آثار روانی آب و هوا بر انسان از دیدگاه قرآن و روایات

آثار روانی آب و هوا بر انسان از دیدگاه قرآن و روایات

در آموزه‏های اسلامی از تأثیر طبیعت در انسان به گونه‏های مختلف، سخن به میان آمده است، چنان‏که قرآن‏کریم درباره اثر محیط زیست می‏فرماید: «و البلد الطیب یخرج نباته باذن ربّه و الذی خبث لایخرج الاّ نکدا...؛ سرزمین پاکیزه، گیاهش به فرمان پروردگار می‏روید؛ اما سرزمین‏های بدطینت و شوره‏زار، جز گیاه ناچیز و بی‏ارزش، از آن نمی‏روید.»

از این آیه شریفه استفاده می‏شود همان طور که طبیعت و سرزمین پاک در رشد و پرورش بهینه گیاهان مؤثر است، در رشد و تکامل انسان نیز مؤثر می‏باشد، و همان‏گونه که از زمینهای شوره زار، جز گیاهان بی ارزش نمی‏روید، محیط آلوده نیز تأثیر منفی و اثرات زیانباری بر تربیت انسان دارد.

براین اساس، امام علی(ع) در مذمت اهل بصره می‏فرماید: «اخلاق شما پست، پیمان‏های شما سست، سیره و روشتان دورویی و آب شهرتان شور(بدطعم) است.» و در بیانی دیگر فرمود: خاک سرزمین شما بدبوترین خاکهاست؛ از همه جا به آب(سطح دریا) نزدیکتر و از آسمان دورتر است (منطقه پست و پایین) که 9دهم بدیها در محیط شماست.

آب تأثیر شگرفی بر جسم و روح انسان دارد، به تعبیر قرآن‏کریم «مایه حیات» همه چیز آب است. و به بیان امام صادق (ع) طعم آب، طعم زندگی است: از امام صادق (ع) در باره طعم آب پرسیدند، حضرت فرمود: «برای یادگرفتن بپرس، نه برای به دشواری انداختن؛ طعم آب، طعم زندگی است.»

علامه مجلسی (ره) در تشریح این حدیث می‏نویسد: «مراد از (طعم زندگی) این است که طعم آب با سایر مزه‏ها قابل مقایسه نیست و از بالاترین وسایل برای ایجاد و بقای حیات است؛ پس مزه آب، مزه حیات است.»

نگاه مسلمانان به آب، نگاهی سرشار از قداست و پاکیزگی و عظمت است، آب وسیله‏ای است که زمینه ارتباط آنان با معبودشان را فراهم می‏سازد. در شریعت اسلام هیچ‏کس نمی‏تواند به راز و نیاز با خدا بپردازد و در آستان مقدس او به نماز ایستد، مگر این که با آب خود را شستشو دهد و این شستشو با آب دارای خصوصیات ویژگی‏ه‏ای است که اگر درست انجام شود، نام وضو و غسل به خود می‏گیرد.

هیچ مسلمانی نمی‏تواند به طواف خانه خدا بپردازد، جز آن که زمینه آن را با آب فراهم آورده باشد و نیز تماس با خطوط قرآن‏کریم جایز نیست، مگر این که قبلاً زلال آب تماس گرفته باشد.

آب نه تنها جسم ظاهری را شستشو می‏دهد، بلکه حالتی روحی و روانی در انسان ایجاد می‏کند و به او تقدس می‏بخشد. و زمینه‏ساز راه‏یافتن به حریم مقدسات دینی می‏شود.

قرآن کریم می‏فرماید: «و انزلنا من السماء ماءً طهورا؛ما از آسمان، آبی طهور فرو فرستادیم.»

مفسران در تشریح طهور گفته‏اند: طهور یعنی، بسیار پاکیزه که خود به خود پاک است و غیر خود را پاکیزه می‏کند، چرک را از جسم شستشو می‏دهد و پلیدی‏های روحی را از روان می‏زداید.»

در روایات اسلامی به مسلمانان توصیه شده است که هرگاه برای تطهیر یا وضو نگاهشان به آب افتاد بگویند: «الحمدلله الذی جعل الماء طهورا و لم یجعله نجسا؛ سپاس خدای را که آب را (طهور) قرار داد (پاک و پاک کننده) و آن را پلید قرار نداده است.» بدین سان، آب با وصف پاک‏کنندگی، چهره‏ای مقدس به خود می‏گیرد که رفتن به حضور خالق یکتا بدون آن میسر نمی‏شود و (و آن‏گاه که آب یافت نشود و یا به دلیلی برای شخص مضر باشد، باید به جای آن بر خاک پاک تیمم کرد.) و تماشای آب، شکر و سپاس الهی را می‏طلبد. افزون بر این، در روایات نگاه به آب جاری توصیه شده و آن را سبب جلای چشم و افزودن روشنایی آن دانسته‏اند. چنان که از امام صادق (ع) نقل شده است: «چهار چیز چهره را روشن و نورانی می‏کند که یکی از آنها نگاه کردن به آب جاری است.»و نیز امام کاظم (ع) فرمود: نگاه به آب جاری چشم را جلا داده و به روشنایی آن می‏افزاید. بر اساس این روایات نگاه کردن به آب جاری، خود نقشی به سزا در شادی و انبساط روحی داشته و علاوه بر روشن کردن چشم دل و افزایش بصیرت انسان، دارای تأثیر قابل توجهی در تقویت نور چشم ظاهری است.

تأثیر محیط زیست سالم بر انسان درآموزه‏های اسلامی

حجت الاسلام عسكرى اسلامپور كريمى ‏