مقالات مطالعات برنامه درسی

در سده هاي گذشته، نفس دانش كه با هدف كشف حقايق جهان هستي توسعه يافته بود، اهميت زيادي داشت. اين نگرش در قرن بيستم، به ويژه از نيمه دوم آن به تدريج تغيير يافت و جنبه كاربردي و سودمند دانش روز به روز نقش محوري پيدا كرد؛ به طوري كه امروز در دهه آغازين قرن بيست و يكم، توليد دانش – محور، اقتصاد دانش – محور و جامعه مطلع و در حال يادگيري از ملاك هاي توسعه يافتگي محسوب مي شوند.
ظهور مكتب عمل گرايي به ويژه پيشرفت گرايي كه ارزش دانش را نه در حقيقي بودن يا تطابق آن با واقعيت بيروني، بلكه در سودمندي و كارايي آن معرفي مي كرد، نقش بسزايي در اين تغيير نگرش داشته است (اوزمن و كراور، 225: 1379). به دنبال آن، رشد و گسترش مدرنيسم و پسامدرنيسم كه دستيابي به هر گونه حقيقت مطلق را ناممكن دانسته و آن را امري نسبي و متكثر تلقي كرد، باعث رشد تا سودمندي و كاركرد علوم و معارف مختلف بيش از ارزش آنها در بيان حقايق مورد توجه مجامع و محافل علمي قرار گيرد. اين امر به نوبه خود باعث شد از فلسفه و به تبع آن فلسفه تربيت انتظارات مشابهي شكل بگيرد و اين شاخه از معارف بشري به سمت و سوي كاربردي شدن و سودمندي پيش رود.
اين طرز تلقي، نه تنها در محافل علمي، بلكه در ميان سياست گزاران و برنامه ريزان تربيتي نيز رسوخ پيدا كرد. فلسفه از آنجا كه اساسا به مسايل بنيادي مي پردازد و تحقيقات مربوط به آن نيز از نوع نظري است، به تدريج از دايره توجه برنامه ريزان و سياست گزاران تربيتي خارج شد. آنان كه به شدت در پي توسعه و صنعتي شدن و نوسازي جامعه بوده و هستند موجب شدند كه فلسفه و به طور كلي علوم انساني در درجه دوم اهميت قرار گيرد؛ چرا كه كاركرد و سودمندي آن به روشني و وضوح علوم طبيعي و دانش فني يا فناوري نيست.
اگرچه عده اي از انديشمندان فلسفه تعليم و تربيت براي كاربردي كردن و نشان دادن سودمندي آن تلاشهاي ارزشمندي به خرج دادند، اما اين تلاش ها ظاهرا به اندازه اي كه نظر منتقدان را جلب كند، موثر نيفتاد. اين مقاله در پي آن است تا به آسيب شناسي اين تفكر بپردازد و با توجه به اهميت فلسفه تربيت، چه در سياست گزاري و برنامه ريزي و چه در پژوهش هاي تربيتي و فرايند ياددهي – يادگيري انتظارات بجا و نابجا را يادآور شود.

 نسخه قابل چاپ