مسجد شیخ لطف الله‏؛

مسجد شیخ لطف الله‏؛ یكی از زیباترین آثار تاریخی اصفهان است كه چشم هر بیننده ‏ای را خیره می‏كند و نسبت به هنر هنرمندانی كه در انجام آن دخیل بوده‏اند به اظهار تحسین و اعجاب وا می‏دارد. این مسجد بی‏نظیر كه شاهكار دیگری از معماری و كاشی‏كاری قرن یازدهم هجری است؛ به فرمان شاه‏ عباس اول در مدت هیجده سال بنا شده و معمار مسجد، استاد محمدرضا اصفهانی بوده است.
 تزئینات كاشی‏كاری آن در داخل از ازاره‏ ها به بالا همه از كاشی‏های معرق پوشیده شده است. این مسجد در میدان نقش جهان و روبروی کاخ عالی قاپو واقع شده که در دوران صفویه آن را مسجد صدر و فتح الله نیز می نامیده اند. سردر زیبا و پرکار مسجد در سال 1012 ه.ق. به پایان رسید، اما بقیه مسجد و تزئینات کاشیکاری آن تا سال 1028 به طول انجامید. کتیبه سردر که به خط ثلث بسیار زیبا با کاشی های سفید معرق بر زمینه لاجوردی نوشته شده، سال 1012 و امضاء علیرضا عباسی خوشنویس برجسته عصر صفوی را نشان می دهد.
 

مسجد شیخ لطف الله؛ اصفهان

گنبد مسجد شیخ لطف الله یكی از چند گنبد یك پوششی زمان صفویه است. بلندی آن تا آن اندازه است كه بتواند در كنار میدان خود نمایی كرده و بر آن فضا مسلط باشد. خمیدگی گنبد از نقطه برآمدگی بزرگ، ناگهان به سمت داخل گراییده و راس گنبد را تشكیل داده است و این فشار زیاد را دیوارهای قطور مسجد تحمل می‏كند. دیوارهای مسجد شیخ لطف الله، برای تحمل سنگینی و فشار گنبد، قطور ساخته شده ‏اند، به طوری كه در قسمت پنجره‏ها قطر آن به یك متر و هفتاد سانتیمتر و در قسمت های اصلی به بیش از دو متر هم می‏رسد.
 در ساختمان و تزئین اژدرهای سردر و جلوخان و همچنین سكوهای طرفین سردر، مرمرهای بسیار خوب به كار رفته و بقیه قسمت های جلوخان و سردر با كاشی های خشتی الوان و معرق زینت یافته‏اند. در این تزئینات نقوش هندسی، گل و بوته، طاووس و همچنین كتیبه هایی به چشم می‏خورد كه به خط خوش نسخ و نستعلیق نوشته شده‏اند.
نقوش و رنگهای به كار رفته در كاشیكاری استادانه گنبد مسجد، از زیباترین كاشیكاری های موجود در معماری ایران است. نور درون مسجد از پنجره‏های مشبكی كه در جوانب گوناگون ساقه گنبد ساخته شده‏اند تامین می‏شود. پرتوی كه از این پنجره‏ها به درون مسجد می‏تابد، علاوه بر ایجاد روشنایی كافی، خود به خود نمایشگر فضای روحانی بناست. ساقه گنبد با كاشی هایی آبی رنگ و نقوش گل و بوته و كتیبه‏ای از كاشی های معرق، شامل چند سوره كوتاه از قرآن، تزیین شده است.
 

مسجد شیخ لطف الله؛ اصفهان

محراب مسجد زیبای شیخ لطف الله از نظر آنوبانینی؛ از شاهكارهای بی نظیر هنر معماری و از زیباترین محراب های مساجد اصفهان است. این محراب با كاشیكاری معرق و مقرنس های بسیار دلپذیر تزیین شده است. درون محراب دو لوح وجود دارد كه عبارت "عمل فقیر حقیر محتاج به رحمت خدا، محمد رضا بن استاد حسین بناء اصفهان" را می‏توان در آنها مشاهده كرد.
 در اطراف محراب، كتیبه‏های دیگری به خط علیرضا عباسی و خطاط دیگری كه باقر نام داشته، دیده می‏شود. در این كتیبه‏ها روایاتی از پیامبر اكرم و امام ششم شیعیان امام جعفر صادق نقل شده است. اشعاری نیز بر كتیبه‏های ضلع های شرقی و غربی به چشم می‏خورد كه احتمالا سراینده آنها شیخ بهایی، عارف دانشمند و شاعر بزرگ دوره صفوی است.
نکته ای که محققین و پژوهشگران و سیاحان بر آن متفق القولند اختصاصی بودن مسجد شیخ لطف الله و جلوگیری از ورود اغیار به آن است. این نکته را استثنایی بودن مسجد یعنی عدم وجود صحن و مناره که در تمامی مساجد اسلامی جزء لاینفک بنا است تأیید می کند. شاید به همین دلیل است که جهانگردان اروپایی عصر صفوی که هر بنایی را با کنجکاوی و موشکافی بازدید کرده اند کمتر از این مسجد مطلب نوشته اند.
درباره وجه تسمیه مسجد شیخ لطف الله باید گفت كه؛ شیخ لطف الله اصلا از مردم میش از قرای جبل عامل یعنی جبل لبنان حالیه بوده و خاندان او همه از فقهای امامیه بوده‏ اند. به مناسبت سعی بی اندازه پادشاهان صفوی در ترویج احكام مذهب تشیع و تشویق و اكرام فقهای آن، شیخ لطف الله نیز مانند جمع كثیر دیگری از علمای بحرین و جبل عامل، از موطن خود به قصد ایران عازم شد. ابتدا در مشهد مقدس اقامت گزید و تا تاریخ فتنه ازبكان و دست یافتن ایشان بر مشهد در آن شهر مقیم بود. سپس از شر ایشان به قزوین پناه جست و در آنجا به كار تدریس مشغول شد. شاه عباس او را از قزوین به اصفهان آورد و در سال 1011 ه.ق. در جنب میدان نقش جهان مدرسه و مسجدی را كه هنوز هم به نام او شهرت دارد به عنوان محل تدریس، اقامت و امامت وی پی نهاد. البته انجام این كار تا 1028 هجری طول كشید.
از ویژگیهای مسجد؛ چرخش 45 درجه ای است که از محور شمال به جنوب نسبت به محور قبله دارد. این گردش که در اصلاح معماران سنتی ایران "پاشنه" نامیده می شود چنان ماهرانه صورت گرفته که به هیچ وجه، توجه بیننده را جلب نمی کند. این چرخش باعث شده تا بازدید کننده پس از گذشتن از مدخل تاریک و بعد از عبور از راهرو طویل متصل به آن به فضای اصلی و محوطه زیر گنبد وارد شود.