معرفي چند بازی جالب مناطق مختلف ايران

در اين بخش، با چند بازي جالب كه در مناطق مختلف ايران با نامهاي گوناگون رواج دارد، آشنا مي‌شويد.

خرِ سَوز پلونِ سوز Xare Sowz Palone Sowz

تعداد بازيكنان: تعداد بازيكنان بايد زوج باشد. معمولاً 6، 8، 10 يا 12 نفر.
شيوه بازي: بازيكنان به دو دسته مساوي تقسيم مي‌شوند. هر دسته يكنفر به نام (استاد) بر مي‌گزينند. (استاد)‌ها با هم شير يا خط (بوسيله سكه) يا بوسيله تخته سنگ يا قطعه سفالي كه يك طرف آن را با زبان تر مي‌كنند (خشك و تر مي‌كنند) يعني يك استاد طرف (تر) و يكي طرف (خشك) را مي‌گويد. سپس سكه يا سفال را به هوا پرت مي‌كنند. هر كدام طرفي را كه گفت و بهمان طرف سكه يا سنگ افتاد برنده است. مثلاً اگر بگويد (شير) يا (خط) يا بگويد (تر) يا (خشك) و برنده شد. طرف ديگر بازنده است. 
سپس دسته بازنده به طرف ديوار مي‌رود. (استاد) پشتش را به طرف ديوار مي‌دهد و دو دست خود را (چنگ) مي‌كند يعني انگشتان را درهم فرو مي‌برد. نفر ديگري از دسته او در مقابل او قرار مي‌گيرد و خم مي‌شود و سرش را روي پنجه‌هاي استاد گذاشته، خم مي‌شود و با دو دست استاد را مي‌گيرد.
نفرهاي بعدي همينطور خم مي‌شوند و با دو دست نفر جلو را مي‌گيرند. دسته ديگر از فاصله تقريباً سه متري يا بيشتر مي‌دوند و با گفتن (خر سوز پلون سوز خدر بگير كه آمدم) شورا نفراتي كه خم شده اند مي‌شوند (طرح شماره 1) . اگر نفراتي كه مي‌خواهند سوار بشوند ضمن سوار شدن بيفتند و نتوانند روي پشت بازيگران طرف مقابل سوار شوند مي‌سوزند (= مي‌بازند) در مقابل طرف اول كه خم شده است بايد جاي خود را به آن طرف بدهد بهمين ترتيب تا آنجا كه بخواهد بازي را ادامه مي‌دهند.

طرح شماره 1

گوكِ دوره Guke Dowra
تعداد بازيكنان: تعداد افراد در اين بازي نيز بايد زوج باشد 4 يا 6 يا 8 ... نفر.
شيوه بازي: بازيكنان به دو دسته تقسيم مي‌شوند و روي زمين با انگشت (اگر زمين خاكي باشد) وگرنه با گچ يا زغال چهار يا شش كَد يا كت بشكل دايره مي‌كشند. كد بزرگ بشكل مستطيل است يا دايره اي كه از بقيه بزرگتر است. (شكل 2) كد بزرگ معمولاً پهلوي ديوار است. زمين بازي بالنسبه بزرگ انتخاب مي‌شود. يك گوي (گوك) كه در قديم از (لَتَّه = پارچه كهنه يا با نخ قالي بافته مي‌شد و به گوك رنگه معروف بود) و اكنون از (جير = لاستيك) است و به اندازه توپ تنيس مي‌باشد از لوازم بازي است. 
بازي با شیروخط يا سخال(=سفال) تروخشك كه به هوا پرت مي‌شود و بيك طرف حق بازي مي‌دهد آغاز مي‌گردد. هر دسته كه برنده شد در كد بزرگ مي‌ايستد و دسته ديگر بطور پراكنده در مقابل آنها مي‌ايستد. ابتدا توپ در اختيار دسته اي است كه در كد بزرگ هستند و يكي از آنها توپ را در دست مي‌گيرد و ديگري با شدت بوسيله چوب توپ را مي‌زند. سپس به سرعت زياد مي‌دود تا خودش را به يكي از كدهاي كوچك برساند. نفرات دسته ديگر سعي مي‌كنند هرچه زودتر توپ را گرفته و به نفري كه توپ را زده و مي‌خواهد خود را به كد برساند بزنند. طرح شماره 3 (در بعضي مواقع براي اينكه توپ را بهتر بگيرند، كت خود را به جلو مي‌پوشند مطابق شخص الف در طرح شماره 2).

در صورتي كه بازيكني كه توپ را با دست زده و در بين دو كد باشد و توپ به بدنش بخورد سوخته (= باخته) و بايد به كد (كت) بزرگتر برگردد و منتظر بماند كه به وسيله يكي ديگر از بازيكنان (نو) Now شود.(نو شدن بازيگر هنگامي ‌است كه وقتي نفري كه توپ زده است و هنگام پيمودن فاصله بين كدها بوسيله دسته ديگر توپ به او خورده و سوخته باشد. اين بازيكن سوخته، وقتي نو مي‌شود و مي‌تواند دوباره بازي كند كه نفر ديگري كه توپ را مي‌زند و تمام ميدان بازي يعني هر سه كت يا هر پنج كت را بدون توقف طي كند و توپ به او نخورد. درنتيجه رفيق سوخته اش نو مي‌شود.

