بانک مقالات الهیات و معارف اسلامی

عموم متكلمان و فيلسوفان در اتصاف خداوند به صفت اراده متفق اند. با اين حال، در اين باب كه آيا اراده از صفات ذاتي است يا فعلي، اختلاف شده است. از سوي ديگر، تفسير معناي «اراده» آن گاه كه به عنوان صفت ذاتي حق تعالي پذيرفته مي شود مي تواند بحث انگيز باشد. ملاصدرا اراده الهي را در هر دو مقام ذات و فعل مي پذيرد، ولي در تحليل مفهومي «اراده ذاتي» آن را به مفاهيم ساير صفات ذاتي (مانند علم، حب) فرو مي كاهد. اين رويكرد، كه مي توان آن را «رويكرد فروكاهشي» ناميد، كمابيش مورد قبول بسياري از حكيمان طرفدار حكمت متعالي قرار گرفته است. با اين حال، علامه طباطبايي، هر چند اراده را از صفات كمالي وجودي مي داند ارجاع معنايي اراده ذاتي را به معاني ديگر صفات نمي پذيرد و بر اساس تبييني كه در نحوه انتزاع صفات فعلي ارايه مي كند در برخي آثار خود به ويژه در تفسير الميزان به نفي اراده ذاتي (به عنوان صفتي كه از استقلال مفهومي برخوردار است) تمايل يافته است. در اين مقاله، ضمن تحليل رويكرد فروكاهشي حكمت متعاليه نقد علامه طباطبايي بر اين رويكرد بررسي مي شو. نتيجه نهايي بحث اين است كه نقد علامه اين رويكرد را با چالشي اساسي روبه رو ساخته است.

 نسخه قابل چاپ