بناهای تاریخی تهران(1)

باغ فردوس:

آدرس : خیابان ولی‌عصر، نرسیده به میدان تجریش‌، خیابان باغ فردوس

به دستور محمدشاه قاجار در 1264 ق‌، قصری برای او در نزدیكی تجریش ساخته شد، اما با بیماری و مرگ او، قصر نیمه تمام ماند و او در همان قصر نیمه تمام محمدیه (در محل محمودیه فعلی‌) از دنیا رفت‌.

هم زمان با ساخت قصر محمدیه‌، درباریان نزدیك به او نیز در همان حوالی اقدام به احداث باغ یا عمارت ییلاقی كردند. از جمله‌، حسین‌علی‌خان معیرالممالك باغی احداث كرد كه به باغ فردوس مشهور شد.

عمارت باغ فردوس در دو طبقه به سبك قاجاریه و معروف به گوش فیل بنا گذاشته شد. زمین‌های قسمت جنوبی و سراشیبی باغ نیز با سنگ چین‌هایی به صورت هفت قطعه مسطح و مطبق در آمد و روی هریك از قطعات‌، استخری با فواره‌های متعدد احداث شد. استخرها به گونه‌ای ساخته شده بودند كه از فواصل دورتر، بزرگ‌تر به نظر میآمدند.

سپس‌، دوست‌علی‌خان‌، پسر حسین‌علی‌خان‌، به همت معماران اصفهانی و یزدی‌، ساختمانی در قسمت جنوبی باغ برپا كرد و نام آن را رشك بهشت گذاشت‌. پلكان و بخش‌های دیگری از ساختمان از مرمر اعلای یزد و دیوارهای داخل اتاق با كاغذهای طلایی برجسته پوشانده شده بود. اما دوست‌علی‌خان اعتنای چندانی به باغ و ساختمان آن نكرد و با گذشت زمان ساختمان رو به خرابی گذاشت تا حدی كه سنگ‌های مرمر آن كنده و به عمارت امیریه (مدرسه‌نظام‌) برده شد. بعد از آن مالكیت باغ چند بار دست به دست شد. سرانجام در 1318 ق‌، در زمان سلطنت مظفرالدین شاه قاجار، محمدولی‌خان سپهسالار تنكابنی آن را از ورثه امین‌الملك خرید.

سپهسالار، علاوه بر ایجاد فواره و استخرهای مطبق‌، قنات باغ فردوس را نیز احیا كرد و سر دری با شكوه در مظهر قنات (میدان گاه فعلی باغ فردوس‌) ساخت‌. ولی به دلیل بدهی به تجارت‌خانه طومانیانس‌، باغ را به او داد و طومانیانس نیز باغ را در ازای بدهی‌، به دولت رضاخان واگذار كرد. سرانجام‌، در 1316 ش‌، وزارت معارف (آموزش و پرورش‌) آن‌جا را خرید و ساختمان را مرمت و دبیرستان شاپور تجریش را در آن تأسیس كرد.

در 1350 ساختمان موجود در باغ به مركز فرهنگی و هنری و نمایشگاهی تبدیل شد و پس از انقلاب نیز در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار گرفت‌.

مساحت باغ فردوس 20000 متر مربع و طول آن 280 متر وشیب آن از شمال غربی به جنوب شرقی است‌.

هم‌چنین‌، دكترمحمود افشار یزدی در 1316، قسمتی از باغ و ساختمان اندرونی را كه حدود 6000 متر مربع بود، خرید و به تدریج با خریدن قطعات اطراف‌، مساحت باغ را به 12000 متر مربع رسانید. سپس در 1337، باغ و ساختمان‌های داخل آن را وقف امور فرهنگی كرد; از جمله در 1352، قسمتی از آن برای استقرار مؤسسه لغت نامه دهخدا و مؤسسه باستان شناسی به دانشگاه تهران واگذار شد كه هم‌چنان دایر است‌‌.

