تماشای تاریخ ایران(2)
دوشنبه 14 شهریور 1390 12:12 AM
شمس‌العماره كه به عمارت خورشید نیز نامیده شده، به گفته سامان خلیلیان شاهكاری است از تلفیق زیبای معماری شرق و غرب كه در سال 1282 بنا شده و معمیرالممالك داماد ناصرالدین‌شاه آن را به شاه هدیه یا پیشكش كرده است.
بنای شمس‌العماره در برآورده ساختن آرزوی ناصرالدین شاه برای احداث بنایی بلند مرتبه در كاخ گلستان كه امكان تماشای منظره شهر از بالای آن میسر باشد، تحقق یافته است. طراحی زیبا، تزیینات كم‌نظیر و ارتفاع آن در میان تالارهای دیگر شمس‌العماره را یك شاهكار شاخص و تحسین‌برانگیز ساخته است.
ساخت تالار سلام یا اتاق موزه نزدیك به چهار سال طول كشید و در سال 1294 هـ.ق پایان یافت و با نظارت مستقیم ناصرالدین شاه در اجرای تزیینات و چیدن اشیا بهره‌برداری از آن پس از حدود پنج سال در سال 1299 هـ.ق انجام شد. این تالار كه به منظور موزه احداث شده بود، پس از انتقال تخت‌طاووس با برگزاری سلام‌های خاص و رسمی تالار سلام نامیده شد. نفیس‌ترین اشیا و آثار هنری اهدایی به شاه و جواهرات سلطنتی در این مكان نگهداری می شد.
در سال 1345 به هنگام تاجگذاری محمدرضا پهلوی موزه آرایی تالار سلام تغییر كلی یافت و به حالت امروزی درآمد.
یكی از تالارهای مشهور مجموعه كاخ گلستان تالار آیینه است كه بنای آن در سال 1294 هـ. ق پایان یافته. تزئینات این تالار بسیار زیبا و تماشایی است.
تابلو نقاشی معروف كمال‌الملك در سال 1309 شهرت این تالار را افزون‌تر ساخت.
حوضخانه از بناهای دوره ناصری و به اتاق تابستانی معروف است. هم اكنون نقاشی‌های هنرمندان معروف اروپایی كه به دربار قاجار هدیه شده و آثار ارزنده هنرمندان ایرانی در این مكان به نمایش گذاشته شده است.
در سمت شرقی تالار عاج، چند تالار و اتاق زیبا با آینه كاری‌های فراوان، چلچراغ‌ها، سر بخاری‌ها، پله‌ها و سرسراهای متعدد قرار گرفته است كه سطح آن‌ها نسبت به تالار عاج و تالارهای دیگر پست‌تر است. تالار برلیان و تالار تشریفات از آن جمله است.
از تالار بلور هیچ تصویری به جا نمانده است كه طرح و شكل بنا را بتوان از روی آن تشخیص داد; گویا به دلیل داشتن آینه كاری‌های فراوان یا به سبب نصب حوض بلور هشت ضلعی و چلچراغی كه امپراتور روسیه، الكساندر اول، به فتحعلیشاه هدیه كرده بود، به این نام خوانده می‌شد.
بنا به روایات، در 1318 ق، در زمان مظفرالدین شاه، در بنیاد ساختمان تالار شكستی افتاده بود، كه آن را تعمیر كردند و بر تزیینات‌ش افزودند و این موضوع از مضمون اشعار كتیبه سنگی بیضی شكلی كه در جبهه نمای تالار حك و نصب گردیده است، به دست میآید. این كتیبه به خط نستعلیق و به طور برجسته حك شده است.
تابلوی رنگ روغنی بسیار پركار و زیبایی از تالار برلیان، پیش از تعمیرات عهد مظفرالدین شاه، به وسیله ابوالحسن ثالث (یحیی‌خان فرزند ابوالحسن خان صنیع الملك غفاری) در 1305 ق نقاشی شده است كه وضع داخل تالار و آینه كاری‌ها و اثاثیه‌ها و چلچراغ‌های آن را به خوبی نشان می‌دهد كه سقف آن هم آینه‌های چهارگوش است و تمام اشیا و تزیینات زمین و دیوارها را به خوبی انعكاس می‌دهد
در دوره سلطنت ناصرالدین شاه هدایای پادشاهان در تالار عاج نگهداری می‌شد و در زمان پهلوی از آن برای میهمان‌های رسمی دربار استفاده می‌كردند.
با احداث تالار ظروف بر بقایای عمارت نارنجستانی در سال 1344 شمسی هدایای پادشاهان اروپایی از موزه و تالار سلام به این مكان انتقال یافت. سرویس چینی با نقش جنگ‌های ناپلئون بناپارت؛ سرویس اهدایی نیكلای اول روسیه، سرویس جواهر نشان اهدایی ملكه ویكتوریا انگلستان، سرویس ساخته شده از سنگ‌های گرانبهای مالاشیت اهدایی الكساندر سوم و سرویس چینی اهدایی ویلهلم از ارزشمندترین و جالب‌ترین اشیا این تالار به شمار می‌آیند.
