اولین دانشگاه تاریخ ایران زیر خروارها خاک

دانشگاه جندی شاپور به عنوان اولین دانشگاه تاریخ ایران و از نخستین دانشگاه‌های
عملی جهان هنوز در گوشه‌ای از شمال خوزستان ناشناخته و در حال نابودی است.



به گزارش خبرنگار مهر در اهواز، دانشگاه یا همان شهر دانشگاهی جندی شاپور که در
برخی منابع حتی از آن به عنوان قدیمی‌ترین دانشگاه جهان نام برده شده را  شاهپور
اول فرزند اردشیر ساساني بنا نهاد.



شهر جندی ‌شاپور یکی از نواحی هفتگانه خوزستان به شمار می‌رفت که از ابتدا مرکز آن
استان به شمار می‌رفته و در دوره شاهپور دوم، جندی‌شاپور پایتخت دولت ساسانی و مرکز
خوزستان شد. در زمان شاهپور اول شهرهای گوناگونی تاسیس شد که نام یکی از این شهرها
جندی شاپور یا گندی شاپور بود.



این شهر در جنوب غربی ایران در خوزستان و نزدیک شوشتر واقع شده بود. اکثر محققین،
دوره تاریخی ساسانیان را مبتکر اصول شهرسازی و معماری می‌دانند چرا که شهرهای زیادی
در این دوران ساخته شد. دانشگاه جندی شاپور که در نوع خود از مهمترین مراکز علمی
دنیای کهن بود در این دوران ساخته شد. این مدرسه گر چه از زمان شاهپور اول پایه
ریزی شده بود اما توسط این پادشاه تعمیر و گسترش یافت.

 

 

 

 

دانشگاه جندی شاپور از مهمترین مراکز آموزشی و تحقیقی دنیای آن زمان بود که تعداد
زیادی دانشمند و پزشک در آن مشغول به تدریس، تحصیل و طبابت بودند. در این مرکز
علاوه بر کتب تالیف شده دانشمندان ایرانی بسیاری از کتاب‌های یونانی و هندی را به
پهلوی ترجمه کرده و آنها را تعلیم می‌دادند.



در زمان انوشیروان عده‌ای از فلاسفه یونان، که بعد از تعطیلی آکادمی آتن به دلیل
تعصب امپراطوری روم به ایران پناهنده شدند، مورد حمایت این پادشاه قرارگرفتند. آنان
در دانشگاه جندی شاپور به تدریس مشغول شدند. انوشیروان حتی عده‌ای را به هندوستان
فرستاد تا به فراگیری علوم بپردازد. طب یونان در مدرسه جندی شاپور رواج یافت. فلسفه
ارسطو و افلاطون در زمان انوشیروان به فارسی ترجمه شد. برزویه طبیب نیز در زمان
انوشیروان به هند رفت و با تنی چند از دانشمندان و کتب هند به ایران بازگشت.



مدرسه جندی شاپور در علم کیمیا (شیمی)، زیست شناسی و علوم پزشکی نقش مهمی داشته
است. انوشیروان گذشته از تاسیس دانشکده طب جندی شاپور به تاسیس مدرسه دیگری که در
آن ریاضیات، فلسفه و نجوم تدریس می‌شد در جندی شاپور اقدام کرد.



در سال 17 هجری و به روایتی دیگر، سال 19 هجری این شهر توسط مسلمانان فتح می‌شود،
تصرف این شهر بدون جنگ و خونریزی صورت گرفته، بدین معنی که دروازه‌های شهر باز بوده
و مردم به مانند زمان صلح بدون اسلحه به شهر وارد و یا از آن خارج می‌شده‌اند.



در اوایل اسلام هم شهرت این شهر علاوه بر دانشگاه معتبر پزشکی، به صنایع دستی،
زراعت، نیشکر و برنج‌کاری فراوان آن بوده که محصول آنها به نقاط دور دست هم صادر
می‌شده است. شهر جندی‌شاپور تا 372 هجری قمری آباد بوده و در قرن ششم هجری به گفته
مقدسی (مورخ) به واسطه حمله برخی عشایر به ویرانه‌ای تبدیل می‌شود.

