مهفوم عید در فرهنگ اسلامی

واژه عید در اصل از فعل عاد (عود) یعود اشتقاق یافته است. معانى مختلفى براى آن ذكر كرده‏اند، از جمله: «خوى گرفته‏»، «هر چه باز آید ،از اندوه و بیمارى و غم و اندیشه و مانند آن‏ » ، « روز فراهم آمدن قوم‏» ، «هر روز كه در آن ، انجمن یا تذكار فضیلت مند یا حادثه بزرگى باشد»، گویند از آن رو به این نام خوانده شده است كه هر سال شادى نوینى باز آرد. (1)

ابن منظورچنین می گوید كه برخىمعتقدند ، اصل واژه عید از «عادة‏» است، زیرا آنان (قوم)، بر جمع آمدن در آن روز، عادت كرده‏اند. (2)

به گفته ازهرى: عید در نزد عرب، زمانى است كه در آن شادى ‏ها  یا اندوه‏ها، باز مى‏گردد و تكرار مى‏شود. ابن اعرابى آن را منحصر به شادى‏ها دانسته است. (4)

واژه عید تنها یك بار در قرآن به كار رفته است :

اللّهُمَّ رَبَّنا اَنزِل عَلَینا مائِدَةَ منَ السَّماء تَکون لنا عیداً لاوَّلنا وآخرنا و آیة ً منک...(سورة مائده / آیه 114) در تفسیر نمونه ذیل این آیه گفته شده است: «عید در لغت،از ماده عود به معنى بازگشت است ، و لذا به روزهایى كه مشكلات از قوم و جمعیتى بر طرف مى‏شود و بازگشت ‏به پیروزیها و راحتى‏هاى نخستین مى‏كند عید گفته مى‏شود، و دراعیاد اسلامى به مناسبت اینكه در پرتو اطاعت‏ یك ماه مبارك رمضان و یا انجام فریضه بزرگ حج، صفا و پاكى فطرى نخستین به روح و جان باز مى‏گردد و آلودگى‏های خلاف فطرت از میان مى‏رود، عید گفته شده است و از آنجا كه روز نزول مائده روز بازگشت ‏به پیروزى و پاكى و ایمان به خدا بوده است‏ حضرت مسیح (ع) آن را عید نامیده و همانطور كه در روایات وارد شده ، نزول مائده در روز یكشنبه بود و شاید یكى از علل احترام روز یكشنبه در نظر مسیحیان نیز همین بوده است. اگرچه در روایتى كه از على(ع) نقل شده مى‏خوانیم «و كل یوم لا یعصى الله فیه فهو یوم عید» . هر روز كه در آن معصیت‏ خدا نشود روز عید است‏» نیز اشاره به همین موضوع است، زیرا روز ترك گناه، روز پیروزى و پاكى و بازگشت ‏به فطرت نخستین است.»(3)

در روایات معصومین(ع) نیز بارها به این موضوع اشاره شده است، چنان كه گذشت ، امیر المومنین على (ع) فرموده اند هر روزى كه در آن معصیت و گناه نشود، روز عید است.

از سوید بن غفله نقل شده است كه گفت: در روز عید بر امیر المؤمنین على(ع) وارد شدم و دیدم كه نزد او نان گندم و خطیفه (خوراکی ازآرد وشیر)و ملبنة( غذا یا حلوایی که با شیر تهیه می شود )است. پس به آن حضرت عرض كردم روز عید و خطیفه ؟!.

پس از آن حضرت فرمود:"انما هذا عید من غفرله "، این عید كسى است كه آمرزیده شده است.(4)

و نیز در یكى از اعیاد، آن حضرت فرمود: «انما هو عید لمن قبل الله صیامه، و شكر قیامه، و كل یوم لا یعصى الله فیه فهو یوم عید»، «امروز تنها عید كسى است كه خداوند روزه‏اش را پذیرفته و عبادتش را سپاس گزارده است ، هر روز كه خداوند مورد نافرمانى قرار نگیرد، عید راستین است.»

در روایات اسلامى براى اعیاد، به ویژه اعیاد مذهبى از جمله عید فطر، آداب و رسوم خاصىاز جانب معصومین توصیه شده است.

«زینوا اعیادكم بالتكبیر» عیدهاى خودتان را با تكبیر زینت ‏بخشید.

«زینوا العیدین بالتهلیل و التكبیر و التحمید و التقدیس‏» عید فطر و قربان را با گفتن ذكر لا اله الا الله، الله اكبر، الحمد لله و سبحان الله، زینت ‏بخشید.

عید ، زمان نو شدن و پاک شدن از گناهان است و نوروز زنده شدن و برپاشدن  دوباره هستی ...

نوروزتان سرشاراز طراوت وشادکامی

پى‏نوشت‏ها:

1- دهخدا، ذیل عید، زبیدى  تاج العروس،ج 8 ، صص 439- 438

2- ابن منظور، لسان العرب، 3/319

3- تفسیر نمونه، ج 5 ، ص131

 4- مجلسى، بحار الانوار، ج40 ،ص 73