تکثیر خرما به روش کشت بافت

مقدمه :

لازم به توضیح است که كمبود پاجوش يكي از موانع اصلي توسعه نيافتن باغ‌هاي خرما بوده است و درختان خرما در طول عمر خود بسته به نوع رقم خرما تعداد محدودي پاجوش مي‌دهند بنابراين كشت تجاري با استفاده از اين روش با كمبود پاجوش مواجه میشود.

« با توجه به مسئله موجود بايد در پي يافتن روش ديگري براي تكثير وسيع نهال خرما باشیم. به همين منظور به روش كشت بافت تکیه میکنیم كه تعداد تكثير نهال خرما با اين روش بيش از روش پاجوش است.»

« دنيا با هدف توسعه باغ‌هاي خرما به كشت بافت روي آورده است. اين روش موجب تكثير ارقام كمياب خرما نيز مي‌شود. استفاده از روش كشت بافت براي تكثير نهال خرما علاوه بر بازدهي سريع‌تر، سبب سالم و عاري بودن نهال خرما از هر گونه بيماري مي‌شود.»

درصد گيرايي نهال‌هاي كشت بافت خرما نيز بيش از گذشته است. در حال حاضر 16 رقم از بهترين ارقام خرما را در بخش تحقيقات اهواز، جمع‌آوري و درصدد معرفي اين ارقام به مناطق سازگار با پرورش آن‌ها هستند. هم اكنون يك موسسه بخش خصوصي توانايي توليد 400 هزار اصله خرما را با استفاده از روش كشت بافت دارد

فوائد تكثير خرما به روش كشت بافت

1) درختان خرماي حاصل از كشت بافت كاملاً شبيه به والدين مي باشد(True To Type) بنابراين كليه صفات والد نظير مقدار محصول؛ وضعيت رشد؛ مقاومت به بيماري و آفات به گياهان توليد شده منتقل مي شود .

2) امكان توليد انبوه نهال شبيه به گياه مادري وجود دارد .

3) واريته هاي كمياب خرما را مي توان در مقياس وسيع توليد كرد .

4) تكثير نخل خرما به روش كشت بافت را مي توان در هر زمان و هر فصل انجام داد بنابراين تحت تاثير شرايط فصلي نمي باشد .

5) مدت زمان توليد نهال به حد قابل ملاحظه اي كاهش مي يابد .

6) امكان توليد ارقام ماده برتر و سالم ؛ واريته هاي مقاوم به بيماري ؛شوري و تنش هاي محيطي و همچنين توليد انبوه پايه هاي نر پرگرده با ويژگي هاي متازنيايي مطلوب وجود دارد .

7) نهال كشت بافت داراي سيستم ريشه ي توسعه يافته مي باشد بنابراين درصد بقاء آنها در مزرعه حدود 100% است.

8) نهال كشت بافت در هرزمان از سال قابل كاشت در زمين اصلي مي باشد .

9) هويت نهال حاصل از كشت بافت مشخص و تضمين شده است .

10) انتقال نهال راحت تر و هزينه آن كمتر است .

11) بدليل استفاده از گياهان بدون آلودگي ؛ خطر انتشار آفات و بيماري هاي نخل از يك منطقه به منطقه ديگر وجود ندارد و يا بسيار نادر است .

12) گياهان حاصل از كشت بافت ؛ باغات يك دست از نظر ساختار ژنتيكي و ظاهري؛ رشد سريع و ثمردهي زود هنگام را توليد مي كنند .

مراحل مختلف رشدي نهال هاي كشت بافت خرما و گلدان هاي مناسب جهت نگهداري آن:

1) گلدان تورپيدو يا اژدري A2:

گلدان هايي از جنس پلي اتيلن سياه رنگ كه بدليل شكل مخروطي و نداشتن سطح اتكا بصورت باكس هاي 9 و 25 تايي به بازار عرضه مي شود . اين گلدان براي نگهداري نهال هاي كشت بافت خرما بعد از خروج از محيط رشد درون شيشه در آزمايشگاه تا زمان توليد 6-5 برگ و افزايش ارتفاع مطلوب حدود 50-40 سانتيمتر مورد استفاده قرار مي گيرد .