 

این تاریخ سرشار و گهربار بی شک دانستی‌های فراوانی برای کاوش دارد که می‌تواند
عظمت ایرانیان در تاریخ را بیش از گذشته برای جهانیان به اثبات برساند ولی این
گنجینه تاریخی عظیم همچنان از نبود یک کاوش جدی و حساب شده در رنج است و میراث غنی
نهفته در آن در حال نابودی است.

 

سخنگوی انجمن دوستداران میراث فرهنگی خوزستان در خصوص این اثر باستانی به خبرنگار
مهر در اهواز می‌گوید: جای تعجب دارد مکانی که می‌تواند اوج عظمت علمی ایرانیان در
زمانیکه که اکثر مکان‌های دنیا با ابتدایی ترین شیوه، زندگی می‌کردند را نشان دهند
تا این حد مغفول مانده و تاکنون یک کاوش حساب شده در آن صورت نگرفته است.

 

کشاورزی در 500 هکتار از
محوطه



مجتبی گهستونی تاکید بر اینکه کل محوطه باستانی این دانشگاه 1000 هکتار است که در
حال حاضر در 500 هکتار آن کشاورزی صورت می‌گیرد، افزود: دانشگاه جندی شاپور که شاید
بتوان آن را اولین مرکز فکری و علمی جهان نامید در سال 1358 توسط گروه هفت نفره
واگذاری زمین به کشاورزان محلی واگذار شده و کشاورزان در آن اقدام به کشت گندم
می‌کنند که این امر تا به امروز ادامه دارد.



وی افزود: در نزدیکی این محوطه تاریخی یک روستا به نام قلعه سردار وجود دارد که
باعث می‌شود همواره این محوطه تاریخی در معرض رفت و آمد مردم باشد. ضمن اینکه قبل
از پیروزی انقلاب اسلامی این محوطه در اختیار یک گروه آمریکایی برای انجام کارهای
عمرانی قرار گرفته بود که خوشبختانه با پیروزی انقلاب و خروج آمریکایی‌ها از کشور،
کارهای این گروه نیز نیمه تمام ماند و از آسیب رساندن جدی به این محوطه اینگونه
جلوگیری به عمل آمد.



گهستونی با اشاره به اینکه تا به امروز تخریب‌های فراوانی در این محوطه تاریخی صورت
گرفته است، گفت: در هر فصل کشاروزی که زمین این محوطه تسطیح می‌شود اشیا باستانی
فراوانی با بیل‌های تراکتور از دل خاک بیرون می‌آیند و تخریب می‌شوند و اینگونه است
که آثار شکوه تمدن ایرانیان توسط کشاورزان بومی به محاق نیستی سپرده می‌شود.

 

 

 

وی افزود: در این بین نیز تاکنون اشیا سالم فراوانی از دل خاک توسط کشاورزان و برخی
حفاران بیرون آمده که برخی از آنها به میراث فرهنگی سپرده شده و تعداد قابل توجهی
از آنها توسط افراد سودجو از کشاورزان که به اهمیت تاریخی این اشیا واقف نیستند،
تصاحب می‌شود.



عبور جاده از محوطه
دانشگاه



دبیر انجمن دوستدارن میراث فرهنگی خوزستان اظهار داشت: موضوعی که اکنون به شدت
دوستداران میراث فرهنگی را نگران کرده، صدور مجوز ساخت جاده آسفالته است که دقیقا
از وسط محوطه باستانی این دانشگاه می‌گذرد که این امر با دستور فرماندار دزفول
انجام می‌شود ولی میراث فرهنگی خوزستان با این امر مخالفت کرده است.