وقتي همه بازيكنان سوختند (=باختند) دسته اي كه توپ در دستشان بود جاي دسته اول را مي‌گيرند و دسته ديگر توپ را به دست مي‌آورند. و به كت بزرگ مي‌آيند و بازي دوباره ادامه پيدا مي‌كند.
هنگامي‌كه يكي از بازيكنان توپ را مي‌زند پيش از آنكه توپ به زمين بيفتد دسته ديگر آن را در هوا بگيرند (يعني پيش از آنكه توپ به زمين برسد) هم تمام بازيگران سوخته اند و بايد جايشان را به دسته ديگر واگذار كنند.

تشله بازي Tosla Bazi
تشله به لهجه مشهدي (توشله Tusla) يا تيله مهره‌هاي درشتي است كه گاه از سنگ تراشيده مي‌شود يا از آهن يا از بلور است.
تشله بازي به دو نوع تقسيم مي‌شود. خانه‌يي - وجبي.
تعداد بازيكنان: دو يا سه يا چهار نفر است.
شيوه بازي: هريك از بازيكنان در زمين نرم و خاكي كه به آن (خونه ) مي‌گويند حفر مي‌كند. خانه بازي حفره كوچكي است به قطر دو سانتي متر و عمق 5/1 يا 2 سانتي متر. فاصله خانه‌ها همسان است و در امتداد يكديگر در خط راست قرار دارد. (طرح شماره 4).

يكي از بازيكنان با توافق نظر ديگران (تشله) خود را در لبه خانه اول قرار مي‌دهد. (اين عمل را در لهجه محلي شوند كه شايد از مصدر نشاندن است مي‌گويند) ديگران از سر خط (يعني نقطه اي كه در امتداد خانه‌ها قرار دارد و فاصله آن قبلاً تعيين شده و اغلب با فاصله دو خانه برابر است) شروع به زدن تشله خود بطرف خانه‌ها مي‌كنند (به نوبت و يكي بعد از ديگري) اغلب بازيگران با هم قرار مي‌گذارند و مي‌گويند: لوكلي موكلي از سيخ تا سوزه قبوله .
(لو = لب) (كُل = سوراخ = حفره) (موكلي = هموزن و به اصطلاح اتباع آن است) (از سيخ تا سوزن) (يعني كم و زياد در بازي قبول است) گفتن اين مطلب در حكم شرط بازي است.
لوكلي= هنگامي‌ است كه بازيكني كه از سرخط تشله مي‌زند؛ تشله به ديواره خانه اول بخورد و به طرف زننده تشله برگردد. آن بازيكن بايد دوباره تشله را بزند. اما اگر (خونه شو x ona su ) يعني تشله به خانه برود يا تير بزند (يعني تشله يكي به ديگري بخورد) در اين صورت احتياجي به تكرار نيست.
موكلي= وقتي است كه بازيگري كه از سر خط مي‌زند؛ تشله اش به ديواره خانه اول بخورد و به طرف چپ يا راست برود. باز هم بايد دوباره تشله را بزند. از سيخ تا سوزن = اصطلاحي است براي قبول هر كار جزئي يا كلي و بازيگران بايد از مقررات بازي بهرحال اطاعت كنند.
هر (تير) يعني هر دفعه كه تشله يكي به ديگري مي‌خورد يك امتياز (پوان) به حساب مي‌آيد. گاهي بازي براي برد و باخت پول است. مثلاً هر تيري يك ريال يا چند ريال محسوب مي‌شود. در بازي دونفره، هر سه خانه را كه گرفتند يك تير به حساب مي‌آيد و وقتي هرچهار خانه گرفته شد؛ بازي تمام است و نفري كه دفعه پيش تشله را زده است بايد (شوند Sond) كند. (خانه اول را دو مرتبه بايد گرفت. در نتيجه خانه‌ها چهارتا حساب مي‌شود) اين بازي را تا زماني كه بازيگران بخواهند مي‌توانند ادامه دهند. در تشله بازي وجبي كسي است كه (شوند) داده مي‌گويد (سرپله) است وكسي اول بار تشله را ميزند (اول زن) يا (جلوزن) و دومي ‌(دوم زن) .... است.

تشله بازي وجبي: گاهي دو يا سه نفر باهم قرا تشله بازي مي‌گذارند و به نوبت بازي مي‌كنند. هرتيري كه به هم زدند (بسته به قراردادشان) پول مي‌گيرند. گاهي هم دو تشله بهم نمي‌خورد و تير نيست؛ ولي دو تشله در فاصله يك وجب قرار دارد. درين صورت مي‌گويند (وجب) است. و نصف پول قرار داده شده را مي‌گيرند و دومرتبه بازي مي‌كنند.