زندگی نامه علما

تبار علم

تبار آیةالله سید علی اصغر صادقی خویی از خاندان های مهم علمی شیعه در آذربایجان است. آنان از سادات حسینی، معروف به «ابیض» بوده و این شهرت از «حسین ابیض» به آنان رسیده است. آیةالله صادقی خویی از ذریه سلالةالاطیاب سید محمد مصری است كه دعای علوی مصری از اوست. وی با هشت واسطه به حضرت سیدالساجدین، امام زین العابدین(ع) منسوب است.

نسب نامه آیةالله صادقی خویی و دیگر خاندان های وابسته به این سلسله جلیله در شجره نامه مفصلی كه توسط فقیه فرزانه، آیةالله حاج سیدابراهیم علوی خویی (1) در سال 1405 ق. استخراج گردیده، درج شده است. این نسب نامه به تأیید نسب شناس معاصر، آیةالله مرعشی نجفی رسیده است.

صفحه 259

مشاهیری از تبار سید محمد مصری

دانشمندان و رجال علمی و مذهبی، بسیاری از نوادگان و نبیرگان سید محمد مصری در جامعه اسلامی درخشیدند و در سده های گذشته، صاحبان آثار علمی و فرهنگی فراوانی در كشور پهناور ایران عزیز بودند. برخی از این فرهیختگان علمی و مذهبی عبارتند از حضرات:

1 - سید حسین كوه كمری معروف به «سید حسین تُرك».

2 - آقا میر یعقوب مقبره خویی، صاحب بارگاه باشكوه در خوی.

3 - آقا میر فتاح، صاحب بارگاه معروف در روستای «ممشخان» خوی.

4 - آقا سید حسن معروف به سید حسن بابا، صاحب بارگاه مجلل در روستای كوه كمر.

5 - علامه محقق، حاج میرزا محمدحسن زنوزی خویی، صاحب اثر معروف «ریاض الجنة».

6 - حاج میر عبدالعلی آقا، صاحب مزار معروف در خوی.

7 - سید محمد حجّت، مرجع تقلید وقت و مؤسس مدرسه حجتیه در قم.

8 - حاج میر یعقوب ثانی.

9 - سید مهدی خویی، امام جماعت مسجد مدرسه صادقیه تبریز. جد مادری آیةالله مرعشی نجفی.

10 - سید حسن خویی، دایی آیةالله مرعشی نجفی.

11 - سید موسی مرجعی.

12 - سید ابراهیم علوی خویی، از شاگردان ممتاز امام خمینی(قدس سره) و صاحب اجازه عرفانی از آن بزرگوار.

13 - حاج سید علی اصغر صادقی خویی، (شخصیت مورد نظر ما).(2)

صفحه 260

تولد

حاج سید علی اصغر صادقی خویی معروف به آیةالله خویی در تاریخ سیزدهم محرم الحرام 1312 ق. در خوی*در خانواده ای علمی و مذهبی دیده به جهان گشود. وی از همان دوران كودكی به خاطر تعلق داشتن به خاندان سیادت و علاقه فراوان به فراگیری علوم اسلامی، وارد حوزه علمیه خوی گردید و از استادان بزرگوار آن دیار كسب فیض كرد.(3)

استادان

آیةالله خویی ادبیات، فقه و اصول را از محضر استادان همشهری خویش فرا گرفت. استادان او در زادگاهش عبارتند از:

1 - آخوند ملا علی مدد محسنی بدل آبادی، متوفای 28 صفر 1355 ق.

ایشان از عالمان مبرّز و از فقیهان وارسته خوی و حوزه درسی اش در خوی زبان زد خاص و عام بود. وی شاگردان فاضلی پرورش داده است. وفات او در خوی اتفاق افتاد و در روستای اجدای اش - بدل آباد - به خك سپرده شد. آقا سید علی اصغر خویی، علوم مقدمات و ادبیات را پیش وی خوانده است.(4)

2 - آقا شیخ محمد خویی (1315 - 1392 ق.)