باشگاه بانک ملی:

آدرس : خیابان فردوسی

ساختمان سردار اسعد یا باشگاه بانك ملی در 1292 ساخته شده است‌. ساختمان منزل مسكونی جعفرقلی خان سردار اسعد و معمارش استاد محمد معمار باشی‌، مشهور به بابا، بوده است‌. معمار باشی‌، معمار ساختمان موزه گنجینه نیز بوده است‌. این ساختمان مدتی باشگاه بانك ملی بوده‌، اما هم اكنون فعالیتی در آن انجام نمی‌شود و قرار است كه به موزه بانك ملی تبدیل شود. اشیای موزه را هدایایی تشكیل می‌دهد كه از سوی بانك‌های ایرانی و خارجی به مناسبت پنجاهمین سال تأسیس بانك ملی (1357) اهدا شده است‌.

باغ نگارستان:

آدرس : خیابان بهارستان     

باغ نگارستان از باغ‌های قدیمی تهران است كه در 1222 ق‌، به دستور فتح‌علی‌شاه به شكل هشت گوش با شاه‌نشین‌هایی به سبك دوره زندیه ساخته و به گچ بری‌های زیبایی مزین شده است‌. این باغ از غرب تا خیابان صفی‌علی‌شاه و از شرق تا دروازه دولت امتداد داشت و درب بزرگ آن به میدان بهارستان فعلی باز می‌شد. در این باغ‌، دو عمارت با نام‌های قلمدان و دل گشا به دستور فتح‌علی‌شاه و به دست هنرمندان عصر قاجار ساخته شده بود. اتاق‌هایی با درهای چوبی و دو تالار بزرگ در طرفین ساختمان مركزی این باغ وجود دارد. این باغ دارای 64 اتاق‌، چهار تالار، كتاب‌خانه با چهار سالن و 600 متر زیربنا است‌. تالارها با آینه كاری‌، نقوش طلایی‌، فرش‌های گران‌بها و چلچراغ‌های با ارزش مزین شده و تابلوهای آن به دست هنرمندانی چون میرزا جانی نقاش‌، میرزا بابا نقاش و عبدالله‌خان نقاش‌باشی كشیده شده است‌.

در 1307 ش‌، دكتر عیسی صدیق‌، وزیر معارف وقت‌، با تعدادی از فارغ التحصیلان آن زمان كه در فرانسه تحصیل كرده بودند، تصمیم گرفتند تا یك دانش‌سرای عالی هم‌چون مدارس فرانسه تأسیس كنند. برای تبدیل عمارت به دانش‌سرا، از معمار و مهندس مهاجر روس‌، الكسی ماركف‌، كمك گرفته شد. سپس با رعایت اصول معماری ایرانی‌، نقشه تبدیل عمارت به دانش‌سرا تهیه گردید. باغ نگارستان نیز به دست سید علی اكبر باغبان طراحی شد. این باغ در واقع اولین مركز آكادمیك كشور است كه به عنوان دارالمعلمین عالی برای پسران و دارالمعلمات برای دختران تأسیس شد.

در زمان سلطنت مظفرالدین شاه (1318 ق‌)، مدرسه فلاحت (كشاورزی‌) و در 1329، مدرسه صنایع مستظرفه (هنرهای زیبا) به ریاست محمد غفاری (كمال الملك‌) در عمارت جنوبی و هم‌چنین‌، مدرسه علمیه در عمارت شمالی به وجود آمد. سپس دو آپارتمان در شمال نگارستان برای سكونت معلمان فرانسوی و در قسمتی دیگر، یك ساختمان سه طبقه برای شاگردان تأسیس كردند. در 1315 ش‌، كتاب‌خانه باغ ساخته شد كه معاونت آن را پروین اعتصامی به عهده داشت‌. در 1335، مؤسسه لغت نامه دهخدا، كلاس‌های زبان‌های خارجی‌، جغرافیا و كلاس‌های عمومی دانشكده ادبیات دایر شد و در 1337 نیز مؤسسه تحقیقات اجتماعی در این مكان آغاز به كار كرد. از 1341 تا 1370، دانشكده علوم اجتماعی در این محل دایر بود و پس از انتقال آن‌، زمانی كه در 1371 قصد واگذاری و تخریب آن را داشتند، دكتر روح الامینی مقاله‌ای با عنوان <حسب حال‌> در روزنامه اطلاعات نوشت و به واگذاری و تخریب آن اعتراض كرد. این محل نزدیك به دو سال مخروبه بود تا این كه در آبان 1374 دكتر حبیبی‌، معادل اول رئیس‌جمهور وقت‌، از این مكان دیدن و یكی از كارشناسان میراث فرهنگی به نام مهندس دانشور را برای تهیه نقشه و بازسازی باغ معرفی كرد. او نیز با هماهنگی دانشگاه‌، نقشه اولیه را به دست آورد و تغییرات انجام شده را اصلاح كرد.

