متلبس شدن به اخلاق اسلامی

پرسش:

براي رفع حسادت چه توصيه اي داريد؟

پاسخ:

در ابتدا حسد را توضيح مي‌دهيم و سپس عوامل ايجاد كنندة آن را بيان مي‌كنيم و در نهايت راه‌هاي رفع و درمان آن‌را بيان مي‌كنيم.

حسد چيست؟حسد يعني آرزوي اين‌كه نعمتي كه برادر و يا خواهر مسلمان ما دارد و آن نعمت به نفع و صلاح اوست از دست او برود و محروم از آن نعمت شود و اگر بخواهد آرزوي زوال و نابودي نعمت را از او نكند. بلكه مثل آن را براي خود بخواهد آن را «غبطه» خوانند و اگر چيزي كه به صلاح آن شخص نيست كه از بين برود به اين «غيرت» گويند. ضد حسد نصيحت است و آن عبارت است از آنكه نعمتي كه به صلاح برادر و يا خواهر مسلمانش است بخواهد. معيار نصيحت آن است كه آنچه را براي خود مي خواهي براي او هم بخواهي و آنچه را براي خود دوست نداري براي او هم دوست نداشته باشي و معيار تشخيص حسد برعكس است يعني آنچه را براي خود نخواهد براي او بخواهد و آنچه براي خود بخواهد براي او نخواهد.⁽¹⁾
نكته: صرف ميل قلبي به زوال نعمت ديگري (اگر اختياري نباشد) و آثار حسد در مقام عمل به ظهور نرسد يعني فقط ميل قلبي در قلب، گناه ندارد.

سبب‌هاي حسد1. دشمني و كينه
از مهم‌ترين اسباب حسد هستند. حسد، كينه و دشمني مي آورد و از آن جدا نيست و امكان ندارد كه انسان كسي را دشمن بدارد و خوشي و ناخوشي آن فرد براي او يكسان باشد و فرقي به حالش نكند.
2. برتري طلبي
برتري طلبي يعني بر فرد گران و سخت است كه ديگري بر او برتري داشته باشد. لذا مي‌خواهد نعمتي كه ديگران دارند از دست‌شان برود تا بر او برتر نباشد.
3. تكبر
و آن عبارت است از اين‌كه طبيعت او اين است كه بر ديگري برتري بورزد و او را كوچك شمارد و از او توقع دارد كه مطيع وي باشد و مي ترسد اگر آن شخص نعمتي به دست آورد ديگر از وي متابعت نكند چه بسا هم رديف وي و بلكه بالاتر از وي شود. لذا بر آن فرد حسد مي ورزد مي‌خواهد نعمت هاي ديگران از دستشان برود تا هميشه برتر از آنان باشد. بيشتر حسد كفار بر رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ از روي حسد بود كه مي‌گفتند چگونه بچه يتيمي بر ما برتري گرفت و چگونه سر فرود آوريم.
4. ترس از دست رفتن مقاصد و اهداف
اين اختصاص به افرادي دارد كه داراي هدف يكسان هستند. چون خود نمي تواند در آن هدف پيروز شود و نفر اول شود لذا افرادي ديگر را تخريب مي كند تا آنها عقب بيفتند. حسد بردن برادران و خواهران نسبت به يكديگر در به دست آوردن جايگاه بهتر نزد پدر و مادر از همين نوع است. و همچنين حسد بردن شاگردان، به يكديگر در اينكه به معلم نزديك تر شوند و معلم بيشتر آنها را دوست بدارد. مثلا براي اينكه به معلم نزديكتر شود به جاي آنكه تلاش كند و استعدادهاي خود را نشان دهد، ديگران را تخريب مي كند، عليه ديگران نزد معلم غيبت مي كند تا از جايگاه ديگران نزد معلم كم كند تا خودش نزديكتر و جايگاه والاتري نزد معلم داشته باشد و اين صفت بسيار بدي است.⁽²⁾اينها برخي از عوامل حسد بود حال به دنبال رفع و درمان حسد مي رويم.
5. بد ذاتي و خباثت نفساني
گاهي انسان هايي يافت مي شوند كه به صرف ضرر رسيدن به كسي از دورن خوشحال مي شوند بدون اينكه انگيزه خاص داشته باشد فقط مي خواهند در دو رنج ديگران را ببينند و لذت ببرند. اينها به علت جناثت درون و پليدي وجدان آنها ست.
6. رياست طلبي
شخصي كه در پي رياست و سروري و برتري است، مي خواهد ديگران زير پايش لِه شوند و پا روي جنازه اين و آن بگذارد تا به هدف خود برسد. و خود انسانها لايق و ارزش مند براي او قابل تحمل نيست و با حسادت و عمل به آن مي كوشد اين افراد از جلو پايش برداشته شوند.
7. تحمل نكردن برتري ديگران
كسي كه برتري ديگران را مشاهده مي كند و خود را در آن موقعيت نمي بيند يا اگر هم در آن موقعيت باشد دلش طاقت نمي آورد كه ببيند ديگري نيز به مقام و موقعيتي دست يافته، حسادت مي ورزند و دوست دارد طرف مقابل با سرعت هر چه بيشتر به زمين بخورد.