موزه مخصوص نیز در طبقه زیر تالار سلام قرار دارد و در حال حاضر زره شاه اسماعیل صفوی، تیروكمان نادرشاه افشار، ساعد‌بند و مهر مخصوص فتحعلی شاه، تاج آغا‌محمدخان قاجار، دسته مهرهای سلاطین قاجار، گوی غلطان عاج و تخم شترمرغ از جمله اشیایی هستند كه در آن به نمایش گذاشته شده است.
عمارت بادگیر از زیباترین بناهای مجموعه كاخ گلستان است. طاهره ملامحمدی كارشناسان میراث فرهنگی و راهنمای این عمارت می‌گوید: عمارت بادگیر دومین بنای ساخته شده در كاخ گلستان در زمان فتحعلیشاه در سال 1228 هـ.ق احداث شده و حدود 200 سال قدمت دارد. این عمارت در زمان ناصرالدین شاه بازسازی شد و مظفرالدین شاه مراسم تاجگذاری خود را به علت هوای خنك این عمارت توسط بادگیرها در همین مكان برگزار كرد. چهار بادگیر بنا، باد مكیده شده را از طریق دالان‌های زیرزمینی وارد حوضخانه كرده و با دریچه‌های تعبیه شده شاه‌نشین را خنك می‌كرد. ترنج بسیار زیبایی كه به قالیچه ایرانی شباهت دارد، در بالای نه ارسی این بنا را زینت بخشیده است. در زیرزمین عمارت بادگیر، عكسخانه معتبری قرار گرفته كه مجموعه‌ای از عكس‌های دوره قاجار را با وسایل عكاسی آن زمان به نمایش گذاشته است. عكس‌های عكسخانه در زمان ناصرالدین‌شاه و پس از ورود دوربین به ایران گرفته شده و چند عكس موجود در عكسخانه نیز توسط خود ناصرالدین شاه گرفته شده است.
50 هزار قطعه عكس و 39 فریم فیلم كه بیش از 100 سال قدمت دارد، دارایی گرانبهای این عكسخانه است.
تالار الماس در زمان فتحعلی شاه قاجار در جنوب كاخ گلستان احداث شده است. خانم رها اقبال كارشناس میراث فرهنگی و راهنمای تالار الماس می‌گوید: به علت فرم آیینه كاری داخل شاه‌نشینی نام الماس برای این تالار انتخاب شده است.
در زمان ناصرالدین شاه در تزیینات و نمای داخلی تالار تغییراتی داده شد، ولی همه اشیای موجود در آن مربوط به زمان فتحعلیشاه است. از جمله نقاشی‌های آن دوره كه از ژاپن، هندوستان و نقاشی‌هایی كه از سوی ناپلئون بناپارت و عبدالحمید عثمانی و نیكلای اول روسیه به شاه ایران هدیه داده شده است.
در محل كلاه فرنگی یا برج آغا‌محمدخانی واقع در جنوب‌غربی كاخ گلستان، تالار جدیدی به دستور ناصرالدین شاه احداث شد كه به علت سفیدی رنگ نمای آن، كاخ ابیض نامیده شد.
ضمن نگهداری هدایای گرانبهای سلطان عبدالحمید عثمانی در این‌جا، تالار به جلسات هیأت دولت اختصاص داشت. در سال 1344 شمسی تغییراتی در آن داده شد و از سال 1347 شمسی به موزه مردم شناسی تبدیل شد.
در پایان دیدار از مجموعه كاخ گلستان هامان خلیلیان، كارشناس میراث فرهنگی گفت: كارشناسان این مجموعه از مدتی پیش تلاش می‌كنند مدارك ثبت جهانی كاخ گلستان را برای ارسال به یونسكو آماده كنند. وی افزود: داشتن محیط و منظر مناسب از شرایط اولیه پذیرش یك اثر برای ثبت جهانی است.
به گفته وی، متأسفانه وجود یك كیوسك روزنامه‌فروشی و مواردی مانند آن مقابل شمس‌العماره، مانع بزرگی برای ثبت جهانی این مجموعه ارزشمند به شمار میآید. این كارشناس میراث فرهنگی در پایان گفت: برای رفع این مانع به اقدام مسئولان چشم امید داریم.
اللّهمّ عرّفنی نفسک فانّک إن لم تعرّفنی نفسک لم أعرف رسولک اللّهمّ عرّفنی رسولک فانّک ان لم تعرّفنی رسولک لم اعرف حجّتک
حافظ از دست مده دولت این کشتی نوح / ور نه طوفان حوادث ببرد بنیادت