از جمله افراد شاخصی كه در دارالمعلمین تحصیل كرده و در فرهنگ ما نقش مهم و بسزایی داشته‌اند، می‌توان به استاد شهید آیت‌الله مطهری‌، آیت الله طالقانی‌، پروین اعتصامی (كتاب‌دار باغ نگارستان‌) و دكتر حسن حبیبی‌، معاون اول رئیس جمهوری‌، اشاره كرد. دكتر محمود حسابی نیز از محصلان و مدرسان این مكان به شمار میآید و گفته‌اند كه بعدها برای تدریس درس فیزیك به دانشجویان‌، اولین دستگاه هواشناسی را در این محل نصب كرد. هم‌چنین‌، دكتر محمد حسن گنجی‌، بنیان گذار هواشناسی و جغرافیا، دكتر محمود روح الامینی‌، كاظم عصار، بدیع‌الزمان فروزان فر، دكتر محمد معین‌، دكتر قریب و... نیز دانش آموختگان و مدرسان این مؤسسه بوده‌اند.

در مقابل درب ورودی ساختمان مركزی‌، از شمال‌، مجسمه شاعر حماسه‌سرای ایران‌، فردوسی‌، مشاهده می‌شود كه در 1315، توسط دانشجویان ایرانی كه در اروپا تحصیل می‌كردند ساخته و به این مكان منتقل شده است‌. این مكان از قدیم به گل گشت فردوسی نیز معروف بوده است.

بانک ملی بازار:

آدرس : خیابان پانزده خرداد، بعد از میدان ارگ‌، روبه‌روی سبزه میدان 

بنای بانك ملی بازار با طراحی و معماری محسن فروغی‌، مهندس و معمار ایرانی‌، ساخته شده است كه رضا شاه از او برای ساخت برنامه‌های سازندگی دعوت كرده بود. بناهایی كه او ساخته است هرچند مدرن‌، دارای ظرافت و سنت اسلامی است‌.

ساختمان بانك ملی بازار شاید در میان بناهای عمومی‌ای كه وی ساخته است‌، به بهترین وجه نشان دهنده سبك او باشد. این بنا در دهه 1320 ش آغاز شد، ولی به دلیل مشكلات متعدد ناشی از وضعیت خاك‌، ساخت آن چند سال به طول انجامید.

این ساختمان با 4110 متر مربع مساحت‌، در دو طبقه و با دو طبقه زیر زمین با استفاده از بتون مسلح‌، آجر و ملات و سیمان ساخته شده است‌. هر چند طرح بنا عقلانی و مدرن است‌، از اسلوب معماری سنتی خردمندانه در آن استفاده شده است‌. ورودی اصلی بانك از كاشی كاری رنگارنگ بهره برده تا با بازار اصلی تهران در همسایگی آن هماهنگ شود. این خردمندی در استفاده او از عناصر سایه ساز و ایوان‌ها، به ویژه در ضلع جنوبی بنا، كه ایوانی با 24 ستون بر پا شده‌، آشكار است‌. تزیین برخی سطوح با كاشی كاری نیز موجب تأكید بر نماها و ورودی‌های اصلی بنا شده است‌.

