بانک مقالات زبان و ادبیات فارسی

در زبان فارسي، فعل هايي هست که برخلاف ديگر فعل ها فاقد صيغه هاي شناسه دار است. به عبارت ديگر، در آخر اين فعل ها فقط شناسه سوم شخص مفرد (-َ د در مضارع يا صفر در ماضي) مي آيد و لذا ارزش شناسه را ندارد. به همين دليل، آنها را يک شناسه مي ناميم. در اين گونه افعال، نهاد، به جاي مطابقت با شناسه، ضمير متصل مطابقت مي کند.
ظاهرا اولين کسي که فعل هاي يک شناسه را بررسي کرده خانلري است. وي به بررسي آنها در متون پرداخته و بر آن است که، در اين نوع، فعل به ظاهر «گذرا» ست يعني مفعول مي پذيرد؛ اما مفعول ظاهر در معني فاعل است. در اين گونه فعل ها، شناسه، يعني جز حرفي که بر شخص دلالت مي کند، نيست و فعل هميشه يکسان با ساخت ديگر کس (غايب) مفرد مي آيد؛ اما، به جاي شناسه، ضمير مفعولي جدا يا پيوسته به کار مي رود. اين ضمير (يا اسم در ديگر کس) از نظر دستوري مفعول است اما از جنبه معنوي يا منطقي جانشين نهاد (يا فاعل) جمله است: وي را خوش آمد... فعل هاي ناگذر هميشه يکي از حالات انفعالي را بيان مي کنند و از اين جهت مي توان آنها را فعل هاي بيان خواند. (ناتل خانلري 1349، ص 97-98)
خانلري اين گونه فعل ها را مرکب و همکردهاي آنها را شش تا مي داند: آمدن، بودن، شدن، گرفتن، بردن، زدن. (همو، ص 98)
در دستور آموزش متوسطه عمومي، فرهنگ و ادب، نوشته علي اشرف صادقي و غلامرضا ارژنگ، نيز اين گونه فعل ها تحت عنوان جمله هاي چهار جزئي بررسي شده است. در اين دستور، از ديدگاه فارسي امروز، به بررسي اين گونه فعل ها پرداخته شده است. نکاتي که در اين دستور درباره اين گونه فعل ها آمده چنين است:
-         اين جمله ها داراي نهاد نيستند و، از اين رو، جمله هاي غير شخصي ناميده مي شوند.-         اين جمله هاي کوتاه داراي چهار جز اصلي هستند: اسم (يا صفت) + ضمير متصل + فعل + شناسه.
-         شمار اين گونه جمله ها نسبتا محدود است و نمي توان جمله هاي تازه اي شبيه آنچه هم اکنون در زبان وجود دارد، ساخت.
...

 نسخه قابل چاپ