مقالات روشهاي پيشگيري از اتلاف منابع ملي

گندم به عنوان مهمترين محصول زراعي و ماده غذايي کشور بطور متوسط 6.5 ميليون هکتار از اراضي کشور را بخود اختصاص داده و بالغ بر 10.5 ميليون تن توليد دارد. عملکرد پايين گندم در ايران در مقايسه با جهان عمدتا بواسطه سطوح پايين نهاده ها (بويژه آب) و ضعف مديريت زراعي است. تکيه بر افزايش عملکرد بعنوان کليدي ترين راه حل افزايش توليد گندم، توسعه تحقيقات در زمينه هاي کاهش ضايعات و ساماندهي بذر را بعنوان راهکاري مناسب طلب مي نمايد. بررسي منابع مختلف نشان مي دهد که ميزان بذر کافي و اقتصادي بطور معني داري کمتر از ميزان بذري است که در حال حاضر اکثر گندمکاران کشور مصرف مي نمايند. علت عمده اين مصرف اضافي عدم اطميناني است که زارعين از استقرار گياه (تراكم بوته) در مزرعه دارند.
به منظور بررسي تراکم بوته بر عملکرد دانه و اجزا عملکرد ارقام مختلف گندم دو آزمايش در سال هاي 1380 و 1381 در مزرعه دانشکده کشاورزي دانشگاه تهران (کرج) بصورت طرح کرتهاي خرد شده در قالب فاکتوريل با چهار تکرار به اجرا درآمد. فاکتورها شامل 4 رقم تجارتي گندم (مهدوي، قدس، مرودشت وM75-7 )، تراکم بوته در پنج سطح (200، 250، 300، 350 و 400 بوته در متر مربع) و دو تيمار ضد عفوني و عدم ضدعفوني بذر پيش از کاشت بودند. نتايج تجزيه مرکب دو ساله نشان داد که با افزايش ميزان بذر مصرفي (تراکم بوته) برخي مولفه هاي عملکرد گندم مثل تعداد پنجه و سنبله در متر مربع افزايش يافت، اما در مقادير بالاتر بذر مصرفي اين روند افزايش کمتري داشت. به طوري که با دو برابر كردن ميزان بذر مصرفي، از 200 به 400 دانه در متر مربع، تعداد پنجه و سنبله در واحد سطح به ترتيب 21 و 5.5 درصد افزايش داشتند و در مقابل، عملکرد دانه 0.3 درصد کاهش نشان داد. در بين ارقام مورد بررسي، رقم M75-7 با افزايش بذر مصرفي در واحد سطح عملکرد دانه بيشتري توليد نمود درحاليکه، ارقام مرودشت، مهدوي و قدس بيشترين عملکرد دانه را به ترتيب در تراکم هاي 200، 250 و 300 عدد بذر در متر مربع داشتند. تيمار ضدعفوني بذر در مقابل عدم ضدعفوني بذر بطور نسبي عملکرد دانه بيشتري توليد نمود، اما تفاوت آنها معني دار نبود.
بررسي ارتباط اجزا عملکرد نشان داد که صفات ماده خشک (r=0.84**)، شاخص برداشت (r=0.62**) و تعداد سنبله بارور در واحد سطح (r=0.50**) همبستگي مثبت و معني دار با عملکرد دانه داشتند. صفات ديگر نظير، تعداد پنجه در متر مربع، ارتفاع بوته، تعداد سنبلچه و دانه در سنبله همبستگي منفي و معني داري با عملکرد دانه نشان دادند به نحوي که با افزايش ميزان بذر مصرفي افزايش عملکرد دانه از طريق کاهش اين صفات ميسر نگرديد. بطور کلي، اثرات متقابل ميزان بذر×رقم و يکسان نبودن نتايج حاصل از سالهاي مورد بررسي نشان داد كه عامل نوع بذر (رقم) يا اثرات مقدار بذر مصرفي براي حداکثر بهره برداري کافي نيست. اما، چنانچه کاهش ضايعات بذر مصرفي (کاهش هزينه هاي توليد گندم) مورد نظر باشد تراکم 200 بذر در مترمربع با توليد حداکثر عملکرد دانه کفايت خواهد نمود، بديهي است حصول حداکثر محصول در شرايط محيطي و مديريتي مناسب امکان پذير خواهد شد.