در سمت چپ مدخل ورودی‌، یك تخته سنگ حجاری شده حدود 1/5*2 متر و در سمت راست نیز، نقش چند دنده و كارگر به عنوان نماد صنعت و كار حجاری شده است‌. سمت چپ نیز نقش چند كشاورز گندم در دست كه در واقع نماد زندگی و كار است‌، وجود دارد كه هر دو باهم در میآمیزند تا صنعت و كار و زندگی نوینی را به وجود آورند‌.

برج آب بانک ملی:

آدرس : خیابان فردوسی       

برج آب توسط گروهی از كارگزاران آلمانی و زیر نظر مهندس لیندن بلات و در تاریخ 1315 ساخته شد. این تاریخ بر روی كاشی موجود در نمای شرقی حك شده است‌.

این برج به منظور استفاده از ذخیره آب چاه‌ها برای آبیاری فضای سبز و هم‌چنین فشار آب در لوله‌ها با ارتفاع هفت طبقه ساخته شده است.

بنای کلاه فرنگی:

آدرس : خیابان شریعتی‌، نرسیده به پل سیدخندان       

بنای گنبددار بی‌سیم قصر با توجه به این كه از اولین فرستنده‌های تلگرافی كشور است و در زمان خود از فنآوری‌های وارداتی غرب بهره می‌جست‌، از جهت استحكام و استواری كه از مشخصه‌های بناهای سال‌های 1300 تا 1320ش‌، محسوب می‌شود، عملكرد انحصاری خاص‌، موقعیت جغرافیایی و فرهنگی‌، ارتباط آن با سایر بناهای پیرامون و ... قابل بررسی و تأمل است‌. بنای بی‌سیم قصر قاجار، بی‌سیم پهلوی‌، بی‌سیم قصر یا كلاه فرنگی از جمله بناهای واقع در اراضی قصر قاجار است‌. ساخت بنا در 1303 ش‌، به اتمام رسید و در 1306/12/3، به طور رسمی افتتاح شد. ساخت عمارت رادیو ایران نیز در 1317 ش شروع و در 4/2/1319 افتتاح شده‌است‌.

معمار آن احتمالاً ابراهیم معمار باشی‌، از معماران وزارت پست و تلگراف در اواخر قاجار، بوده و معمار عمارت رادیو ایران نیز احتمالاً پل آبگار و پیمان‌كار آن شركت هوختیف آلمانی است‌. بی‌سیم قصر در محوطه‌ای در حدود 17/5 هكتار قرار گرفته است‌. مساحت كل زمین 211544 مترمربع و مساحت بنا 650 متر مربع است‌.

بنای كلاه فرنگی چه از نظر معماری و چه عملكرد آن‌، در سری بناهای سال‌های اولیه دوره پهلوی اول قرار می‌گیرد كه بیش‌تر اقتباسی از سبك‌های معماری غربی است‌.

این شیوه در بنای اداره پست میدان مشق و سایر بناها نیز قابل رؤیت است‌. بنای بی‌سیم قصر با توجه به قدمت 78ساله و بی‌توجهی‌های سال‌های اخیر، دچار آسیب‌های جدی شده است‌.