اين شرايط بعد از گذشت 6 -4 ماه از زمان نگهداري نهال هاي درون گلدان اژدري در گلخانه سازگاري قابل مشاهده مي باشد .

2) گلدان پلاستيكي 3 ليتري B1 :

گلدان ها از جنس پلاستيك با رنگ هاي متنوع و حجم 3 ليتر ( ارتفاع 18 سانتيمتر و قطر 12 سانتيمتر ) مي باشند كه براي نگهداري نهال هاي رشد كرده و داراي 5-4 برگ با ارتفاع 50-40 سانتيمتر مناسب مي باشد . با توجه به رشد نسبي مناسب در اين مرحله ؛ درصورت وجود شرايط مناسب كشت در منطقه نظير عدم تابش شديد آفتاب و وزش بادهاي گرم و خشك و آبياري كافي ؛ قابل انتقال و كشت در زمين اصلي مي باشد . اين نهال بعد از 4-3 سال در صورت اعمال مراقبت هاي لازم به بار خواهد نشست .

3) گلدان پلاستيكي 8 ليتري B2 :

گلدان ها از جنس پلي اتيلن حجم 8 ليتر ( ارتفاع 28 سانتيمتر و قطر 20 سانتيمتر ) مي باشند كه براي نگهداري نهال هاي رشد كرده و داراي 6-5 برگ اصلي با طوقه كاملاً مشخص و ارتفاع 80-60 سانتيمتر مناسب مي باشد . با توجه به رشد مناسب نهال در اين مرحله ؛ درصورت وجود شرايط مناسب كشت در منطقه ؛ قابل انتقال و كشت در زمين اصلي مي باشد . اين نهال بعد از 3-2 سال در صورت اعمال مراقبت هاي لازم به بار خواهد نشست .

4) گلدان پلاستيكي 20 ليتري C1 :

گلدان هايي از جنس پلي اتيلن با حجم 20 ليتر مي باشند كه براي نگهداري نهال هاي رشد كرده و داراي 9-6 برگ اصلي با طوقه كاملاً مشخص و ارتفاع 100-80 سانتيمتر مناسب مي باشد . با توجه به رشد نهايي نهال جهت نگهداري در گلدان نهال در اين مرحله قابل انتقال و كشت در زمين اصلي مي باشد . اين نهال بعد از 2 سال به بار خواهد نشست .

خصوصيات و نکات قابل توجه در گلخانه سازگاري

1 ) کنترل دما

· نگه داشتن دما در حدود 30 درجه سانتيگراد (12 درجه سانتيگراد نقطه خطر و ماکزيمم درجه حرارت 35 درجه سانتيگراد).

· استفاده از آبياري کف گلخانه در هنگام وقوع افزايش دما . براي اين منظور مي توان از سيستم ميست يا پاشيدن دستي آب توسط شيلنگ روي كف بتوني يا راهروهاي گلخانه استفاده نمود

2 ) ممانعت از تابش مستقيم نور خورشيد به روش ذيل :

· استفاده از تکنيک سايه دهي يا رنگ پاشي بوسيله حصير يا برگ هاي خشک نخل براي جلوگيري از افزايش دما و تابش مستقيم نور آفتاب خصوصاً در فصل بهار و تابستان .

(براي اين منظور سطح رويي گلخانه توسط حصير چوبي يا برگ نخل بطوركامل پوشيده مي شود . اين حالت پاعث ايجاد سايه و عدم تابش مستقيم نور خورشيد به گياهان مي شود و نور عبور كرده از حصير و درزهاي آن كافي خواهد بود )

3 ) کنترل رطوبت :

· نصب رطوبت سنج در گلخانه به منظور اطلاع از ميزان رطوبت نسبي محيط گلخانه

· حفظ رطوبت در دامنه 60 -50 درصد نسبي

· استفاده از دستگاه هاي رطوبت زا يا آبپاشي سطح گلخانه جهت بالابردن رطوبت نسبي فضاي گلخانه ها.

