جلبک های سمی

جلبكها اغلب به شكل تك سلولي هاي كوچك يا ارگانيسمهاي كلوني شكل هستند،مانند كلپها  كه خيلي بزرگند.با توجه به مطالعات انجام شده 3 گروه عمده از جلبكهاي سمي مشخص شده اند كه عبارتند از:
1-  Dinoflagellate
2 -Diatom
3 - Cyanophyceae

 1)      Dinoflagellate  
گونه هايي تك سلولي وميكروسكوپي ، داراي تاژك يا فلاژل مي باشند.حدود 75%از مجموع گونه هاي سمي موجود را به خود اختصاص داده اند.بعضي از گونه هاي آن اتو تروف و بعضي هترو تروف هستند و انواعي هم هر دو مكانيسم را دارند.حدود 2000 گونه از آنها شناسايي شده اند كه اكثر گونه هاي آن مضر بوده ولي حدود 30 گونه از آنها تو ليد توكسين   مي كنند .بعضي در سطح دريا تجمع وتغيير رنگ آب دريا را سبب مي شوند كه به آنRed tide  گفته مي شود.

 
2 )     Diatom 
     جلبكهايي ميكروسكوپي و تك سلولي اند كه بوسيله ديواره هايي احاطه شده اند .ديواره سلولي آنها حاوي مواد سلولزي است كه در ابتدا با مواد سيليسي كمپلكس تشكيل مي دهند.توليد مثل جنسي و غير جنسي دارند .بيش از 8000 گونه ديا تومه شنا خته شده اند. در آبهاي شور و شيرين رود خانه اي ، در  خاك هاي نمناك ، سطوح نمناك گياهي يا فت ميشوند.نوع مهم سمي براي آبزيان و پستانداران دريايي Pseudonitzchia    نام دارد.


  3 )     Cyanophyceae            رشد سيا نوباكترها با عث مي گردد كه هپاتو توكسيني به نام Microcystin در آب زياد شود.فا ضلا بها به خصوص فاضلا بهاي  خانگي  كه  داراي  غلظت بالايي  از نيتروژن و فسفات  هستند  در افزايش سيانو باكترها  مو ثر مي باشند.مصرف اين آبها توسط حيوانات باعث مرگ ومير آنها مي شود.دو نوع سيا نوباكتر مهمی كه باعث آلودگي مي شوند  Microcystis aeroginosa  - Anabaena Floseaquae  نام دارند.


جلبكهاي سمي در آب شيرين و شور
 1.      آب شيرين  
  تقريبا همه بلوم هاي آب شيرين به وسيله سيانو با كترها يا جلبكهاي سبز آبي ايجاد مي شوند.بلو م ها باعث برگشت پذيري و تغيير رنگ رود خا نه ها و يا كمبود موادي مثل اكسيژن مي شود .عوامل محيطي مو ثر در بلوم : نور – دما – آب و هوا و فعاليتهاي بشري است.
فعاليتهاي بشري موثر در بلوم :
   تغييرات فيزيكي  : ساخت سازه هايي مثل سد ها،دكلها و...        
آلودگي نوترينتي : فاضلابهاي شهري ، روآنابهاي شهري ،زهكشي آبهاي حاصل از آبياري كه باعث افزايش  N,Pمي شود  .
  جنسهاي جلبكي سمي آب شيرين  Chrysochromulina  و Pseudonitzchia نام دارد.



1.      آبهاي شور
        بيشترين و فراوانترين بلوم هاي جلبكهاي جهان در اقيانوسهاي گرم و غني از نوتريت اتفاق  مي افتد. سموم جلبكي حاصل از آنها ماهيان و نرمتنان و سخت پوستان را تحت تاثير قرار مي دهد، و در شناوري وتنفس و تغذيه آنها و حتي روي تغذيه حيوانات و مو جودات اهلي و و حشي اختلال ايجاد مي كند. تو كسين توليد شده توسط ارگانيسمهاي دريايي نسبت به سم و توكسين توليد شده در ارگانيسم آب شيرين شديد تر است.

به طور كلي دو نوع تر كيب سمي وجود دارد :
 1- نوع پپتيدي ( هپاتو توكسين ) :
يك توكسين ضعيف بوده كه اثر كشندگي ضعيف داردو ممكن آسيب هايي را در كبد به صورت مزمن ايجاد كند .
 2- نوع آلكالوئيدي ( نورو توكسين ) :
 نسبت به نوع قبلي قوي تر بوده و عموما دورۀ ناتواني ايجاد شده توسط آن طولاني است.اين سم در زمان كم اثر كشندگي خود را حفظ مي كند .اين سم بيشتر عصب و تنفس را در گير مي كند.