وی از استادان گرانقدر حوزه علمیه خوی و معروف به «باغدرقی» است. شیخ محمد تحصیلات خود را در خوی، نجف و قم سپری نمود و سپس به خوی بازگشت و به تبلیغ و تدریس پرداخت. آیةالله قسمتی خویی از فقه و اصول را پیش او فراگرفته است.

شیخ محمد خویی در «ارث» منظومه ای دارد كه حاوی 1120 بیت است.

او در اواخر عمر در تهران سكن شد و سپس به ارومیه رفت. وی در سال

صفحه 261

1392 ق. در همانجا درگذشت و در قبرستان «نو» قم دفن شد.(5)

3 - آیةالله سید باقر خویی (1262 - 1346 ق.)

وی پسر عموی آیةالله سید ابوالقاسم خویی و از شاگردان سید حسین ترك كوه كمری و كاشف الغطا است. او در منزل شخصی خود، تدریس می كرد و فردی فقیه، محقق و عادل بود. آقا سید علی اصغر، مقداری از فقه و اصول را پیش او فرا گرفته است.(6)

حوزه علمیه نجف

حوزه علمیه نجف اشرف از حوزه های كهن شیعه و یكی از مهم ترین مركز تدریس فقه و اصول شیعی است. او در سال 1341 ق. به دیار علوی سفر نمود و به مدت نُه سال با جدیت هرچه تمام تر در آنجا مشغول فراگیری علوم اسلامی گردید.

عالم ربانی، حاج شیخ حسن بصیری، در خصوص علاقه و اشتیاق ایشان به تحصیل از قول آیةالله سید ابوالقاسم خویی می گوید:

«ما در نجف اشرف همه چیز را مانع درس و مباحثه علمی نمی دانستیم؛ بلكه درس را مانع همه چیز می دانستیم. حتی پسرم در خانه ما وفات نمود و ما موقع درس، جلسه درس را تعطیل نكردیم.»(7)

معظم له به مدت یك سال، رسائل و مكاسب (خیارات) را از شیخ عبدالحسین رشتی و خارج فقه (صلوة) را از سید محمد حجّت و (متاجر) را از میرزا علی ایروانی فراگرفت. وی در دروس فلسفه، حكمت و كلامِ فیلسوف زمان، سید حسین بادكوبه ای و خارج فقه و اصول آیات عظام: شیخ محمدحسین اصفهانی مشهور به «كمپانی»، شیخ محمدحسین نایینی، آقا ضیاءالدین عراقی و

صفحه 262

سید ابوالحسن اصفهانی حاضر شد و بهره ها برد.(8)

بازگشت به خوی

این مرد بزرگ در جوار امیرمؤمنان علی(ع)، روح بلند و تشنه اش را با علوم و معارف اسلامی سیراب كرد و به دریافت اجازه نامه اجتهاد از استادانش مفتخر گردید. وی با كوله باری از علم و معنویت در سال 1350 ق. به خوی بازگشت. بازگشت وی به خوی، به حسب درخواست رسمی اهالی شهرستان خوی و دستور آیةالله اصفهانی صورت گرفت.(9)

سفری دیگر

خویی، پس از پنج سال اقامت در وطن، باردیگر آهنگ سفر كرد و در سال 1355 ق. عازم عراق گردید. وی با بهره گیری از آموخته های علمی و معنوی، به تدریس دروس فقه و اصول همت گماشت و محفل علمی خوی تشكیل داد.

او این بار نزدیك به چهار سال در این سرزمین اقامت گزید و در سال 1358ق. برای همیشه راهی ایران گردید و در خوی رحل اقامت افكند.(10)

فعالیت های علمی و فرهنگی در خوی

خدمات علمی و فرهنگی معظم له در خوی، بیشتر بر سه محور اساسی دور می زند:

الف) تبلیغ

تبلیغ و هدایت مردم مؤمن از وظایف مسلّم عالمان اسلامی و رهبران علمی شیعه است. آیةالله خویی همچون عالمان دلسوز دیگر، همیشه در این امر

صفحه 263

پیشتاز بوده و رسالت خویش را به شایستگی انجام داده است.

