خانواده و جايگاه آن در سيره و سخن معصومان(ع)
نشريه طوبي شماره31
نويسنده: طيبه چراغي
خانواده از محوري‌ترين نهادهاي اجتماعي بشري و هسته نخستين تشكيل جامعه به‌شمار مي‌رود. خانواده با ازدواج زن و مرد آغاز مي‌شود كه سعي مي‌كنند در جهت تكامل يكديگر گام بردارند و هر يك كمبود ديگري را در اوج محبت جبران كنند. امام باقر(ع) از پيامبر روايت مي‌كند كه فرمود: "هيچ بنايي در اسلام بنياد نهاده نشده كه در نزد خداوند بزرگ، محبوب‌تر از ازدواج باشد ".
عشق به همسرداري
خداوند، پيش از تشكيل خانواده، ميان زن و مرد محبتي ايجاد مي‌كند كه بدون آن هرگز آرامش نمي‌يابند و چون ازدواج مي‌كنند، گويا گم‌شده‌اي را كه سال‌ها در پي آن بوده‌اند، يافته‌اند.
مردي به حضور پيامبر رسيد و عرض كرد: يا رسول الله! من از امر ازدواج به شگفت آمده‌ام؛ زيرا مرد و زني كه هيچ‌گاه يكديگر را نديده‌اند و نمي‌شناسند، چون ميان آنها پيوند ازدواج برقرار مي‌شود و با يكديگر سخن مي‌گويند و همديگر را بيشتر درك مي‌كنند، چنان دوستي و محبت عظيمي ميان آنها برقرار مي‌گردد كه بزرگ‌تر از آن ممكن نيست.
رسول خدا(ص) فرمود: "بنيان ازدواج را خداوند سبحان در ذات بشر قرار داده است، به‌گونه‌اي كه نياز به آن را در درون خويش احساس مي‌كند. " آنگاه اين آيه را قرائت فرمود: "وَجَعَلَ بَينَكُم مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآياتٍ لِّقَوْمٍ يتَفَكَّرُونَ؛ خداوند بين شما [زنان و مردان] محبتي خاص قرار داده و شمارابه يكديگر مهربان كرده است. همانا در اين امر نشانه‌هايي است براي آناني كه تفكر كنند " امام صادق(ع) فرمود: "از ويژگي‌هاي اخلاق پيامبران، دوست داشتن زنان خويش بوده است ".
رعايت حقوق همسر
قرآن درباره رعايت حقوق زن مي‌فرمايد: "با زنان به شايستگي رفتار كنيد ".
در روايتي از رسول خدا(ص) نقل شده است كه فرمود: "بهترينِ شما كسي است كه با خانواده خود رفتار بهتري داشته باشد و من بهترين شما با خانواده‌ام هستم ".
هنگامي‌كه سعد بن معاذ، از صحابه رسول اكرم(ص) از دنيا رفت، آن حضرت با پاي برهنه در تشييع جنازه و مراسم دفن او حاضر شد و با دست خويش، وي را داخل قبر گذاشت. مادر سعد از اين همه اظهار محبت پيامبر خوش‌حال شد و يقين كرد كه چون پيامبر با پاي برهنه در تشييع جنازه سعد شركت و او را دفن كرده است، فرزندش بهشتي است. بنابراين صدا زد: "اي سعد! بهشت بر تو گوارا باد! تو ديگر بهشتي هستي. " رسول اكرم(ص) فرمود: اي مادر سعد! اين‌گونه با قاطعيت سخن نگو! اكنون قبر چنان فشاري به فرزندت وارد كرد كه شيري كه در دوران كودكي از تو خورده بود، از سر انگشتان دستش خارج شد! سؤال كردند: يا رسول الله! براي چه؟ حضرت فرمود: چون او در خانه، با خانواده‌اش بدرفتاري مي‌كرد.
از آن حضرت روايت شده است كه فرمود: "اگر مردي بدخُلقي همسرش را تحمل كند، پاداش صبر او مثل پاداش ايوب پيامبر است؛ همچنين اگر زني بدرفتاري مردش را تحمل كند، خداوند همان ثوابي را كه بر آسيه، همسر فرعون داد، به او نيز خواهد داد ".
امام رضا(ع) از پيامبر روايت مي‌كند كه فرمود:
لطف و رأفت الهي به زنان، بيشتر از مردان است. حال اگر لطف و محبت كسي شامل حال همسرش شد و اسباب خوش‌حالي او را فراهم كرد، خداوند به خاطر اين كار، در روز قيامت او را خوش‌حال مي‌كند.
