تعریف دعوت/فقــــــه الدعــــوة

مخاطبین دعوت اسلامی

مخاطبین دعوت اسلامی بدو نوع است:

1 – امت استجابت.

2 - امت دعوت.

تعریف امت استجابت: عبارت از مجموعه مومنان است که به دعوت اسلامی استجابت نموده و در همه حالت به آن متیقن وملتزم بوده خود ودیگران را به ایمان واستجابت به آن دعوت می نماید.

وقتیکه این امت دعوت اسلامی را قبول کردند بر آن ثابت مانده دیگران را به استجابت آن نیز دعوت می نمایند چنانچه خداوند (ج) می فرماید: (یا ایها الذین آمنوا آمنوا بالله و رسوله و الکتاب الذی نزل على رسوله و الکتاب الذی انزل من قبل)([16]) یعنی اى کسانى که ایمان آورده‏اید! به خدا و پیامبرش، وکتابى که بر او نازل کرده، و کتب (آسمانى) که پیش از این فرستاده است، ایمان (واقعى) بیاورید.

در جای دیگری می فرماید: (یا ایها الذین آمنوا استجیبوا لله و للرسول اذا دعاکم لما یحییکم و اعلموا ان الله یحول بین المرء و قلبه و انه الیه تحشرون)([17]) یعنی اى کسانى که ایمان آورده‏اید! دعوت خدا و پیامبر را اجابت ‏کنید هنگامى که شما را به سوى چیزى مى ‏خواند که شما را حیات مى‏بخشد! و بدانید خداوند میان انسان و قلب او حایل مى‏شود، و همه شما (در قیامت) نزد او گردآورى مى‏ شوید!

در آیات فوق خداوند (ج) کافه مسلمانان را مورد خطاب خود قرار داده بر ثابت ماندن بر ایمان شان تاکید ورزیده دوام ایشان را بر آن لازمی داند.

انوع امت استجابت:

امت استجابت بدو قسم است:

1 – امت مستقیم.    2 – امت مقصر

تعریف امت مستقیم: عبارت از پرهیزگارانی است که خداوند (ج) برایشان هدایت واستقامت را ارزانی نموده است.

اقسام امت مستقیم:

 آن به سه نوع تقسیم شده است:

1 – مبادرت کنندگان به کار های خیر. 1 – میانه روان. 3 – ستمگران بر نفس خویش.

تعریف امت مبادرت کنندگان به کار های خیر: آنها عبارت از کسانی هستند که غرض کسب رضای خداوند (ج) به ادای تمام واجبات ومستحبات وباز داشتن از منهیات ومنکرات هیچ نوع کوتاهی وتقصیر نمی نمایند.

تعریف امت میانه رو: آنها عبارت از کسانی هستند که واجبات را ادا کرده از محرمات ومنکرات خود را باز داشته ولکن مستحبات را انجام نمی دهند.

تعریف ستم گار به نفس خود: عبارت از کسانی هستند که واجبات را به شکل ناقص ادا نموده از انجام بعضی محرمات ومنکرات پرهیز نمی کند.

تعریف امت دعوت اسلامی: عبارت از امت است که دعوت اسلامی را یا از روی جهل ونادانی ویا از روی انکار ویا از روی نفاق قبول نمی کنند.

انواع امت دعوت اسلامی:

علمای دعوت اسلامی این امت را به چهار بخش دسته بندی نموده اند:

1 – اشراف ورؤسا.

2 = عامه مردم.

3 – منافقان.

4 – نافرمانان.

اولاٌ _ تعریف اشراف: این دسته از امت دعوت اسلامی عبارت از اشراف، رؤسا، زعما، رهبران، وسادات قوم می باشد که خداوند (ج) آنرا در قرآن کریم به نام ملأ یاد نموده است.

موقف ملأ در قبال دعوت اسلامی:

این طبقه دایماٌ دشمنی خود را در برابر دعوت اسلامی اعلام داشته ومردم را علیه دعوت انبیا وپیغمبران بسیج نموده رهبری گروه های مختلف افترا گر، دروغ گو وگمراه کننده را ضد پیامبران علیهم السلام بعهده گرفته به مال، جاه واولاد خویش فخر می نمایند چنانچه خداوند (ج) می فرماید: (وما ارسلنا فی قریة من نذیر الا قال مترفوها انا بما ارسلتم به کافرون* وقالوا نحن اکثر اموالا و اولادا و ما نحن بمعذبین*)([18]) یعنی وما در هیچ شهر و دیارى پیامبرى بیم ‏دهنده نفرستادیم مگر اینکه مترفین آنها (که مست ناز و نعمت بودند) گفتند: «ما به آنچه فرستاده شده‏اید کافریم!» و گفتند: «اموال و اولاد ما (از همه) بیشتر است (و این نشانه علاقه خدا به ماست!); و ما هرگز مجازات نخواهیم شد!».

اسباب وعلل عداوت ملأ در برابر دعوت اسلامی:

اگر آیات قرآنی را بطور دقیق وعمیق مورد مطالعه قرار بدهیم عوامل واسباب ذیل را می توان از آن استنباط نمود که ملأ "اشراف" را وا داشته تا از عداوت ولجاجت در برابر دعوت اسلامی باز نشینند که از جمله:

1 – کبر     

 2 – حب ریاست وجاه طلبی.

3 – جهالت ونادانی.