وی پس از استقرار در خوی، در مسجد معروف «ملاحسن»، در مركز شهر و در مسجد «شعبان» در نزدیكی منزل مسكونی اش به اقامه نماز جماعت پرداخت. وی با دایر كردن جلسات مختلف دینی و محفل های مذهبی به نشر معارف الهی همت گماشت. او با اقدامات به موقع، حفاظت و حراست از دستاوردهای اسلام و شیعه و دفاع از حریم روحانیت را سر لوحه كارهای خویش قرار داد.(11)

ب) مدرسه نمازی

مدرسه علوم دینی نمازی یكی از چهار مدرسه آباد خوی بوده كه توسط شخصی نیكوكار به نام حاج محمد، داماد مرحوم شیخ محمد نمازی، برای تدریس پدر زنش در سال 1200 ق. احداث شده است. بنای اولیه مدرسه، یك طبقه و چوب پوش بوده و تقریباً ده حجره مسكونی داشته است كه این مدرسه بعدها در تاریخ 1296 ق. به همت مرحوم حاج ابراهیم، فرزند زین العابدین، مشهور به نواده بیت الله، در دو طبقه تحتانی و فوقانی و با طاق بند آجری تجدید بنا شده كه دارای سی حجره مسكونی بود.(12)

با ورود آیةالله خویی به شهرستان خوی، مدرسه نمازی رو به تخریب و ویرانی نهاده و تقریباً از سكنه خالی شده بود. وی با كمك حاج یحیی سلماسی - مقیم قم - و تقبل مخارج اولیه توسط ایشان و با یاری مردم خوی، شروع به بازسازی مدرسه نمود و كتابخانه در خور تحسین تأسیس كرد و مقداری كتاب به كتابخانه تازه تأسیس مدرسه اهدا نمود.(13)

ج) تربیت طلاب

ایشان پس از بازسازی مدرسه نمازی شروع به جذب طلاب علوم دینی نمود

صفحه 264

و تدریس و تربیت آنها را به عهده گرفت. كنون بسیاری از عالمان خوی از پرورش یافتگان حوزه درسی وی هستند و در شهرهای مختلف آذربایجان و ایران مشغول خدمات دینی اند. برای نمونه به شرح حال پنج تن از شاگردان مشهور ایشان در دوره نخست تدریس در مدرسه نمازی اشاره می شود:

1 - میر جعفر مرقاتی خویی (داماد معظم له)

2 - شیخ ابوطالب فاضلی خویی (1345 - 1415 ق.)

وی در سال 1345 ق. در خانواده ای مذهبی، در خوی به دنیا آمد. او تحصیلات مقدماتی و سطح را در خوی سپری نمود و سپس به قم رفت و به مدت 10 سال در محضر آیات: مرعشی نجفی، مجاهدی تبریزی و بروجردی به تحصیل پرداخت. وی به دعوت آیةالله خویی به نجف اشرف مهاجرت كرد و در ردیف شاگردان وی قرار گرفت. او تألیفاتی در فقه دارد و تقریرات دروس آیةالله خویی را به رشته تحریر در آورده است. فاضلی خویی در سال 1415 ق. در تهران درگذشت و پیكرش در كنار مرقد عارف كامل، آخوند ملا زین العابدین نوایی در زادگاهش به خك سپرده شد.(14)

3 - آیةالله شیخ خلیل قبله ای

وی در یكی از محلات قدیمی خوی به نام «محله قاضی» به دنیا آمد. او تحصیلات علوم دینی را در زادگاهش آغاز نمود و در شهرهای مقدس قم و نجف به تكمیل تحصیل پرداخت. این عالم بزرگوار در نجف، از محضر آیةالله خویی بهره برده است.

آیةالله قبله ای هم كنون در تهران سكن است و در مركز آموزش عالی، در رشته های مختلف، تدریس می نماید. وی كتاب های ارزشمندی در موضوعات متنوع به رشته تحریر در آورده است.