درمان حسدبايد دانست كه حسد يكي از بيماري هاي بزرگ دل است و بيماري هاي اين چنين با همكاري علم و عقل مداوا مي شوند يعني هم بايد شناخت و فكر خود را اصلاح كند و هم در مقابل عمل به مبارزه با حسد برخيزد.
1. فرد حسود بايد بداند كه حسد هم براي دنيا و هم براي دين و آخرت فرد حسود ضرر دارد و براي دنيا و دين و آخرت فردي كه به او حسوي مي كند نه تنها ضرر نمي رسد. بلكه نفع هم مي رسد. توضيح آنكه فرد حسود از اينكه نعمتي به ديگري برسد و يا بلايي از او رفع شود ناراحت و غمگين مي شود لذا پيوسته ناراحت و اندوهگين است (اين ضرر دنيوي) و چون به نعمتي كه خداوند به آن فرد داده راضي نيست و خير خواهي مومنين را نمي كند و از انبياء و مومنين كه خير مردم را مي خواهند كناره گرفته و با ابليس و كفار كه گرفتاري مومنين و از دست رفتن نعمت آنان را مي خواهند شريك شده است لذا به دين خود لطمه زده و اين (حسد) خيانتي به قلب است كه خوبي‌ها را نابود مي‌كند همان‌طور كه آتش هيزم را مي خورد.
و در مورد اينكه با حسد نعمت از فردي كه به او حسد مي ورزد زائل و نابود مي شود به سبب آن است كه تا مدتي كه خداوند مقدر كرده است آن فرد از آن نعمت برخوردار است و از آنجا كه حسود با حسد به آن فرد ظلم مي كند مخصوصا اگر حسد وي را به غيبت و عيبجويي دربارة آن فرد بكشاند در روز قيامت از حسنات فرد حسود كه غيبت كرده است بر مي دارند و به آن فرد مي دهند و اين ضرري بس عظيم است. وقتي انسان در آنچه گفته شد به خوبي تامل كند مي‌فهمد كه حسد جز ضرر هيچ فايده اي ندارد و بايد از آن دست كشيد.
2. وقتي به كسي حسد ورزيد براي رفع حسد برعكس آنچه حسد مي‌طلبد عمل كند. يعني خير خواهي آن فرد را بكند خود را وادار به اين اعمال كند به او كمك كند با خوش روئي برخورد كند اگر حسادت مي‌گويد غيبت او را كند. برعكس از او تعريف و مدح كند. خلاصه درست رفتارهاي ضد حسد را انجام دهد تا حسد كم كم از او ريشه كن شود.
3. شناسايي عوامل حسد: براي رفع حسد، بايد سبب ها و عامل هاي آن را شناسايي و مرتفع كرد. يعني تكبر و دشمني و كينه و... را از خود دور كند و با درمان آن صفات زشت حسد نيز خود به خود درمان شود.⁽³⁾
4. از نماز كمك بگيرد همانطور كه مي دانيم نماز از زشتي ها و بدي ها باز مي دارد. پس اگر به نماز اهميت بدهد و با حضور قلب بيشتر نماز بخواند تاثير آن در بازداري از گناهان از جمله حسد بيشتر مي‌شود.
5. منشاء اصلي گناهان از جمله حسد، حب و دلبستگي به دنيا است كه انسان براي به دست آوردن بهرة‌ بيشتر از دنيا دست به گناهان مي‌زند پس اگر دلبستگي به دنيا را از دل بيرون كنيم مي‌توانيم با گناهان به راحتي مبارزه كنيم و حسد را از دلمان بيرون كنيم.
6. يكي از عوامل انحراف و گمراهي انسان شيطان است كه وسوسه مي‌كند انسان براي جلوگيري از وسوسة‌ شيطان مي تواند بدين گونه اقدام كند كه وقتي در دلش وسوسة‌ شيطاني آمد كاري كه شيطان را عصباني مي‌كند انجام دهد مثلا سجدة خدا كند و يا ذكر خدا بگويد تا شيطان دست بردارد.
7. به ائمة‌ اطهار ـ عليهم السّلام ـ متوسل شود و با توسل به ائمة‌ اطهار از خدا بخواهد به وي در رفع حسد كمك كند.

پاورقی: