خربزه

بررسی پوسیدگی طوقه و ریشه خربزه (بوته میری) در استان خراسان

پوسیدگی طوقه و ریشه خربزه (بوته میری) یکی از مهمترین بیماریهای این گیاه محسوب می‌شود که همه ساله خسارت زیادی به کشاورزان وارد می‌سازد. برای تعیین و شناسائی عامل بیماری بوته میری خربزه در استان خراسان طی سالهای 1374-75 از مناطق عمده کشت خربزه در مراحل مختلف رشد گیاه نمونه‌برداری به عمل آمد. با کشت ساقه و ریشه گیاهان آلوده در محیط های کشت PDA و CMA، چندین گونه قارچ جداسازی گردید که بیماریزائی آنها براساس اصول کخ به سه روش : -1 کشت روی محیط ماسه - بذر گندم -2 مایه‌زنی سوسپانسیون اسپور به خاک استریل در پای گیاهان سالم و -3 روش فرو بردن ریشه گیاهان سالم در سوسپانسیون اسپور (Root - Dip) مورد بررسی قرار گرفت و سه گونه قارچ زیر به عنوان عوامل پوسیدگی ریشه و طوقه خربزه (بوته میری) از استان خراسان گراش می‌شود: -1 Fusarium oxysporum schlecht. F. sp. melonis snyder & hansen. -2 Phytophthora drechsleri Turker. -3 Pythium aphaniddermatum (Edson) fitz. گونه‌های اول و سوم از کلیه مناطق کشت خربزه در استان خراسان جدا گردیده، و هر کونه دوم از مزارع خربزه شهرستان‌های مشهد، تربت‌حیدریه و تربت‌جام جداسازی شد. همچنین گونه اول (F. oxysporum)به عنوان مهمترین عامل بیماری بوته میری خربزه در استان خراسان معرفی می‌گردد. جداسازی مکررFusarium oxysporum F. sp. melonis از اندامهای هوائی گیاهان آلوده (ساقه، دم برگ و دم گل) نشان داد که عامل بیماری می‌تواند در داخل سیستم آوند چوبی گیاه حرکت نموده و اندامهای مختلف گیاه را آلوده سازد که یکی از شاخص‌ترین علائم بیماری ایجاد شده توسط این گونه پژمردگی یک طرفه گیاه می‌باشد.شدت آلودگی بیماری پوسیدگی ریشه و طوقه خربزه در مناطق مختلف کاشت آن اندازه‌گیری شد و شهرستان سرخس با میانگین 20/64 درصد و شهرستان مشهد با میانگین 33/20 درصد به ترتیب کمترین و بیشتر مقدار آلودگی را دارا بودند. آزمایش اثبات بیماریزائی قارچ Fusarium روی ماسه - بذر گندم نشان داد که F. oxysporum می‌تواند با حمله به گیاهچه خربزه قبل از خروج از خاک باعث مرگ گیاهچه و پوسیدگی بذر خربزه شود.

آفتهای خربزه

عروسک خربزه Rhaphidopalpa foveicollis

عروسک خربزه که برخی زارعین آن را با کفشدوزک خربزه اشتباه میگیرند در ایران اولین بار در سال 1317 توسط افشار شرح داده شده است. این حشره سوسک قرمز رنگ درازی است که از اوایل بهار در مزارع خربزه و هندوانه ظاهر شده و تا آخر فصل تابستان در مزرعه حضور دارد.

شکل شناسی:

حشره کامل سوسکی بطول 7-5/6 میلی متر می باشد. رنگ آن قرمز روشن .به استثنای زیر سینه میانی و عقبی و زیر شکم که سیاه رنگ است .چشمها و قطعات دهانی نیز سیاه میباشد .شاخکها یازده مفصلی وبین دوچشم فرو رفته است .مفصل اول طویل تر وکلفتر از سایر مفاصل است .پنجه پاها هم دارای چهار مفصل می باشد.لبه بالایی سینه اول شیار اریبی دارد که حشره را کاملا مشخص میگرداند.ضمنا آخرین بند شکمی حشره نر از سه قسمت تشکیل یافته است .تخم حشره بیضوی زرد رنگ وطول آن 0.6میلیمتر میباشد.لارو استوانه ای شکل دراز وبه رنگ زرد لیمویی است در حالت کامل طول آن به پانزده میلیمتر وعرض آن به 1.5 میلیمتر میرسد.