صفحه 265

4 - شیخ حسن بصیری

شیخ حسن بصیری در تاریخ 1338ق. در خوی تولد یافت. وی علوم مقدماتی را از شیخ علی مجتهدی، شیخ علی طسوجی، ملاحسین بدل آبادی، حاج میرعلی محدث و سید علی اصغر خویی آموخت. او رسائل و مكاسب را از شیخ جابر فاضلی و حكمت و كلام را از شیخ عبدالحسین اعلمی فراگرفت. وی به همت سید جلیل، ملكی به قم منتقل و از درس آیةالله مرعشی نجفی بهره فراوانی برد. وی هم اینك در خوی به هدایت و ارشاد مشغول بوده و شیخ العلمای خوی است تا حال چند اثر از ایشان به چاپ رسیده است.(15)

5 - سید محمد مصری

سید محمد مصری در خوی متولد شد. وی تحصیلات آغازین حوزه را در مدرسه نمازی گذراند و سطوح عالی را در قم در محضر آقای طاهباز، سید حمید مرندی و آیات: رنجانی، سلطانی طباطبایی، مرعشی نجفی، مجاهد تبریزی، حجت و بروجردی فراگرفت. وی سپس به خوی بازگشت. او پس از پیروزی انقلاب اسلامی قضاوت یكی از شعبه های دادگستری را برعهده گرفت و هم كنون در آن سِمَت خدمت می كند. وی شرح حال آیةالحق آقا میر فتّاح خویی را در سال 1381 ش. منتشر نموده است.(16)

مهاجرت به تهران

آیةالله خویی به مدت سه سال در خوی اقامت نمود و در این مدت، بانی خدمات بسیاری در خوی و منطقه گردید كه به سه مورد از آنها اشاره گردید. دوران اقامت وی در زادگاهش مصادف با واگذاری نفت شمال به شوروی بود و ایشان با این عمل دولت به سختی مخالفت می كرد، كه در نهایت موجب انتقال

صفحه 266

ایشان به تهران گردید. حاج سید ابراهیم علوی در این زمینه می نویسد: «در سال 1324 ش. به خاطر ابا از امضای ورقه واگذاری نفت شمال به شوروی ها ناچار به تهران منتقل شد.»(17)

آیةالله خویی چهل و یك سال در تهران سكونت نمود و در طول این مدت به خدمات علمی و فرهنگی مشغول بود. او در یكی از مساجد اطراف «گلوبندك» نماز جماعت برپا می كرد و معارف دینی را با زبانی ساده و همه فهم، برای مردم بیان می نمود.

فعالیت های سیاسی

با آغاز نهضت بزرگ ملت ایران علیه رژیم منحوس پهلوی، آیةالله خویی به عنوان یكی از عالمان طراز اوّل تهران، فعالیت های سیاسی خویش را در كنار مردم متدین و مراجع عظام تقلید با حمایت و پشتیبانی از حركت های انقلابی حضرت امام خمینی(قدس سره) شروع نمود. در حقیقت این دوره از زندگانی معظم له كه از سال 1341 ش. تا ارتحال آن بزرگوار به طول انجامید. دوره فعالیت سیاسی وی در تهران به حساب می آید. اساس فعالیت این عالم فرهیخته حمایت از مواضع سیاسی امام راحل و دفاع از حقوق از دست رفته ملت شریف ایران بود.

وی به عنوان عالم طراز اوّل تهران، نقش مؤثری در حركت های مردمی داشتند و همیشه جزء اولین كسانی بود كه امضایش در پای اعلامیه ها و نامه ها، علیه رژیم مشاهده می شد. كنون به برخی از نامه ها و اعلامیه ها اشاره می كنیم:

در سال 1342 ش. رهبر و پیشوای نهضت ایران اسلامی توسط رژیم پهلوی دستگیر و به كشور تركیه تبعید گردید. در اثر این عمل ناشایست، عالمان و روحانیان شهرها و عتبات عالیات با انتشار اطلاعیه، این عمل زشت را محكوم