· کنترل افزايش بيش از حد رطوبت بوسيله هوادهي گلخانه جهت جلوگيري از شيوع امراض قارچي

( با نصب دستگاه رطوبت سنج مجهز به كليد قطع و وصل كننده سيستم ميست و هواكش مي توان تنظيمات را بصورتي اعمال نمود كه با كاهش ميزان رطوبت محيط از مرز 45% سيستم ميست شروع بكار كرده و در مواقعي كه رطوبت از 70% فراتر رود سيستم تهويه ( هواكش) جهت خارج نمودن رطوبت اضافه محيط روشن گردد )

4 ) مبارزه با بيماريها و آفات

سمپاشي دوره اي هر 2 هفته يکبار با قارچ کش و حشره کش هاي معمول در بازار نظير بنوميل يا مانكوزب با غلظت 2 در هزار مناسب جهت پيشگيري. 5 ) پوشش کف گلخانه

· استفاده از سطح بتوني با پوشش شن به قطر متوسط 5 سانتيمتر جهت ممانعت از رشد و ورود ريشه به خاک زيرين گلدان ضروري است.

نكته:

1) درصورت عدم انجام بتون ريزي، استفاده از گوني ضخيم پلاستيکي بر روي پوشش شني به جاي سطح بتوني الزامي مي باشد.

2) در صورت عدم رعايت موارد فوق ‌ريشه نهال به خاك كف گلخانه نفوذ كرده و در هنگام جابجايي نهال بدليل قطع شدن قسمت اصلي ريشه ضمن وارد آمدن استرس به گياه احتمال خشك شدن آن پس از كاشت در زمين اصلي بسيار افزايش مي يابد.

کمک به کشت بافت خرما در چند سال اخیر:

· بررسی منابع مختلف قند ها با غلظتهای متفاوت روی کشت بافت خرما:

در این آزمایش از قند های ساکارز ،گلوکز،فروکتوز و مالتوز با غلظتهای 90،120 ،0،30،60 گرم در لیتر استفاده شد . افزایش قند باعث افزایش در وزن خشک شاخه میشد در حالیکه در این شرایط رشد افزایش چندانی نداشته است. در طی این آزمایش غلظتهای 30 و60 برای هر قند بعنوان غلظت مطلوب برای کشت بافت انتخاب شد . پس میتوان برای منبع کربوهیدراتی از هر نوع قند نامبره استفاده کرد.

همچنین میزان قند روی پارامتر های کمی و کیفی اثر دارد ولی روی روی تشکیل جوانه موثر نبود و حتی وقتی منبع قند را در غلظتهای بالا استفاده میکردیم از تشکیل جوانه ممانعت بعمل می آمد.

منبع کربن بعنوان یک عامل روی وزن خشک ، تشکیل شاخساره و طول شاخه در کشت بافت خرما موثر است. در این آزمایش بیشترین وزن خشک در فروکتوز و گلوکز دیده شد و در غلظتهای بالا ایجاد استرس اسمزی میکرد.

· توسعه جنین های سوماتیکی و جنین تخم در خرمای رقم Deglet Nour

در راستای بهتر کردن تولیدات جنین زایی سوماتیکی در این رقم خرما مقایسه این دو نوع جنین مقایسه شد. داده ها نشان دادند که جهش جنین تخم از 10 تا 19 هفته بعد از گرده افشانی اتفاق افتاد.

در طول این دوره وزن تر و وزن خشک جنین تخم بطور تصاعدی ت 19هفته بعد از گرده افشانی بالا رفت . توسعه جنین سوماتیکی در 3 مرحله جدا اتفاق افتاد که در اوایل مرحله دوم وزن خشک بطور ثابتی باقی ماند و بطور آهسته در طی مراحل سوم کم شد .

پروتئین جنین تخم بطورمعنا داری با جنین رویشی اختلاف داست و در جنین رویشی کم تر بود.

در جنین تخم دیواره فیزیکی بوسیله پوشش بذر باعث کم شدن تدریجی محتوای آب و تغییرات کمی و کیفی در پروتئین میشود که منجر به جلوگیری از توسعه میشود.

· نیترات نقره و 2- ایزو پنتیل آدنین محرک برای جنین زایی رویشی در خرما:

با استفاده از نوک پاجوش و گرفتن کالوس از آن و بدنبال آن قرار دادن در محیط کشت شامل صفر ،

25،50،75،100 میکرو مولار نیترات نقره بهمراه صفر و 5/0 میکرو مولار 2ip. بخاطر اثر متقابل بین تیمارهای نیترات نقره و2ip وزن کالوس و تعداد جنین های توسعه یافته و طول جنین افزایش معنا داری داشت . در حضور 2ip و 75 نیترات نقره بیشترین وزن کالوس را داشتی ولی با وجود 2ip و حذف نیترات نقره بیشترین تکثیر کالوس را داشتیم.

همراه با افزایش غلظت نیترات نقره و نبود 2ip ،تعدا د جنین ها افزایش پیدا کردند . تعداد جنین های بوجود آمده در حضور نیترات نقره 25 و 2ip 5/0 بیشترین بود. نتایج نشان میدهد که نیترات نقره باعث جلو بردن تکثیر کالوس و افزایش تشکیل و دراز شدن جنین رویشی در خرما میشود. پس اضافه کردن نیترات نقره بطور واضحی با افزودن 2ip فعالیتش تغییر میکند.

· اثر 5- آمینولولینیک اسید با غلظتهای مختلف روی کشت بافت خرما:

در یک بررسی و ارزیابی اثر ترکیب نامبرده را که نام عمومی آن pentakeep در غلظتهای

(0, 0.02, 0/04 ,0/08 ) درصد در کشت بافت خرما استفاده شد . گیاهان تیمار شده با این ماده مخصوصا در 0/04 و 0/08 درصد سریع تر توسعه پیدا کردند و آماده میشوند برای انتقال در خزانه و فضای باز که حدود 4 الی 5 ماه زودتر از گیاهان شاهد یا بقیه تیمار ها است.

تیمار با pentakeep باعث افزایش مقدار کلروفیل a در تمام تیمارها و بدنبال آن افزایش کل کلروفیل و افزایش نسبت کلروفیل a/b میشود. کاربرد pentakeep بخصوص در 0/08 درصد افزایش معنا داری در غلظت سطح های N, Cu, Zn میشود.

غلظت فسفر و روی قابل دسترس در خاک بطور معناداری در گیاهان تیمار شده در pentakeep نسبت به شاهد بیشتر است.

· ریز ازدیادی درون شیشه ای خرمای Khalas:

جهت بدست آوردن پروژه ای توسعه یافته برای چرخه کشت بافت و رشد کالوس و باز زایی گیاهان خرمای رقم Khalas از تنظیم کننده های رشد مختلف در دو محیط MS مایع و جامد استفاده کردند. ریز نمونه ها در این آزمایش نوک شاخه ها بودند .

در این آزمایش از 24-D با غلظتهای 24 و 45 میکرو مولار و از 245-D اب غلظتهای 21 و54 میکرو مولار استفاده کردند. در طی این آزمایش بیشترین شاخه زایی که 85 درصد بود در محیط کشت MSجامد بوجود آمد و همچنین در محیط کشت جامد ریشه زایی بیشتری (87/34 درصد) بوجود آمد ، اگرچه که طول ریشه در محیط کشت MS مایع بیشتر بود.

در نهایت استفاده از MS مایع عهمراه با 24D برای مقیاس وسیع و سطح تجاری پیشنهاد کرد.

Reference:

1- Junal,A.Saeed,A.2009. in vitro micropropagation of khalas Date palm( Phoenix dactilifera) an important fruit plant .Fruit and ornamental plant.17(1),15-27.

2- Mohamed,A.Awad.2008.Promotive effects of 5-aminolevunic acid-based fertilizer on growth of tissue culture derived date palm plants (Phoenix dactilifera) during acclimatization. Scientia horticulture. 118,48-50.

3- Jameel,M.Al-khoyri,A.2010.Silvernitrate & 2isopentyladenine promote somatic embryogenesis in date palm(Phoenix dactilifera).scientia horticulture.89,291-298.

4- Besma,S.Mouna,B.2008.Development of zygotic and e\somatic embryos of Phoenix dactilifera cv Deglet Nour: compratative study. Sciencia horticulture.116,169-175.

5- Al-khateeb,A.2008.Regulation of iv vitro bud formation of Date palme (Phoenix dactilifera) cv Khanezi by different carbon sources.Bioresource technology.99,6550-6555.

6- www.persiandown.com

7- www.Imfarmer.ir

8- سایت دانشکده کشاورزی ابوریحان