زندگی نامه علما

ابو الصلاح حلبى

 

(447 - 347 هـ.ق)

ولادت

شيخ تقى الدين بن نجم الدين بن عبيد الله بن عبد الله بن محمد، معروف به ابو الصلاح حلبى اهل شامات ‏است‎.‎

در برخى تعبيرات نيز از او به تقى بن نجم بن عبد الله حلبى ياد كرده‏اند‎.‎

تاريخ ولادت او همانند بسيارى از ديگر بزرگان فقه و ادب و علم، درست مشخص نيست و با مسلم گرفتن ‏تاريخ وفات او، احتمالاً ولادت او حدود سال 347 هجرى در اواسط سده چهارم هجرى مى‏باشد‎.‎

نام او تقى بن نجم الدين بن عبيد الله حلبى و شهرتش تقى الدين فقيه بزرگوار و شيخ جليل القدر، فاضل، ‏محدث، مفسر، ثقه و مورد اعتماد و يكى از بزرگان و مشايخ اماميه درسده پنجم مى‏باشد. او به مقام علمى و ‏منزلتى بس شامخ نائل آمد‎.‎

او شاگرد سيد مرتضى و پس از درگذشت او، شاگرد شيخ طوسى بوده است‎.‎

درريحانة الأدب مى‏نويسد كه او شاگرد سلار بن عبدالعزيز نيز بوده است. اگر اين نسبت درست باشد، ‏مى‏بايست ابوالصلاح سه طبقه را شاگردى كرده باشد‎.‎

كتاب معروف او در فقه، الكافي است‎.‎

‎  ‎عصر زندگى

‎‎حلب شهرى بسيار بزرگ و معمور و پر نعمت و پر جمعيت از ديار شام بوده و هم اكنون نيز از ‏شهرهاى پر جمعيت و آباد سوريه مى‏باشد‎.‎

آب و هواى خوش و نعمت فراوان دارد. حلب سابقه ديرينى در پرورش رجال علم و دين دارد و ‏شخصيت‏هاى علمى و تاريخى بسيارى منسوب به آن نقطه مى‏باشند كه شيخ ابوالصلاح، تقى بن نجم الدين ‏بن عبيد الله حلبى يكى از آنان است‎.‎

‎  ‎اساتيد

او تحصيلات عاليه خويش را نزد فقيه بزرگوار، علم الهدى و شيخ طائفه، شيخ طوسى انجام داد و اندكى ‏نيز در محضر عالم بزرگوار، عبدالعزيز ديلمى معروف به سلار تلمّذ كرده است. او از طرف سيد مرتضى ‏علم الهدى براى تدريس و تبليغ و...به شام و حلب اعزام گرديد و به همين جهت او را خليفة المرتضى ‏‏(نماينده سيد مرتضى) مى‏گفتند‎.‎

وى پس از درگذشت سيد مرتضى، از سوى شيخ طوسى در آن مقام ابقا شد و به خليفة الشيخ هم معروف ‏گشت‎.‎

موضوع نيابت و نمايندگى نشان دهنده نفوذ علما و فقها در آن زمان است كه مراجع تقليد نمايندگانى به ‏اطراف و اكناف مى‏فرستادند تا مردم در امور خود به آنها مراجعه نموده و مشكلات دينى خود را حل ‏نمايند‎.‎

‎  ‎گفتار بزرگان

‏1‏‎ - ‎مرحوم ميرزا عبدالله افندى صاحب رياض العلما، مى‏نويسد‎:‎

‎شيخ تقى الدين بن نجم الدين بن عبدالله حلبى، شاگرد سيد مرتضى علم الهدى و شيخ طوسى و استاد قاضى ‏ابن براج حلبى مى‏باشد. شيخ طوسى نام او را در كتاب فهرست خويش آورده و گفته: او نزد ما و سيد ‏مرتضى درس خوانده است‎.‎

سپس او را توثيق كرده و اين امر نشانگر عظمت شأن و اعتبار اوست‎.‎

‏2‏‎ - ‎علامه متتبع، مرحوم ميرزا محمد باقر خوانسارى قدس‏سره مؤلف روضات، در تأليف منيف خود فصلى ‏را در مورد زندگى اين فقيه نامدار گشوده و مطلبى را درباره او بازگو مى‏كند كه بخشى از تقريرات او را ‏در ذيل مى‏آوريم. او مى‏گويد‎:‎

فقيه نامدار و بزرگوار، ابوالصلاح تقى الدين بن نجم الدين بن عبدالله حلبى، فقيه و مورد اعتماد اهل رجال ‏از اعيان اماميه و از مشاهير فقهاى حلب و موصوف به خليفة المرتضى است و آن بر اساس نيابتى است كه ‏از سوى استاد بزرگوارش داشته است، آنچنان كه ابن براج از سوى شيخ طوسى اعلى الله مقامه داشته است. ‏اين گونه نيابت بر اساس قضاوت يا جنبه نيابت در تدريس است، چون هر دو نيابت مورد نص و تصريح ‏قرار گرفته‏اند. اين امر نشانگر عظمت و شأن اين فقيه بزرگوار مى‏تواند باشد‎.‎

‏3‏‎ - ‎مجمع البحرين هنگامى كه نامى از سلار مى‏برد، در شرح حال او مى نويسد: ابوالصلاح حلبى نيز از ‏او فرا گرفته است، و هنگامى كه از شهر حلب مورد استفتاء و پرسش فقهى قرار مى‏گرفت، در پاسخ ‏مى‏گفت: پيش شما تقى وجود دارد؛ يعنى به او مراجعه كنيد‎.‎

تاليفات

او داراى آثار و تأليفات متعددى است كه نوعاً در زمينه فقه و كلام مى‏باشد و اسامى برخى از آنها به اين ‏ترتيب مى‏باشد‎:‎

‏1‏‎ - ‎البداية (فقه (

‏2‏‎ - ‎تقريب المعارف (كلام (

‏3‏‎ - ‎دفع شبه الملاحدة (كلام (

‏4‏‎ - ‎شرح ذخيره علم الهدى (كلام (

‏5‏‎ - ‎الشافية

‏6‏‎ - ‎العدّة (فقه (

‏7‏‎ - ‎اللوامع (فقه(

‏8‏‎ - ‎المرشد في طريق المتعبد (احكام (

‎  ‎وفات

او پس از يك عمر طولانى و پر بركت كه همه را در راه خدا و احياى شريعت او صرف كرد، در صد ‏سالگى به سال 447 هجرى در شهر حلب به رحمت ايزدى پيوست و در همان جا مدفون گرديد‏‎.‎

با اين حساب، اگر عمر او صد سال بوده و در سال 447 وفات كرده باشد، او از هر دو استادش ‏بزرگسال‏تر بوده است‎.