جزوات و مقالات فلسفی

ابن سينا در باب مفاهيم اوصاف الهي دو تعبير متفاوت دارد. در مواردي، مفهوم اوصاف الهي را امري واحد و همه اوصاف را داراي معنايي يگانه دانسته است. مي توان اين قول را بر اين مبنا دانست که از حقيقت واحد بسيط، که هيچ کثرتي در آن قابل اعتبار نيست، انتزاع مفاهيم متکثر ناممکن است. با اين وجود، در مواردي ديگر، ابن سينا براي هر يک از اوصاف، مفهومي جداگانه در نظر گرفته که با سلب، اضافه و يا سلب و اضافه مشخصي تعريف مي شود. در بادي امر به نظر مي رسد که وي، در باب مفهوم اوصاف الهي، دو ديدگاه متناقض را طرح کرده اما با توجه به عظمت علمي شيخ الرييس، لازم است به دنبال وجه جمعي براي اين دو سخن باشيم، تا در عين حفظ دو نظر مذکور، با تناقضي مواجه نشويم. با سير در آثار ابن سينا درمي يابيم که وي، به هنگام بررسي مسايل دشوار- خصوصا در مساله توحيد و صفات باري تعالي که آن ها را از مشکل ترين مباحث حکمي دانسته است- به سطوح معرفتي مختلف مخاطب خود توجه داشته، و راه جمع ميان اين دو ديدگاه به ظاهر متناقض نيز در همين رويکرد نهفته است. ديدگاه ابن سينا درباره صفات الهي، در دو سطح متوسط و عالي قابل بررسي است. در سطح متوسط، کثرت اوصاف و تبيين هر يک از آن ها، با سلب يا اضافه اي خاص صورت گرفته است، به نحوي که هر يک از اوصاف حق تعالي، مفهومي متفاوت با ديگري دارد. اما در سطح عالي بحث، وحدت مفهومي اوصاف و ترادف ميان آن ها مطرح است، به نحوي که اين اوصاف، هم در مقام حقيقت و هم در مقام مفهوم، يگانه اند و تکثر و اختلافي در ميان نيست.

 نسخه قابل چاپ