وی افزود: البته متاسفانه مخالفت میراث فرهنگی با این امر بسیار دیر صورت گرفته است
چرا که کارهای مقدمات و زیرسازی برای ساخت جاده از سوی پیمانکار انجام شده و بخشی
از محوطه را با مشکل اساسی مواجه کرده است. همچنین در سال‌های اخیر مجوز حفر 10
حلقه چاه آب در این محوطه صادر شده که برای آبیاری زمین‌های کشاورزی موجود در این
منطقه صورت گرفته است.

 

یکی از مواردی که همواره به واسطه آنها محوطه‌های تاریخی فراموش شده یا نابود شده
را می‌توان کشف کرد وجود برخی تپه‌های غیر طبیعی است. این تپه‌ها مربوط به
بناهایی‌هایی باستانی است که پس از تخریب به مرور زمان خاک بر روی آنها انباشته
می‌شود و به تپه‌ای خاکی تبدیل می‌شوند.



در این خصوص می‌توان به کشف معبد چغازنبیل هفت تپه اشاره کرد و توسط کاوشگران صنعت
نفت که با چرخ بال مشغول بررسی منطقه بودند و تپه‌ای غیر طبیعی را مشاهده کردند
اشاره کرد که در نهایت این کار آنها منجر به کشف معبد باشکوه چغازنبیل شد اشاره
کرد.

 

گهستونی در این خصوص می‌گوید: تپه‌های باستانی فراوانی در محوطه دانشگاه وجود دارد
که شاید با کاوش هر کدام از آنها می‌توان آثاری از دانشگاه باستانی جندی شاپور را
پیدا کرد ولی هیچگاه این امر صورت نگرفته و این تپه‌های باستانی یکی پس از دیگری
توسط افراد مختلف و کشاورزان تخریب شده است.

 

تخریب کامل برخی
تپه‌های محوطه



وی ادامه داد: طبق اعلام جهاد کشاروزی و با توجه به عدم شناخت فنی آنها از شناسایی
کامل تپه‌ها باستانی در سال 1356 در این محوطه 16 تپه باستانی وجود داشته که این
تپه‌ها در دهه 70 خورشیدی به هشت تپه کاهش یافته است یعنی هشت تپه در این فاصله
زمانی بر اثر تخریب‌ها و حفاری‌های صورت گرفته کاملا از بین رفته‌اند.



گهستونی تصریح کرد: در عین حال گزارش یگان پاسداران میراث فرهنگی خوزستان در
سال‌های اولیه دهه‌ 80 خورشیدی این تخریب‌ها، تعرض‌ها و تسطیح‌ها را بالغ بر 50
تپه‌ باستانی عنوان می‌کند. با این وجود هنوز تپه‌هایی برای کاوش در این محوطه وجود
دارد که انتظار می‌رود میراث فرهنگی با اختصاص مبالغی اقدام به این کار کند.



دبیر انجمن دوستدارن میراث فرهنگی خوزستان با اشاره به اینکه وضعیت فعلی جندی شاپور
بحرانی و نگران کننده است، افزود: انتظار ما این است که پایگاه باستان شناسی جندی
شاپور هرچه سریع تر برای احیا و ساماندهی این منطقه راه‌اندازی شود و این منطقه
مجددا تعیین عرصه و حریم شود. البته در سال 1385 این محوطه تعیین حریم شده اما این
کار به دلیل ضعف تیم باستان شناسی در انجام ضوابط تعیین حریم از سوی شورای فنی
سازمان میراث فرهنگی خوزستان رد شد و پرونده آن مسکوت ماند.



گهستونی در خصوص اقدامات مورد نیاز برای نجات بخشی این محوطه گفت: برخورداری محوطه
باستانی جندی شاپور از اعتبارات خاص ملی برای کاوش‌های باستانی شناسی اساسی، تسریع
در راه‌اندازی پایگاه باستان شناسی جندی شاپور، ثبت محوطه جندی شاپور در فهرست آثار
جهانی، خروج فوری کشاورزان از منطقه با خرید سهم زمین آنها توسط میراث فرهنگی و
پرداخت کلیه خسارت‌های جهاد کشاورزی به میراث فرهنگی خوزستان از جمله موارد مورد
انتظار برای احیای این محوطه است.