بانک مقالات زبان و ادبیات فارسی

فهلويات (مفرد آن: فهلويه، معرب صورت فارسي پهلوي به معناي اوليه آن يعني «پارتي»)، نامي كه به ويژه بر دو بيتي ها و توسعا بر اشعاري اطلاق شده كه به طور كلي به گويش هاي كهن نواحي پهله/ فهله سروده شده اند. به روايت ابن مقفع )در الفهرست، چاپ تجدد، ص 15؛ (The Fihrist, tr. Dod?E, Vol. I, p. 24، فهله پنج ناحيه اصفهان، ري، همدان، ماه نهاوند و آذربايجان، يعني سرزمين ماد را در بر مي گرفت )قس خوارزمي، ص 117، كه اين كلمه را به صورت بهله ضبط كرده است(. ابن خرداذبه )ص 57 ( پهله يا فهله را شامل ري، اصفهان، همدان، دينور، نهاوند، مهرجان كذك، ماسبذان و قزوين دانسته است. كاربرد فهله )فارسي ميانه: (pahlav براي سرزمين ماد به اواخر دوران اشكاني مي رسد (cf. HENNiN?, p. 95). نمونه هايي از فهلويات كه در متون فارسي آمده بيشتر به مناطق ياد شده منسوب است. با اين همه، از نظرگاه زبان شناختي، سرزمين فهله را مي توان تا گيلان گسترش داد. بدين ترتيب فهلويات شامل اشعاري است كه به گويش هاي غربي، مركزي، و شمالي ايران سروده شده است. شاهدي وجود دارد حاكي از آنكه پاره اي دو بيتي هاي غنايي عاميانه را صوفيان ايراني بغداد در قرن سوم هجري در مجالس سماع، به آواز، مي خواندند. اين دو بيتي ها بعيد است كه به زبان عربي بوده باشند و به احتمال قوي همه به گويش هاي محلي ايران بوده اند )شفيعي كدكني، ص (2339-2335. قديم ترين نمونه دوبيتي فهلوي، ظاهرا به گويش نهاوندي، به ابوالعباس نهاوندي نامي )وفات: (331 منسوب است )فصيح خوافي، ج 2، ص 54 بدون ذكر نام فهلوي، ? رياحي، ص 1928 و بعد(. همين دوبيتي را سروري )ج 1، ص 300( نيز با اندك اختلافي نقل كرده و گفته كه اين قطعه «به طريق شروه» به آواز خوانده مي شده است ?) دنباله مقاله(. اين دو بيتي، هرچند در قرن چهارم سروده شده، چندان به صورت فارسي درآمده كه به سختي ويژگي هاي كهن فهلويات قرن چهارم را در آن مي توان يافت.

 نسخه قابل چاپ