مقالات مطالعات برنامه درسی

سخن گفتن از ويژگي هاي روش شناختي پژوهش تربيتي، به ميزان قابل ملاحظه اي، در گرو تبيين چيستي اين نوع پژوهش است. دو رويکرد رقيب در اين زمينه مطرح شده اند، رويکرد علت جو و فناورانه و رويکرد حکمت عملي (فرونسيس). بر اساس رويکرد نخست که نمونه برجسته آن اثبات گرايي است، چيستي پژوهش تربيتي را بايد در ويژگي کاربردي آن جستجو کرد. به عبارت ديگر، اين نوع پژوهش، حاصل به کار بستن يافته هاي علوم انساني و اجتماعي در جهت نيل به اهداف تربيتي است. ابزار انگاري در قالب رابطه وسيله- هدف در اين رويکرد، جايگاه اساسي دارد. در مقابل، رويکرد دوم، به تبع ديدگاه ارسطو، ويژگي ابزار انگارانه پژوهش تربيتي را انکار مي کند و با تفکيک دو قلمرو «صناعت» (تخنه) و "حکمت عملي" (فرونسيس)، ابزار انگاري را مناسب با قلمرو نخست و پژوهش تربيتي را مناسب با قلمرو دوم و از نوع حکمت عملي مي داند. در حکمت عملي، ساختن مطرح نيست بلکه عمل کردن مورد نظر است و عمل کردن يا چگونه زيستن، جنبه اساسا اخلاقي دارد. طبق اين ديدگاه، پژوهش تربيتي، نمي تواند با روش هايي در قالب وسيله - هدف انجام پذيرد بلکه بايد معطوف به بررسي عمل آدمي از حيث خصايص اخلاقي آن و ذات گرايانه بودن اين خصايص انجام شود. تدريس خود، نمونه اي محوري از اين نوع عمل است و بر همين اساس قابل مطالعه و بررسي خواهد بود. با اين که ديدگاه دوم، قوت هايي دارد که ناشي از توجه اساسي به جنبه عملي پژوهش تربيتي است، از جهاتي قابل نقد است زيرا به وجود جنبه هاي اجتناب ناپذير ابزاري يا وسيله- هدفي در پديده هاي تربيتي توجهي مبذول نمي کند. پيشنهاد مقاله حاضر که به نحوي از دو رويکرد مذکور فراتر مي رود، چيستي پژوهش تربيتي را در عمل پژوهي ارزشي مضاعف جستجو مي کند. پديده هاي مورد مطالعه در تربيت، اعمال ارزشي مضاعف اند. مضاعف بودن با توجه به ساير قلمروهاي مطالعات اجتماعي است. در حالي که پديده هاي مورد مطالعه در روان شناسي و جامعه شناسي نيز آميخته با ارزش اند، پديده هاي تربيتي، علاوه بر آن، معطوف به لايه ارزشي دومي نيز هستند که در قالب اهداف تربيتي جلوه گر مي شود. براين اساس، روش شناسي پژوهش تربيتي، در دو نوع فلسفي و علمي صورت بندي خواهد شد. پژوهش هاي فلسفي در تربيت، ناظر به بررسي عقلاني و منطقي نسبت به ارزش ها و اهداف و استلزام هاي آنها در روش هاي عملي است. پژوهش هاي علمي در تربيت، با توجه به اين که نوعي عمل پژوهي و معطوف به بررسي اعمال ارزشي است، با روش هاي علي به منزله منبع و مولد اعمال سروکار نخواهد داشت، بلکه روش هاي معطوف به دلايل اعمال را مورد استفاده قرار خواهد داد. البته، يافته هاي به دست آمده از طريق به کارگيري روش هاي علي، نه به منزله منبع، بلکه به منزله مشخص کننده حدود عمل عاملان مي تواند در تربيت مورد استفاده قرار گيرد.

 نسخه قابل چاپ