پشت سر لاروسیاه وزیر آن زرد رنگ است بند نهم شکمی لارو سخت شده وزیر آن حاشیه مقعد بصورت پستانکی بیرون زده است وبه کمک همین زائده ، لاروخود را به اشیائ محکم نگه میدارد ودر واقع زائده مزبور حکم پای کمکی را برای لارو دارد.

مناطق انتشار:

عروسک خربزه در تمام کشورهای حوزه مدیترانه شیوع دارد وعلاوه بر این تا کنون از کشورهای پرتغال، جنوب شوروی ،افریقای شمالی، ایتالیا، یونان، ترکیه واسرائیل گزارش شده است در ایران این آفت تا کنون از اطراف تهران، فارس ،کرمان ،کرمانشاه ،سمنان ،اصفهان گزارس شده است.

طرزخسارت:

این آفت به گیاهان خانواده کدویان حمله کرده به طوریکه ریونی مینویسد آفت در درجه اول به خیار وخربزه ودر درجه دوم به هندوانه وکدو رغبت دارد.

حشرات کامل آفت راممکن است در مزارع شبدر مشاهده کرد وتغذیه حشرات کامل را روی گوجه فرنگی وذرت نیز ملاحظه نموده است اما در هر حال لارو آفت فقط از کدویان تغذیه میکند .سوسکها از اوایل بهار به بوته های جوان خربزه یا دیگر میزبانهای خود حمله کرده وروی برگها، جوانه ها وگلها به تغذیه می پردازند ودر نتیجه برگها رامشبک وسوراخ میکنند اگر بوته ها کوچک باشند در نتیجه این حمله به کلی از بین میروند.

بوته های بزرگتر در برابر حمله آفت مقاومت نموده وحشره بیشتر از جوانه ها وگلها تغذیه میکند.مهمترین خسارت عروسک خربزه مربوط به لاروهای آن میباشد که به ریشه حمله نموده و بوته ها را خشک مینماید و در مزارعی که شدیدا مبتلا هستند هر روز عده ای از بوته ها را پلاسیده و خشک میشوند با حمله لارو به ریشه و زخمی نمودن آن راه برای ورود و حمله باکتری ها و قارچ ها نیز فراهم میشود و بدین وسیله بوته زودتر از پا در می آید . لاروهای آفت علاوه بر ریشه ممکن است به میوه های جالیز که روی خاک قرار دارند حمله کنند و با جویدن پوست آن وارد آن گردند

زیست شناسی:

عروسک خربزه زمستان را بصورت حشره کامل و به حالت دیاپوز زیر برگ های ریخته. علف های هرز در زیر شکاف درختان یا زیر کلوخه هاو پناه گاههای دیگر بسر می برد.

در اوایل فروردین ماه سوسک هاشروع به فعالیت نموده و در ساعات گرم روز پرواز نموده و اگر گیاهان جالیزی هنوز در منطقه وجود نداشته باشند از برگ سایر گیاهان تغذیه میکنندو به محض بیرون آمدن بوته های خربزه ،هندوانه و طالبی به برگ های این گیاهان حمله میکنند . از اواخر فروردین ماه حشرات نر و ماده جفتگیری نموده و هر حشره ماده 16 -700 عدد و بطور متوسط 300 عدد تخم می گذارد که بتدریج بطور انفرادی و یا در دسته های کوچک در پای بوته میزبان و و نزدیک طوقه داخل خاک قرار میدهند.تخم ها در حرارت مناسب پس از 9-14 روز تفریخ می شوند.در رابطه با حرارت ،

دوره جنینی تخم فرق می نماید بدین ترتیب که در حرارت 30-27 درجه سانتی گراید 12-9 روز و در حرارت 23-21 درجه 15 روز طول میکشد.تخمها در حرارت زیر 20درجه سانتی گراید هرگز تکمیل و تفریخ نمی شوند .