صفحه 267

نموده، خواستار بازگشت حضرت امام به وطن گردیدند. آیةالله خویی و عالمان مبارز تهران، با ارسال نامه ای در تاریخ 1343/9/5 ش.، به سفیر تركیه در ایران ابراز داشتند: چون معظم له مورد توجه عموم مسلمین، مخصوصاً جامعه روحانیت بوده و خواسته ایشان در حقیقت خواسته عموم دینداران و علاقمندان به حفظ استقلال كشور و حقوق مسلمین می باشند؛ لذا از آن جناب انتظار داریم، اولاً دولت متبوع خود را به موقعیت و شخصیت ممتاز ایشان توجه و تكید فرمایند كه موجبات استراحت خاطر خطیر ایشان را فراهم، ثانیاً از سلامتی معظم له اینجانبان را مستحضر، تا به اطلاع عموم برسد.

سید صدرالدین الجزایری، الاحقر سید علی اصغر خویی...(18)

در سال 1346 ش. رژیم صهیونیستی با استفاده از قدرت و زور، سرزمین فلسطین را به خك و خون كشید و مردم بی دفاع را آواره كرد. این عمل وحشیانه مورد توجه و اعتراض معافل سیاسی و مذهبی قرار گرفت و بزرگان و سران كشورها با ارسال نامه ها و تلگراف های اعتراض آمیز این عمل شنیع را محكوم كردند. آیةالله خویی و روحانیان تهران با اظهار تأسف از این حركت های ضد بشری، از برادران و خواهران مسلمان خواستار كمك رسانی به آوارگان فلسطینی شدند.

در بخشی از این پیام آمده است:

... باید توجه داشت در این موقع كه بسیاری از برادران ما از شهر و دیار خود آواره گردیده و از حدّاقل زندگی محروم و عده زیادی از آنها مجروح و مریض و احتیاج به همه نوع كمكهای مادی و معنوی دارند، وظیفه اسلامی هر مسلمان آن است كه به قدر توانایی و امكانات، به كمك آنان شتافته و از هر نوع مساعدتی كه ممكن باشد، دریغ ننمایند.

صفحه 268

عبدالله بن مسیح تهرانی، محمدتقی آملی، الاحقر محمدتقی نجفی بروجردی، الاحقر سید علی اصغر خویی...(19)

فهرست اعلامیه ها و نامه ها

1 - نامه به شاه درباره مجلس مؤسسان و تغییر بعضی از مواد قانون اساسی.(20)

2 - اعلامیه خطاب به مردم ایران درباره تصویب نامه انحمن های ایالتی و ولایتی.(21)

3 - اعلامیه خطاب به مردم ایران درباره تصویب نامه انجمن های ایالتی و ولایتی.(22)

4 - تلگرام به آیةالله گلپایگانی درباره فاجعه مدرسه فیضیه.(23)

5 - اعلامیه درباره برگزاری مجلس یادبود قربانیان زلزله خراسان.(24)

6 - نامه به مراجع تقلید، درباره فاجعه 29 بهمن تبریز.(25)

7 - اعلامیه درباره اوضاع ایران و اعلام برگزاری مجلس بزرگداشت شهدای یزد.(26)

8 - اعلامیه درباره حوادث ایران و اعلام عزای عمومی.(27)

9 - اعلامیه درباره برگزاری جشن های نیمه شعبان.(28)

10 - اعلامیه درباره فاجعه سینما ركس آبادان در 28 مرداد 57 -(29)

11 - پاسخ به تسلیت آیةالله گلپایگانی درباره فاجعه مدرسه فیضیه خطاب به آیةالله خویی.(30)

12 - تلگرام آیةالله خویی به شیخ محمدتقی آملی، سید علی اصغر خویی و سید باقر طباطبایی درباره بازداشت جمعی از علمای آذربایجان.(31)

سجایای اخلاقی

صفحه 269

آیةالله سید علی اصغر خویی، بسیار متواضع، مهربان و خوش صحبت بود. وی با علامه طباطبایی و آیةالله حجت ارتباط خاصی داشت و در كارهای روزانه، دقیق و منظم بود. او درست مثل ساعت كار می كرد و الگوی نظم بود.(32)