فتح‌علی‌شاه قاجار در 1213 ق‌، در تقاطع جاده قدیم شمیران و خیابان عباسآباد، قصر زیبایی كه بعدها به قصر قاجار معروف‌شد، پی‌افكند. بنای آن یكی از قدیمی‌ترین قصرهای پادشاهان قاجار به شمار میآید. این بنای وسیع كه در بالای تپه‌ای واقع بود، دارای چهار برج مراقبت و دفاع‌، ولی فاقد پنجره‌های بیرونی بود. به همین جهت بیش‌تر به قلعه نظامی شباهت داشت تا كاخ شاهی‌. باغ‌ها به وسیله استخرها و نهرهایی از هم مجزا و روی قطعه زمین‌های مطبقی احداث شده بودند. ورودی قصر دارای بالا خانه‌ای بود كه چشم انداز زیبایی از صحرا، شمیران‌، تهران‌، خرابه‌های ری و نجفآباد، كاخ‌های اشرفآباد و دوشان تپه داشت و اطراف و بناها از آن بالا به خوبی دیده می‌شدند. بر دیوارهای جایگاه مخصوص بالا خانه‌، تصاویر شاه‌زادگان قاجار نقاشی و نقوش برجسته‌ای از چهار زن سر تا پا مسلح حجاری شده بود. ساختمان‌ها از یك حیاط چهارگوش داخلی كه در وسط آن حوض بزرگی قرار داشت‌، نور می‌گرفتند. تزیینات داخلی اتاق‌ها نظیر اغلب ساختمان‌های مجلل ایرانی عبارت بود از آیینه‌كاری‌، گچ‌كاری‌، اكلیل كاری و نقاشی‌های عجیب و ساده با هنرهای حماسی ایران‌. این نقاشی‌ها با تصاویری از زندگی چنگیزخان و تیمورلنگ به هم آمیخته بودند. قصر در ابتدا به شكل هرم ساخته شده بود، اما در 1286 ق‌، در زمان ناصرالدین شاه‌، تغییراتی در آن به وجود آمد و ملحقاتی به آن افزوده شد، و در نهایت در دهة 1370 ق / 1330 ش‌، تخریب گردید. قبل از آن‌، در دوره پهلوی‌، قصر به عنوان زندان مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفت‌.

ساختمان بی‌سیم قصر از نظر معماری‌، از جمله بناهایی است كه با سبك معماری اوایل دوره پهلوی اول و به دنبال ورود فنآوری‌های لازم احداث گردیده است‌. از مشخصات بارز این دوره به مانند دوره قبل (قاجاریه‌)، اقتباس و الگوبرداری از سبك‌های معماری اروپایی‌است‌.

بنای بی‌سیم قصر دارای نمایی متقارن است‌، اما در طراحی پلان‌ها این تقارن رعایت نشده است‌. ورودی بنا محور این تقارن است و كلاه فرنگی در محل تقاطع محورهای تقارن پلان قرار گرفته است و به طوركلی سلسله مراتب نما بدون توجه به پلان پشت آن صورت گرفته‌است‌.

ورودی بنا در ضلع غربی واقع شده و سردری مزین دارد. ورودی در مركز نمای غربی قرار گرفته و در هر طرف آن سه ردیف پنجره تعبیه شده است‌. این نما دارای تزیینات حجاری‌، گچ‌بری و نما آجر است‌. نمای جنوبی و شمالی هم هركدام دارای سه ردیف پنجره است‌.

تزیینات و یا عناصر اصلی تزیینی بنا آجر است كه جزء اصلی سازه بنا محسوب می‌شود. در نماسازی‌، قاب‌های پنجره‌ها و ورودی‌ها به صورت نیم دایره خود نمایی می‌كند، كه از مشخصه‌های بارز معماری دوره قاجار است‌. در پیشانی بنا هم از آجر به صورت تزیینی استفاده شده است‌. در نمای غربی‌، بالای برخی از پنجره‌ها گچ‌بری به صورت نقوش اسلیمی دیده می‌شود. تزیینات سنگی كنار ورودی شمالی نیز حایز اهمیت است‌. به طوركلی‌، منبت كاری و سنگ‌بری در تزیین بنا نقش داشته است‌. تزیینات چوبی درب ورودی مقابل ملاحظه است‌. پنجره‌ها چوبی و تزیینات فلزی موجود روی شیروانی و كلاه فرنگی و دست‌گیره‌های درب ورودی مشخص هستند. در فضاهای داخلی‌، عنصر تزیینی خاصی به چشم نمی‌خورد. پله‌ها سنگی‌، نما عموماً آجری‌، نقش برجسته‌ها گچی‌، ابزارها آجری‌، پنجره‌ها چوبی و پوشش بام به صورت فلزی و شیب‌دار است‌. سقف‌ها متشكل از تیرهای چوبی و گچی شده هستند. در محل اتصال دیوارها با سقف‌، گوشه سازی‌هایی اجرا شده است‌. پوشش بام به صورت شیروانی است كه توسط خرپاهای چوبی نگه داشته شده است‌. پوشش كلاه فرنگی نیز به شكل گنبد فلزی (مس‌) ساخته شده است‌.