لاروها پس از خروج از تخم وارد خاک شده و روی ریشه به تغذیه میپردازند.طبق برسیهای به عمل آمده داخل ریشه فقط لاروهای نیمه کامل ویا کامل را میتوان مشاهده نمود و لاروهای جوان به هیچ وجه در مزرعه دیده نشده است ، به عبارت دیگر وضع فعالیت و تغذیه لاروهای جوان در مزرعه معلوم نیست (ریونی 1962) .پاولاکوس با پرورش سنین مختلف لاروی روی تکه های خربزه ،مشاهده نمود که لاروها ابتدا 3-2 روز در سطح تغذیه نموده و بعدا به داخل نسوج نفوذ مینمایند.طبق مطالعه همین کارشناس لارو عروسک خربزه قبل از آنکه وارد مرحله شفیرگی شود سه بار جلد عوض می نماید و مدت لاروی نیز 29 روز طول میکشد.لاروها قبل از آنکه تبدیل به شفیره شوند ریشه را ترک کرده و در خاک در داخل لانه هایی شفیره می گردد. مدت شفیرگی 10-8 روز به طول می انجامد. در مورد تعداد نسل عروسک خربزه در نشریات خارجی و ایرانی تناقض دارد. دواچی (1328) برای این آفت یک نسل و در شرایط مساعد 2 نسل ذکر میکند و زاهدی( 1346) در نواحی گرمسیر تا 5 نسل و در مناطق دیگر 3-2 نسل در سال مینویسد.

(ریونی 1962) نیز تعداد نسل آفت را در یونان1 نسل ودر شرایط مختلف اسراییل 4-2 نسل می نویسد.لازم است در ایران تحقیقات بیشتری بخصوص در زمینه تعین تعداد نسل آفت در نواحی مختلف آلوده به آفت صورت گیرد.

یکی از عوامل محدود کننده تفریخ تخم و فعالیت لارو کمبود رطوبت میباشد و در مزارعی که کمتر آبیاری میشود آفت چندان خسارت وارد نمیرساند.

مبارزه:

روش پشته کاری و آبیاری نشتی مزرعه نقش عمده ای در کاهش خسارت آفت دارد و بر عکس در مزارعی که جالیز بصورت کرتی کاشته شده رطوبت کافی برای تفریخ تخم و فعالیت لارو ها وجود دارد و خسارت آفت بمراتب بیشتر می باشد . تا قبل از ممنوع شدن سموم کلره از د. د. ت برای سمپاشی مزرعه استفاده می شد و امروزه از سموم فسفره که اغلب برای مبارزه با سایر آفات جالیز بالاخص شته و کفشدوزک جالیز بکار می رودمی توان استفاده نمود . برای مبارزه با لارو آفت در خاک نیز سموم فسفره گرانول را می توان در سطح مزرعه و یا اطراف بوته ها پاشید.

حمله آفتها به خربزه

به گفته خربزه كاران، مگس خربزه مهمترین آفتی است كه در سالهای اخیر به جان این محصول افتاده است این حشره وقتی میوه خربزه تازه پاگرفته - سیبچه شده است - میوه نورس را نیش می زند و تخمهایش را از طریق نیش به درون میوه می فرستد.

كشاورزان از آفت دیگری هم نام می برند كه اگرچه از قدیم دیده می شده، در این سالها اما شیوع پیدا كرده و بیشتر شده است. «سرخرطومی ها» دم میوه را قطع می كنند تا شیره گیاه نتواند به میوه برسد. حشره ماده هم در درون میوه تخم ریزی می كند و میوه نارس خربزه كه دیگر شیره گیاه هم به آن نمی رسد، مكان مناسبی برای رشد لاروهای سرخرطومی تبدیل می شود. همزمان با رشد سرخرطومی ها در درون خربزه، میوه از رشد می افتد و آرام آرام می پوسد.