اول: کبر: از اخلاق مذموم وآفت بزرگ است که در نفس انسان جاگزین گردیده است وآثار آن در خارج به اشکال گوناگون وموقف های مختلف آشکار می گردد ویکی از آثار آن ندیدن حق در اکثر اوقات ویا اینکه حق را می بیند ولکن کبر اورا از اعتراف وگردن نهادن به آن منع می نمایند چنانچه خداوند (ج) می فرماید:(و جحدوا بها واستیقنتها انفسهم ظلما و علوا فانظر کیف کان عاقبة المفسدین)([19]) یعنی وآن را از روى ظلم و سرکشى انکار کردند، در حالى که در دل به آن یقین داشتند! پس بنگر سرانجام تبهکاران (و مفسدان) چگونه بود!

در جای دیگری خداوند (ج) می فرماید: (ثم ارسلنا موسى واخاه هارون بآیاتنا وسلطان مبین* الى فرعون و ملائه فاستکبروا وکانوا قوما عالین* فقالوا ا نؤمن لبشرین مثلنا وقومهما لنا عابدون* فکذبوهما فکانوا من المهلکین*([20]) یعنی سپس موسى وبرادرش هارون را با آیات خود ودلیلى روشن فرستادیم...* بسوى فرعون و اطرافیان اشرافى او; اما آنها تکبر کردند، وآنها مردمى برترى‏ جوى بودند.* آنها گفتند:«آیا ما به دو انسان همانند خودمان ایمان بیاوریم، درحالى که قوم آنها بردگان ما هستند؟!»*(آرى،) آنها این دو را تکذیب کردند; وسرانجام همگى هلاک شدند*.

دوم: حب ریاست وجاه طلبی: ملأ (اشراف) ریاست، منصب، وتسلط بالای دیگران را دوست دارند بناء مخالفت شان را در قبال دعوت که نفوس وتسلط شان در میان مردم را از بین می برد وآنها را مانند سایر مردمان تابع احکام قانون می سازند اعلان نموده تصور می نمایند که قبول ایشان به دعوت سبب از بین رفتن منصب ووظیفه شان می گردد ودرین خصوص آیت های زیادی قرآنی وجود دارد که به طور مثال بعض آنها را ذکر می نماییم:

1 – (فقال الملا الذین کفروا من قومه ما هذا الا بشر مثلکم یرید ان یتفضل علیکم ولو شاء الله لانزل ملائکة ما سمعنا بهذا فی آبائنا الاولین)([21]) یعنی جمعیت اشرافى (و مغرور) از قوم نوح که کافر بودند گفتند: «این مرد جز بشرى همچون شما نیست، که مى‏ خواهد بر شما برترى جوید! اگر خدا مى‏خواست (پیامبرى بفرستد) فرشتگانى نازل مى ‏کرد; ما چنین چیزى را هرگز در نیاکان خود نشنیده‏ایم!

2 – (ثم بعثنا من بعدهم موسى وهارون الى فرعون وملائه بآیاتنا فاستکبروا وکانوا قوما مجرمین)([22]) یعنی بعد از آنها، موسى وهارون را با آیات خود به سوى فرعون واطرافیانش فرستادیم; اما آنها تکبر کردند (و زیر بار حق نرفتند; چرا که) آنها گروهى مجرم بودند!

سوم: جهالت ونادانی:

ملأ (اشراف) دایما در جهالت ونادانی غرق می باشند بدرجه ای که به جهالت خود پی نمی برند در عوض به پروردگار خود کفر می ورزند ودعوتش را که پیغمبران برآنها عرضه می نمایند رد می کنند چنانچه خداوند (ج) می فرماید: (قال الملا الذین استکبروا من قومه للذین استضعفوا لمن آمن منهم أتعلمون ان صالحا مرسل من ربه قالوا انا بما ارسل به مؤمنون)([23]) یعنی(ولى) اشراف متکبر قوم او، به مستضعفانى که ایمان آورده بودند، گفتند: «آیا (براستى) شما یقین دارید که صالح از طرف پروردگارش فرستاده شده است؟!» آنها گفتند: «ما به آنچه او بدان ماموریت یافته، ایمان آورده‏ایم.»

ثانیا: عامه مردم:

تعریف عامه مردم: وآن عبارت است از اکثریت قاطع مردم که تا تابع ملأ (اشراف) وروسا می باشند وغالبا این طبقه را فقرا، ضعفا وصاحبان پیشه تشکیل می دهد.

این طبقه مردم دعوت را به مجرد شنیدن قبول می نمایند چنانچه هرقل از ابو سفیان پرسید که که از محمد (ص) ضعفا متابعت می کنند یا اشراف وروسا؟ او در جواب گفت" ضعفا. پس هرقل گفت آنها پیروان پیغمبران می باشند.

علت استجابت عامه مردم به دعوت اسلامی:

این طبقه به دعوت اسلامی استجابت می نمایند به دلیل اینکه در میان آنها ودعوت گران هیچ نوع مانع مثل: کبر، حب ریاست وخود خواهی وجود ندارد.

متاثر شدن طبقه عامه مردم از ملأ (اشراف):

احیانا این طبقه از اشراف وروسا متاثر گردیده دعوت اسلامی را قبول نمی کنند چنانچه خداوند (ج) از قوم فرعون حکایت نموده می فرماید: (فاستخف قومه فاطاعوه انهم کانوا قوما فاسقین)([24]) یعنی (فرعون) قوم خود را سبک شمرد، در نتیجه از او اطاعت کردند; آنان قومى فاسق بودند!