گفت‌وگوهاي محبت‌آميز
يكي از راه‌هاي استحكام بخشيدن به بنيان خانواده، استفاده از عبارت‌هاي عاطفي و دلنشين است. اگر در خانواده‌اي مرد و زن با عبارت‌هاي زيبا يكديگر را صدا كنند، افزون بر اينكه به فرزندان چگونه سخن گفتن را مي‌آموزند، در قلب يكديگر جايگاه ويژه‌اي خواهند يافت. اميرمؤمنان، علي(ع) مي‌فرمايد: "زيبا سخن بگوييد تا سخن زيبا بشنويد".
بعضي از اين عبارت‌ها، آن‌قدر اثرگذار هستند كه تا آخر عمر فراموش نمي‌شوند. بر همين اساس، پيامبر فرمود: "مردي كه به زنش بگويد من تو را دوست دارم، [اثر اين سخن] هرگز از دل زن بيرون نمي‌رود ".
گشايش براي اهل خانه
مرد به عنوان مدير خانواده، مسئول فراهم كردن امكانات مورد نياز افراد خانه و ايجاد آرامش در خانواده است.
امام باقر(ع) فرمود:
هركس در دنيا به دنبال روزي حلال برود، به قصد اينكه نيازمند ديگران نباشد و مخارج زن و فرزندش را تأمين كند و به همسايه‌ها ياري رساند، چنين فردي در روز قيامت با سيمايي [نوراني] مانند ماه شب چهارده با خداوند ملاقات خواهد كرد.
امام رضا(ع) نيز فرمود:
كسي‌كه (با اميد) به فضل و عنايت پروردگار، به دنبال روزي حلال رود، به اندازه‌اي كه مخارج خانواده خود را تأمين كند، از رزمنده‌اي كه در راه خداوند متعال جهاد مي‌كند، پاداش افزون‌تري دارد.
سلام كردن به يكديگر
بنا بر آموزه‌هاي اسلامي، سلام دادن به جمع خانواده، به‌ويژه سلام دادن زن و شوهر به يكديگر، نشاط‌آور و شادي‌بخش است. امام صادق(ع) فرمود: "وقتي شوهر به خانه وارد مي‌شود، بايد به اعضاي خانواده [به‌ويژه همسرش] سلام كند
به پيشواز وبدرغه همسر رفتن
خانواده، كانون آرامش و راحتي است. مرد در بيرون از خانه با انواع ناملايمات و سختي‌ها دست‌و‌پنجه نرم مي‌كند و دوست دارد هنگام ورود به خانه، با چهره آرام و مهربان همسرش روبه‌رو شود و همسرش با ملايمت از او دلجويي كند.
مردي به محضر رسول خدا(ص) رسيد و عرض كرد: يا رسول الله! من همسري دارم كه هرگاه وارد خانه شوم، به استقبالم مي‌آيد و چون مي‌خواهم از منزل بيرون روم، مرا بدرقه مي‌كند. هرگاه مرا اندوهگين ببيند، مي‌گويد چه چيز تو را اندوهگين كرده؟ اگر براي مخارج زندگي‌ات ناراحتي، مطمئن باش كه ديگري عهده‌دار آن است و اگر براي آخرت اندوهگيني، خدا اندوهت را زياد كند [و بايد چنين باشي]. رسول خدا(ص) فرمود: "خداوند [در روي زمين] كارگزاراني دارد و اين زن يكي از آنهاست. براي او نصف پاداش شهيد است ".
مسئوليت خانواده
براساس آموزه‌هاي آيين مقدس اسلام، مرد عهده‌دار امور خانواده است و مسئوليت نهايي با اوست. زن نيز به‌عنوان يك فرد از زير‌مجموعه مديريتي خانواده، موظف است مطيع همسر باشد.
اطاعت از همسر به حكم سيادت و رياست بر مجموعه خانواده، امري واجب است. رسول اكرم(ص) فرموده است:
اگر زن در طول زندگي خود، نمازهاي واجبش را به‌جاي آورد، روزه ماه رمضانش را بدون عذر ترك نكند، حج خانه خدا را به‌جاي آورد، همسر خود را اطاعت كند و فرمانبردار باشد، ولايت امير مؤمنان، علي(ع) را بشناسد، از هر دري كه بخواهد وارد بهشت خواهد شد