آیةالله مرقاتی خویی می گوید: روزی موعظه ای از آن بزرگوار خواستم. در جواب فرمود:

«هر شب كه به خواب می روی چنان فرض كن كه به خواب همیشگی می روی و دیگر از خواب برنمی خیزی و چون بیدار شدی، شكری به درگاه خداوند به جای بیاور كه تو را حیات دوباره داده، قدرش را بدان و فرصت توبه را از دست مده.»(33)

از چشم انداز دیگران

آیةالله ملاعلی واعظ خیابانی، نویسنده اثر نفیس «علمای معاصرین» در مورد آیةالله خویی می نویسد:

«آقا میر علی اصغر مدرس ابن میر مجتبی ابن سید صادق كه همه رفقا و معاصرینش تمجید و توصیف زهد و ورع او را می كردند و ایشان از اقوام آقای مولانای تبریزی بودند.»(34)

محقق فرزانه حاج شیخ محمد شریف رازی در مورد معظم له می نگارد:

«سید العلماء العاملین حجةالاسلام والمسلمین آیةالله حاج سید علی اصغر خویی... در حال حاضر هشتاد و دو سال از سن مباركش می گذرد. از آیات عظام و علما اعلام آذربایجان مقیم تهران اند، عالمی متین و موصوف به فضل و تقوا و با مرحوم آیةالله العظمی حجت صداقت تام و ارادت تمام داشتند و مورد توجه مخصوص آن مرحوم

صفحه 270

بودند.»(35)

آثار قلمی

آنچه كه از آثار ایشان به دست آمده، مقدمه هایی است كه بر سه كتاب نگاشته اند.

1 - مقدمه بر كتاب منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، تألیف میرزا حبیب الله خویی.

2 - مقدمه بر كتاب التحفةالمرضیة، تألیف آیةالله سید محمدتقی نجفی خویی.

3 - مقدمه بر كتاب تحفةالاخوان فی تجوید القرآن، تألیف میرزا امین الله كاتبی خویی.

ارتحال

سرانجام آیةالله حاج سید علی اصغر خویی پس از 90 سال عمر با بركت در سال 1402 ق. در تهران دعوت حق را لبیك گفت و به ملكوت اعلا پیوست. پیكر پك و مطهر وی با حضور خیل عظیمی از علاقه مندانش به شهر مقدس قم منتقل گردید و با حضور آیات عظام و مراجع تقلید و مردم شریف قم، تشییع شد و پس از اقامه نماز در مسجد موزه حرم مطهر حضرت معصومه(س) در دل خك نهان گردید.

رونوشت مزار شریف وی چنین است: «الناس موتی و اهل العلم احیاء، مدفن نورانی آیةالله حاج سید علی اصغر خویی، تاریخ وفات 14 ربیع الثانی 1402ه'.ق.»

صفحه 271

فرزندان

وی دارای فرزندان صالحی به نام های سید محمدعلی، سید عبدالعلی و سید مجید بوده كه در مشاغل مختلف ارائه خدمت می كنند. از نزدیكان معظم له، تنها كسی كه راه پر افتخار ایشان را ادامه می دهد، داماد محترمش، آیةالله حاج میر جعفر مرقاتی خویی است كه از عالمان و محققان سرشناس ایران اسلامی است.

آیةالله مرقاتی در سال 1309 ش. در خوی به دنیا آمد. در سال 1321 ش. وارد مدرسه علمیه نمازی شد و علوم مقدماتی و شرح لمعه را فرا گرفت و در سال 1324 ش. به قم عزیمت كرد. وی معقول و منقول را از آیات عظام: آقا میرزا محمد مجاهدی، حاج آقا روح الله كمالوند خرم آبادی، سید شهاب الدین مرعشی نجفی، سید محمدباقر سلطانی و علامه طباطبایی فراگرفت و سپس در دروس خارج فقه و اصول حضرات آیات: بروجردی، داماد، امام خمینی و حجّت حاضر شد. معظم له پس از رحلت آیةالله حجت، راهی نجف اشرف گردید و از خرمن علوم آیات بزرگوار نجف: سید عبدالهادی شیرازی، سید محسن حكیم و سید ابوالقاسم خویی استفاده نمود و از آیةالله شیرازی و آیةالله خویی موفق به دریافت اجازه گردید. آیةالله مرقاتی به امر آیةالله خویی به خوی بازگشت و حدود سال 1360 ش. در تهران اقامت گزید و به نشر احكام الهی پرداخت. وی دارای تألیفات مهمی در فقه، اصول، رجال و تاریخ است كه مهم ترین اثر وی شرح الاسماةالحسنی در 15 جلد است.(36)

