نقش علم در اخلاق انكارناپذير است

درباره چیزهایی که می‌توان درباره آنها شک کرد

رنه دکارت فرانسوی(1650ـ 1596)، اغلب به عنوان پدر فلسفه مدرن شناخته شده است. او به عنوان یک دانشمند، ریاضیدان و فیلسوف مسائل برخاسته از اندیشه سنتی مسیحی را در پرتوی انقلاب علمی قرن خویش بررسی کرد. او که بخش عمده زندگی پربار خود را در هلند گذارند در جست و جوی بنیانی مطلقا یقینی برای فلسفه بود. بنیانی که از آن بتواند وجود خدا، روش راستین علم و وجود جهان مادی را اثبات کند تا بتواند بدین طریق الهیات را با علم جدید هماهنگ سازد.

کتاب او موسوم به تاملاتی درباره فلسفه اولی (1641) در حقیقت یک دفتر خاطرات شخصی است که سیر او را از نومیدی شک به آرامش یقین ترسیم می‌کند. در گزیده زیر، تأملات خود را با کوشش برای شک در همه عقایدش آغاز می‌کند تا دریابد کدام یک از آنها غیر قابل شک است. او همان‌‌طور که مشهور است نقطه آغاز غیر قابل شک خود را در آگاهی، یعنی در یقین ذهنی فرد انسانی از وجود خویش در تمایز از ماده و همه اذهان دیگر یافت. پیامد آن، قرار گرفتن ذهنیت در مرکز فلسفه بود.

رنه دکارت: اکنون مدتی است دریافته‌ام که از همان نخستین سال‌های زندگی بسیاری عقاید نادرست را به عنوان آرای حقیقی پذیرفته‌ام و هر آنچه از آن پس بر اصولی چنین نامطمئن استوار ساخته‌ام بسیار مشکوک و غیر یقینی بوده است و از همان زمان متقاعد شدم که باید یک‌بار در زندگی‌ام خودم را به جد از همه عقایدی که قبلا پذیرفته بودم رها سازم و اگر می‌خواهم چیزی استوار و پایدار را در علوم مستقر سازم از نو از مبانی آغاز کنم. اما چون این کار در نظرم بسيار خطير مي‌آمد منتظر ماندم تا به سنی از پختگی برسم که پس از آن منتظر سن دیگری که برای انجام آن شایسته‌تر باشم نمانم. این امر سبب چنان تاخیری طولانی شده است که از این پس گمان می‌کنم اگر باز هم بخواهم زمانی را که برای عمل برایم باقی است صرف تامل کنم مرتکب خطاب شده‌ام. بنابراین، امروز که بخوبی مهیای انجام این نقشه‌ام ذهنم را از هر مشغله‌ای فارغ ساخته و خوشبختانه از هیچ انفعالی خودم را منقلب احساس نمی‌کنم و برای خودم آرامش مطمئن را در عزلتی آرام فراهم ساخته‌ام با جدیت و به اختیار به تخریب عمومی همه عقاید قبلی خود اهتمام می‌کنم.

لیکن برای این منظور لازم نیست بطلان جملگی آنها را نشان دهم زیرا این کاری است که محتملا هرگز به پایان‌اش نخواهم رسید. اما همین قدر که عقل مرا هم اکنون قانع کرده است که باید با همان دقت از معتبر شمردن چیزهایی که کاملا یقینی و غیر قابل شک نیستند خودداری کنم که از معتبر شمردن چیزهایی که به نظرم آشکارا باطل می‌آیند، اگر بتوانم در هر کدام از آنها اندک دلیلی برای شک پیدا کنم همین برای به دور انداختن همه آنها کفایت می‌کند و همچنین برای این کار لازم نیست که یکایک آنها را به طور خاص معاینه کنم زیرا این کار پایانی نخواهد داشت، بلکه چون ویرانی بنیان‌ها ضرورتا‌ ویرانی کل بنا را به همراه خواهد آورد، نخست به اصولی حمله می‌کنم که همه عقاید قدیمی من بر آنها استوار‌ند.

هر آنچه را که تاکنون به عنوان حقیقی‌ترین و مطمئن‌ترین چیزها پذیرفته‌ام از حواس یا به وسیله حواس آموخته‌ام، اما گاهی به تجربه دریافته‌ام که این حواس فریبنده بوده‌اند و شرط احتیاط آن است که هرگز به چیزهایی که یک بار ما را فریفته‌اند کاملا اعتماد نکنیم.