سمپاشی ظاهراً مهمترین روشی است كه كشاورزان برای مقابله با این آفتها به كار گرفته اند. «دیازنون» سم مناسبی است كه با یكی، دوبار استفاده، از آن، آفت مگس خربزه از بین می رود. البته اگر در بازار پیدا بشود و قیمت گران آن، در توان كشاورزان محلی باشد.

«اكامد» هم سمی قوی تر است و در بازار لیتری 28 هزارتومان معامله می شود كه اگر تاریخ گذشته و تقلبی نباشد، آفتها را از بین می برد. كشاورزان البته با دقت و با استفاده به حرفهای كارشناسان كشاورزی توضیح می دهند كه این سموم، عملاً در میوه خربزه تأثیری ندارد و آن را آلوده نمی كند.

گویا سالهای گذشته درج اخبار نادرست درباره سمی بودن خربزه ها، ضرری به خربزه كاران زده است كه هیچ مگس خربزه ای هم نمی توانست آن را به وجود آورد.

* محصولی كه پس از تولید حیف می شود

با وجود ضرر و زیانهایی كه آفتهای خربزه در این سالها به این محصول مهم وارد كرده اند، بخش عمده ای از خربزه ها نه در مسیر تولید، بلكه پس از آن، آسیب دیده و از بین می رود.

یكی از كشاورزان توضیح می دهد: از هر 5 تن محصول اگر 5/1 تن بار مرغوب هم به بازار مصرف برسد، باز ما خوشحال خواهیم بود. او توضیح می دهد: برداشت محصول خربزه توسط كارگران و دستی انجام می شود، كه همین خود، سبب آسیب دیدن این میوه می شود.

بخش دیگری از خربزه ها نیز در هنگام بارگیری آسیب می بیند، بخشی هم در طول راه. خریداران هم در میدان بار محصولات را نه به صورت یكجا، بلكه به صورت تك چین، می خرند در این میان بخش عمده ای از محصول كشاورز كه حاصل چند ماه رنج و تلاش اوست عملاً حیف و میل می شود.

كشاورزان در زمینه فعالیتها و كمكهای جهاد كشاورزی در این بخش می گویند: بخش عمده ای از فعالیتهای جهادكشاورزی در این سالها به كلینیكهای خصوصی واگذار شده است و كشاورزان باید با پرداخت هزینه های مختلف از این امكانات بهره مند شوند.

امكاناتی كه كشاورزان، گاه به ناچار، عطایش را به لقایش می بخشند.سموم دفع آفات نباتی هم كه توسط جهاد كشاورزی توزیع می شد، به همین كلینیكها ارجاع شده و كشاورزان باید نیازهای حیاتی محصول خود را از این كلینیكهای خصوصی دریافت كنند. كشاورزان با این همه همچنان تأكید می كنند اگر سم مناسب در بازار موجود باشد- كه نیست - بدون تردید هرطوری شده تهیه خواهند كرد.

* عوارض شهرداری، معضل تازه خربزه كاران

كشاورزان توضیح می دهند شهرداری در این سالها از كامیونهایی كه برای بارگیری خربزه به تربت جام می روند عوارض می گیرند. كامیون داران هم این عوارض را بی كم و كاست روی هزینه بارگیری گذاشته و از كشاورز می گیرند.

این عوارض در سالهای قبل به ازای هركیلو خربزه 18 تا 20 تومان بوده كه با پیگیری و پافشاری كشاورزان به 2 تا 3 تومان كاهش پیدا كرده است، اما كشاورزان همچنان معترضند كه چرا این عوارض از كامیونهای حمل چغندر یا گوجه فرنگی گرفته نمی شود و تنها گریبانگیر خربزه كاران است.