پی نوشت ها:

1 - شجره نامه آیةالله صادقی خویی به ترتیبی كه آیةالله علوی ذكر نموده چنین است: سید علی اصغر، فرزند سید مجتبی، فرزند سید صادق، فرزند سید صالح، فرزند سید علی اصغر، فرزند سید مهدی، فرزند سید مصطفی، فرزند حاجی سید زین العابدین، فرزند سید میر، فرزند سید حسن، فرزند سید هاشم - كه در زنوز به خك سپرده شده است -، فرزند سید علی، فرزند سید فخرالدین، فرزند سید شرف الدین، فرزند سید شمس الدین، فرزند سید محمد مصری علوی حسینی ملقب به حجازی، فرزند سید شجاع الدین، فرزند سید سلیمان، فرزند سید عقیل، فرزند سید احمد، فرزند سید حسن، فرزند سید حسین، فرزند سید حسن، فرزند علی، فرزند علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب(ع) .

(شجرنامه خاندان مقبره، استخراج آیةالله سید ابراهیم علوی خویی) .

* از شهرستان های آذربایجان غربی .

2 - شجرنامه خاندان مقبره، استخراج آیةالله سید ابراهیم علوی خویی .

3 - گنجینه دانشمندان، محمد شریف رازی، ج 3، ص 446 .

4 - مزارات خوی، محمد الوانساز خویی، خطی .

5 - تذكرة الفضلاء، شیخ جابر فاضلی، تصحیح علی صدرایی خویی، خطی .

6 - همان .

7 - خمس، شیخ حسن بصیری، ص 82 .

8 - گنجینه دانشمندان، ج 3، ص 446، ج 5، ص 67 .

9 - همان .

10 - همان .

11 - تذكرة الفضلاء، خطی .

12 - فهرست نسخه های خطی مدرسه نمازی خوی، علی صدرایی خویی، ص 9 .

13 - گنجینه دانشمندان، ج 3، ص 447 .

14 - مزارات خوی، خطی .

15 - برگرفته از فرمایشات معظم له .

16 - آیینه بصیرت، شیخ حسن بصیری، مقدمه .

17 - گنجینه دانشمندان، ج 5، ص 520 و 521 .

18 - شجره نامه خاندان مقبره .

19 - اسناد انقلاب اسلامی، مركز اسناد انقلاب اسلامی، ج 3، ص 124 .

20 - همان، ج 3، ص 207 و 208 .

21 - همان، ص 17 و 18 .

22 - همان، ص 21 و 22 .

23 - همان، ص 52 و 55 .

24 - همان، ص 59 .

25 - همان، ص 221 .

26 - همان، ص 244 و 245 .

27 - همان، ص 281 و 283 .

28 - همان، ص 312 و 314 .

29 - همان، ج 3، ص 368 - 371 .

30 - همان، ص 323 و 325 .

31 - همان، ص 368 و 371 .

32 - همان، ص 224 .

33 - طنین تعهد، كریم فیضی تبریزی، ص 24 .

34 - خمس، ص 113 .

35 - میراث اسلامی ایران، رسول جعفریان، ج 3، ص 638 و 639 .

36 - گنجینه دانشمندان، ج 3، ص 447 .

37 - قرآن پژوهان آذربایجان غربی، حسین پیری، ص 100 و 102 .

نویسنده : محمد الوانساز خویی