درقسمت شرقی بعدها (احتمالاً 1316) الحاقاتی به جنوب و شمال بنا اضافه شده است‌.

نیاز به ایجاد تشكیلات بی‌سیم در اولین سال‌های قرن چهاردهم ش‌، به جهت ارتباط مستقیم و سریع ایران با دیگر كشورهای جهان‌، در زمان پهلوی اول احساس می‌شد و برای این امر مهم‌، اجرای آن به وزارت جنگ محول گردید.وزارت جنگ نیز در 1303، ساخت بنای دستگاه‌های بی‌سیم ایران را در اراضی قصر قاجار به اتمام‌رسانید.

نخستین دكل 120 متری موج بلند اواخر 1303 در اراضی قصر قاجار با حضور پهلوی اول افراشته گردید.

به موازات پیشرفت كارهای فنی شرایط تربیت كارمندان فنی هم آماده شد و مدرسه بی‌سیم نظامی در ابتدای 1304 تأسیس گردید تا در موقع شروع مخابرات‌، تمام كارها به دست ایرانیان باشد.

از نیمه سال 1304، نصب دستگاه 20 كیلوواتی موج بلند آغاز شد. در فروردین 1305، نصب دستگاه 20 كیلوواتی موج بلند خاتمه یافت و آزمایش‌های مقدماتی آن شروع شد.

در ساعت 15 روز 6 اردیبهشت 1305، دستگاه 20 كیلوواتی موج بلند با حضور پهلوی اول افتتاح و گشایش آن به دنیا اعلام شد.

در سال‌های 1304 تا اواسط 1305، دستگاه‌های بی‌سیم در شهرهای تبریز، مشهد، شیراز، كرمان‌، خرمشهر و كرمانشاه نصب و فعال‌شد.

در اواخر دی 1305، كلیة دستگاه‌های بی‌سیم تهران و شهرستان‌ها با كارمندانی كه برای اداره آن‌ها تربیت شده بودند، در اختیار وزارت پست و تلگراف قرار گرفتند و در 25 بهمن ماه‌، مخابرات عمومی به صورت بی‌سیم آغاز گردید. در 1307، دو دستگاه موج بلند به مناقصه گذاشته و پیشنهادهای كمپانی‌های فرانسوی پذیرفته شد. در 3 آبان 1309، میرزا قاسم خان صوراسرافیل‌، وزیر پست و تلگراف و تلفن‌، دستگاه موج كوتاه را افتتاح كرد.

در آستانه جنگ جهانی دوم و از آن‌جا كه تهیه دستگاه بسیار نیرومند رادیو میسر نمی‌شد، وزارت پست و تلگراف و تلفن تصمیم گرفت كه تأسیسات رادیویی ایران را تكمیل كند.

در 1318، یك دستگاه دو كیلو واتی موج متوسط برای رادیو خریداری شد. در این سال‌، یك دستگاه موج كوتاه 25 كیلوواتی نیز خریداری گردید.

در ساعت 19 روز چهارم اردیبهشت ماه 1319، پس از گزارش ابراهیم اعلم‌، وزیر پست و تلگراف و تلفن‌، با حضور پهلوی دوم‌، رادیو ایران آغاز به كار كرد.

با آغاز جنگ جهانی‌، رادیوی بزرگ نیز تأسیس شد، اما در همان فرصت كوتاه‌، وزارت پست و تلگراف و تلفن یك دستگاه فرستندة موج كوتاه به قدرت هفت و نیم كیلووات و یك دستگاه موج كوتاه به قدرت دو كیلووات و آنتن‌های لازم را خریداری كرد كه بر اثر قطع راه‌های ارتباطی‌، تكمیل آن تا خاتمه جنگ میسر نگردید، اما پس از شروع دوران صلح و آرامش‌، در 14 مهرماه 1327 نصب و آماده كارشد.