• مشكل كشاورزان، شیوه كاشت است
• مهمترین مشكل كشاورزان مشكل فرهنگی است.

كشاورزان هیچ گاه سعی نمی كنند كشت و كار خود را براساس اصول علمی تنظیم نمایند.

كشاورزان با وجود آنچه به نظر می آید، آدمهای پر مشغله ای هستند. یك كشاورز ممكن است در یك سال زراعی 3 تا 4 كشت مختلف را در دست داشته باشد، علاوه بر آن به احشام خود هم برسد و از آنها مراقبت كند.

: كشاورزان باید كار خود را علمی كنند و در امر كشاورزی علم و دانش خود را افزایش دهند.

اگر كشاورزان از نظرات كارشناسان كشاورزی استفاده كنند درآمدشان 2 تا3 برابر افزایش پیدا خواهد كرد.رسولی زاده درباره كشت و كار خربزه در تربت جام به آفتهای نباتی اشاره كرده و آنها را مشكل مهم خربزه كاران می داند، اما معتقد است بسادگی و با توجه به دو نكته كارشناسی می توان با این آفتها مقابله كرد.

در محصول خربزه هرسال بیش از 5/2 تن كنه كش مصرف می شود كه هر لیتر آن در بازار تا 30 هزارتومان معامله می شود. اما به جای كنه كشها می توان از سم گوگرد استفاده كرد كه هر كیلوی آن كمتر از 100 تومان بوده و عملكرد آن اگر از كنه كش ها بهتر نباشد، بدتر نیست.

در مورد اصلاح بذر خربزه :اصلاح بذر عملیاتی است كه اداره جهاد كشاورزی تنها برای محصولات استراتژیك مثل گندم اجرا می كند و محصولاتی مانند خربزه از این چارچوب بیرون می ماند.

ظاهراً یك بذر مرغوب از سال 1376 توسط یك پژوهشگر داخلی تولید شده و تنها به این دلیل كه نام مناسبی برای آن پیدا نشده توزیع نشده است.

آیا درست است نتیجه یك تحقیق قابل توجه را فقط به خاطر نبود اسم مناسب نگه داشت.

كلینیكهای خصوصی، با وجود واگذاری عمده امور كشاورزان به آنها، چندان تجهیز نشده اند و در عمل نمی توانند نیازهای كشاورزان را به خوبی تأمین نمایند.

در همه كلینیكهای كشاورزی در تربت جام حتی یك گیاه پزشك وجود ندارد و كسانی كه در این كلینیكها كار می كنند، تجربی هستند.

«قاق خربزه» محصولی ناشناخته

ایجاد زمینه های فرعی مصرف، می تواند به ایجاد بازارهای دایمی كمك كند، از این رو می توان با فراهم نمودن مصارف مختلف به فروش بیشتر محصول كمك كرد.

«قاق خربزه» در میان خربزه كاران تربت جام شناخته شده است. آنها خربزه رسیده را بریده و برای روزهای متوالی در برابر آفتاب قرار می دهند. محصول كار «برگه خربزه» است كه همانند برگه هلو، برگه زردآلو و ... امكان نگهداری و ذخیره سازی بالایی دارد و علاوه بر خواص غذایی، بسیار خوشمزه است و از آن می توان در صبحانه و ... استفاده كرد.

«قاق خربزه» خشكباری مناسب برای عرضه در بازارهای داخلی و خارجی است. البته منوط به آنكه در فرآیندی بهداشتی و مناسب تهیه شده باشد.

این محصول می تواند به بازار خربزه رونقی دو چندان بدهد.

كاشت خربزه گلخانه ای، هكتاری 8 میلیون ریال درآمد كشاورزان را افزایش داد

تایباد: تولید خربزه با استفاده از روش زیرپلاستیك به ازای هر هكتار سطح زیر كشت 8 میلیون ریال درآمد جالیزكاران تایباد را افزایش داده است.

http://poroje.org/