد و جوان، رفع نیاز فکری و معنوی آنهاست. جوانان ذهن خلاق و جستوجو گری دارند و همواره به دنبال کشف حقیقت و حل مسایل و پاسخگویی به شبهات اند. علاوه بر آن امروز شبهه افکنی در حوزه فرهنگ دینی یکی از پر خطرترین جلوه های تهاجم فرهنگی در عرصه تربیت دینی است؛ این شبهات به قول استاد مطهری، گذرگاه خوبی هستند، اما عدم پاسخ گویی به آن ها موجب تزلزل در عقاید واندیشه های دینی جوانان می شود و پایه های تربیت دینی آنان را سست می کند. جوان اگر احساس کند که مسجد محلی برای پاسخگویی به پرسشهای اوست ،نه تنها به مسجد متمایل می شود، بلکه دیگران را نیز با خود همراه می سازد.

دکتر موحدی نیز با تأکید بر فعالیت های فرهنگی علمی در مساجد اظهار می دارد: اگر بجز قرائت قرآن کلاس هایی درباره مباحث قرآن پژوهی، قرآن شناسی و تاریخ در مساجد تشکیل شود، برای جوانان مفید خواهد بود. وی می افزاید: نباید مسجد وسیله ای برای کسب برخی امتیازها تلقی شود؛ برخی از جوانان و نوجوانان فقط برای گرفتن امتیاز برخی از ارگان ها در مسجد حضور می یابند، این مسأله در شأن مسجد نیست و در واقع هدر دادن یک پتانسیل مذهبی قوی برای چند امتیاز پایین است.
عضو انجمن قلم حوزه علمیه قم تأکید می کند: مساجد باید از برخی شائبه های سیاسی به دور باشند و کاملاً بی طرفانه با قضایا برخورد کنند و توانایی تحمل آرای مخالف را داشته باشند؛ در واقع مسجد باید کانونی برای جذب جوانان با سلایق مختلف باشد تا از ریزش گروهی از جوانان از مساجد جلوگیری شود.