پرسش و پاسخ های اعتقادی

چرا در دعا آمده که فضل خدا اعتماد انسان را فرو می ریزد؟

در قسمت آخر دعای عرفه (که سید بن طاووس - رحمهالله - ذکر نموده)، آمده که:

"اِلهی کَمْ مِنْ طاعَةٍ بَنَیْتُها وَ حالَةٍ شَیَّدْتُها هَدَمَاعْتِمادی عَلَیْها عَدْلُکَ بَلْ اَقالَنی مِنْهافَضْلُکَ[1]" که این گونه ترجمه شده:

 خدایا چه بسیار طاعتی که (پیش خود) پایهگذاری کردم و چه بسیار حالتی که بنیادش کردم ولی (یاد) عدل تو اعتمادی را که برآنها داشتم یکسره فروریخت بلکه فضل تو نیز اعتمادم را بهم زد.

امّا چرا فضل خدا همعلاوه بر عدل او باید اعتماد و امید انسان را فرو بریزد؟

جواب:                             

انسان در مقام عمل نمی تواند تنها بر عمل اعتماد کرده و اکتفاء نماید بلکه علاوه بر عمل رحمت و فضل الهی لازمه کار است و اصولا فضل خداوند از عمل والاتر است و ما در دعاها می بینیم که از خداوند می خواهیم که با فضل خود با ما معامله کند نه با عدل خویش (اللَّهُمَّ افْعَلْ بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ وَ لَا تَفْعَلْ بِی مَا أَنَا أَهْلُهُ لَا تَأْخُذْنِی بِعَدْلِکَ وَ خُذْ عَلَیَّ بِعَفْوِکَ وَ رَحْمَتِکَ وَ رَأْفَتِکَ وَ رِضْوَانِک‏[2]).

اگر قرار باشد خداوند با عدل خود رفتار کند چه عمل و فعلی پذیرفتنی خواهد بود و همه اعمال ما وجه و جنبه ای از ناخالصی دارند که برای عدم مقبولیت آنها کافی است و امیدی به نجات احدی باقی نمی ماند

اگر خداوند به فضل و کرم خود با ما رفتار کند عمل در جنب این این فضل و کرم ناچیز خواهد بود

امام(ع) در این فقره از دعا ، عمل را در مقابل دو عامل ناچیز می شمارد:

 الف : عدل الهی که موجب بی اعتمادی به عمل صرف می شود و تنها آن را راه نجات نمی بیند

ب: فضل الهی که با آن باز اصل را عمل نمی داند بلکه فضل و کرم خدا می بیند .

و به این ترتیب در دو جهت متفاوت عمل تنها را کارساز نمی بیند از جهت عدل که اعتماد به عمل ( و نه امید و اعتماد مطلق را ) کافی نمی داند و قابل اتکاء نمی بیند ، از جهت فضل که با وجود فضل ، عمل ( که خود از فضل پروردگار است ) مدار و محور نیست .