پس از جنگ جهانی دوم‌، یعنی از 1325 تا 1335، حدود 210 دستگاه بی‌سیم از 17 وات تا 5 كیلووات خریداری و برای ارتباط تلگرافی به كار گرفته شد. 44 دستگاه موج كوتاه از 400 وات تا 20 كیلووات نیز خریداری و در نقاط لازم نصب شد.

در 1332، استودیوی شماره دو نیز با موج متوسط 240 متر به كار افتاد. در تاریخ 29 اردیبهشت 1335، قرارداد خرید دستگاه موج كوتاهی كه 100 كیلووات آنتن قدرت داشت و در تمام عالم شنیده می‌شد، مبادله گردید و یك سال بعد به كار افتاد.

دستگاه فرستنده 50 كیلووات با موج متوسط 335 متر ساخت كارخانه وسترن الكتریك آمریكا بود كه آنتن آن بر روی دكل 120 متری نصب شد سپس برای تأمین برق فرستنده 50 كیلو وات‌، چهار دستگاه موتور از نوع یودا، ساخت آمریكا، تحویل گردید كه قدرت هریك از آن‌ها 75 كیلووات آمپر بود.

دستگاه فرستنده موج متوسط با 50 كیلووات نیروی آنتن برای تكمیل پخش صدا نیز از طرف دولت آمریكا به ایران واگذار شد و نصب آن با همكاری و مشاركت وزارت پست و تلگراف و تلفن ممكن شد.

بعد از انتقال ایستگاه رادیو به میدان ارگ‌، مدتی بنا در اختیار كاركنان گذاشته شد و واحدهایی نظیر قرض‌الحسنه‌، نقلیه‌، سمعی و بصری‌، روابط‌عمومی و درمانگاه‌، هریك برای مدتی در آن مستقر بودند و بخش‌هایی از آن صرفاً به عنوان انبار وسایل نظافت و وسایل اضافه استفاده می‌شد.

خانقاه صفی علی شاه:

میرزا حسن‌بن محمدباقر اصفهانی‌، ملقب به صفی علی نعمت‌اللهی‌، در سوم شعبان 1251 ق‌، در اصفهان به دنیا آمد و بعد از چند سال به تهران كوچ و در محل فعلی خانقاه اقامت و از همان زمان آن‌جا را به خانقاه تبدیل كرد.

در حال حاضر خانقاه از سه بخش تشكیل شده‌: دو تالار برای مجالس آقایان و خانم‌ها در طرفین و مقبره‌، كه از تالارها در مجالس مذهبی و ترحیم استفاده می‌شود و مقبره نیز زیارتگاه مریدان است‌.

اصل ساختمان به جز مرمت‌هایی كه در قسمت‌های لازم انجام گرفته‌، تغییری نكرده است‌، اما بعد از مرگ صفی‌علی‌شاه‌، تزیینات داخلی بسیار زیبایی انجام شد. حدود یك متر پایین دیوارهای مقبره به طرز زیبایی كاشی كاری شده كه متشكل از طبیعت‌، حیوانات و چهره‌های افرادی چون حافظ‌، سعدی و دیگر نامداران است‌. در بالای تصاویر نیز اشعار صفی‌علی‌شاه نوشته شده است‌. در قسمت بالای كاشی‌كاری‌، آینه كاری زیبایی انجام گرفته و همه‌جا با كلمات <یا علی‌> و تصویرهایی از این حضرت پوشیده شده و سازهای مخصوص مراسم‌، صندلی‌های مفروش و منبر چوبی بزرگی در انتهای آن قرار گرفته است‌. در سمت راست در ورودی مقبره كشكول طلایی بزرگی به چشم می‌خورد كه اشعار صفی علی‌شاه روی آن نوشته شده است‌‌.