خداوند در اين آيه مىفرمايد: به جهت بىتوجّهى شما به اين همه نشانه و آيه كه از روى لجاجت وكينه بود، دلهاى شما را قساوت فراگرفت وسنگدل شديد و اىبسا كه دلهايتان از سنگ نيز سختتر شد.
سنگها، مراحل مختلفى دارند:
الف: خرد مىشوند، از آنها نهرها جارى شده وانسانها را سيراب مىكنند. «يتفجّر منه الانهار»
ب: انفجار ندارند، ولى حدّاقل خود و اطراف خود را تر مىكنند. «يخرج منه الماء»
ج: از خشيت الهى، سقوط و سجود دارند. «يهبط من خشية اللَّه»
1- قساوت و سنگدلى، بدترين نوع مرض روحى است كه به جهت لجاجتهاى پىدرپى، براى انسان پيدا مىشود. «ثم قست قلوبكم من بعد ذلك»
2- مشاهدهى آيات و الطاف الهى، در افراد لجوج به جاى تقويت ايمان، موجب قساوت قلب مىگردد. <369> «قست قلوبكم من بعد ذلك»
3- كارى نكنيم كه نسل ما، شرمنده رفتار ما شود. نياكان سنگدل شدند، ولى خداوند به نسل آنان مىگويد: «قست قلوبكم»
4- علم، به تنهايى نورانيّت نمىآورد. بعد از ديدن آن همه معجزه، باز سنگدل شدند. «قست قلوبكم من بعد ذلك»
5 - قساوت، مراحلى دارد. «كالحجارة او اشدّ قسوة»
6- با سادهترين تشبيه، عميقترين معارف را مىتوان بيان كرد. «كالحجارة»
7- انتقادات بايد مستند باشد. قرآن كه مىفرمايد: دلهاى بعضى از سنگ سفتتر است، دليل آن را كه جارى شدن آب از كنار سنگ است، بيان مىدارد. «و انّ من الحجارة لما يتفجّر...»
8 - جمادات، مرحلهاى از شعور را دارا هستند. زيرا خوف و خشيت دارند. «وانّ منها لما يهبط من خشية اللّه» <370>
9- داروى قساوت، توجّه به علم خداوند است. «كالحجارة... و مااللَّه بغافل»
10- سنگدلى، در رفتار ما مؤثّر است. «قست قلوبكم ... عمّا تعملون»
11- خداوند به همهى كارهاى ما آگاه است. «وما اللَّه بغافل عمّا تعلمون»
برگرفته از تفسیر نور