خطرات اثر توكسينها
1-      اثر بر روي سلامتي مو جودات زنده : مثلا سمومي مثلBSP باعث ايجاد بيماري و مرگ در والها ، دولفينها و ديگر پستانداران دريايي و ماهيها مي شود.
 2-    اثر روي اكو لو ژي (ايجاد تغيير دراكو سيستمها)

گو نه هاي جلبكي سمي آب شور 
   دینو فلاژله ها  Dinoflagelata :
  Alexandrium acatenela     
— Alexandrium excavatum
 —  Alexandrium fundyense
 — Alexandrium minutum      
 — Gambierdiscus toxicus
 —Gymnodinium breve 
 —Gymnodiniumnagasakkiense      
  
     دیاتومه ها Diatom: 
— Pseudonitzichiaausteralis
—Pseudonitzichia pseudodelicatissima    
—Chaetoceros convolute
—Chaetoceros concavicornis 
   

انواع دیگر Others:
—Amphidinium cartera 
Chatonella marina
Chatonella antigua  
—Chrysochromulina polylepis
—Pfiesteria piscicida
—Prorocentrum minimum

شناخت برخي از گونه هاي مهم جلبكي مضر     1 ) Alexandrium    بلوم گونه هاي اين جنس حالت مسمويت و سندرمي به نام psp را ايجاد مي كندparalytic shellfish poisoning) ) كه اين سندرم براي انسان خطر ناك ميباشد.اين سم در ماهيان و shellfish ايجاد فلج عضله اي و گاهي باعث مرگ ماهيان و پرندگان و پستانداران دريايي مي شود.وقوع اين پديده با دور شدن از ساحل وپيشروي به قسمت هاي دور از ساحل بيشتر مي شود . محققين اعتقاد دارند كه نوترينت هاي حاصل از منابع انساني و بشري عامل اصلي ايجاد كننده بلوم است. Psp براي اولين بار در طول خط ساحلي در ايالت متحده امريكا قبل از هر جاي ديگر روي داد.

  2 ) Chrysochromulina : (Chrysochromulina polylepis )

اين جلبك ازانواع بسيار مضر محسوب مي شودو بيشترين آسيب را در سواحل نروژ  دارد به طوريكه باعث از بين رفتن تمام زيست و زندگي لايه هاي زيرين آب در شمال نروژ درسال1998 شده بود. بر خلاف  گونه هاي جلبكي ديگر كه به نسبت N/Pدر دريا حساس مي باشند  ، به طوريكه با افزايش اين نسبت به مقدار كمي آهسته يا كاهش ميابند ، ولي اين گونه به تغيير اين نسبت حساس نيست. اين گونه مي تواند بلو م هاي بسيار بزرگي را ايجاد كند كه بيشتر در بهار و تابستان روي مي دهد

.3 )  Gymnodinium : (  Gymnodinium breve)

اين  گونه جزء قديمي ترين گونه هاي سمي شناخته شده است كه موجب مسمويت در shellfish ها مي شود سندرم           نورو توكسيني به نام NSP(Neurotoxin shellfish poisoning) ايجاد شده كه توكسين آزاد شده باعث مرگ ماهيان و بي مهره گان و پرنده گان و پستاندارن دريايي مي شود .در سال 1880 مسمويت shellfishها در طول سواحل فلوريدا گزارش شد ودر سال 1916 او لين بيماري و مشكل تنفسي با شناخت اين سندرم كشف شد.بلوم هاي آن به مدت طولاني ادامه مي يابد به خصوص اگر اين بلوم با افزايش نوترينت هاي منابع انساني ايجاد شده باشد.توكسين هاي حاصل از آن به وسيله امواج پراكنده شده و مشكل تنفسي را در مو جوداتي كه درآن منطقه زندگي مي كنند ايجاد مي كند.

 4 )  Pfiesteria : (Pfiesteria piscicidia  )
 اين گونه هم يك داينو فلاژله سمي است كه با خسارت هايي كه روي ماهيان گذاشته است بررسي و شناسايي شده است .اين گونه براي اولين بار در سال 1988 در امريكا شناخته شد. در خوريات هم بلوم سمي زود گذرو موقتي را ايجاد مي كند، در سال 1990 در خوريات جنوب شرقي امريكا باعث مرگ حد اقل 30% از ماهيان در يك سال شده است.اين سم بي حسي را در ماهيان باعث مي شود و براي تغذيه در روي بافت ماهي يا درون جريان خون ماهيان جاي مي گيرد.شيوع سمي گونه خيلي كوتاه مدت است و بيشتر از چند ساعت ادامه پيدا نمي كند.تماس با انسان اثراتي مثل درد در ناحيه احشايي و شكمي و مشكلاتي از قبيل تنفس يا آلرژي و حساسيت پو ستي را ايجاد مي كند و لي هرگز خطر مرگ را به همراه ندارند.

5 ) Pseudonitzchia : (Pseudonitzchia  australia )
دياتومه فوق توليد سمي مثل اسيد دومو ئيك و نرو توكسين مي كند .سندرم ASP(Amnesic shellfish poisoning) را ايجاد مي كند.در چندين مورد علائم نرو لوژيكي يا عصبي حدود 48 سا عت پس از خورده شدن shellfish هاي سمي در انسان بروز مي كند .ببيشتر بلوم هاي آن وابسته به آلودگي نوترينت ها است ولي پديده هاي طبيعي مثل تغيير در جه حرارت و حتي شوري مي تواند در توليد اين بلوم موثر است.


سندرم ها ي انساني ناشي  از جلبكهاي دريايي سمي
         Amnesic shellfish poisoning (ASP) 
—Ciguatera fish poisoning (CFP)
—Neurotoxic shell fish poisoning (NSP)
—Diarrhetic shellfish poisoning (DSP )
— Paralytic shellfish poisoning (PSP)

  1-      Amnesic shellfish poisoning (ASP)
  در اثر شكوفايي بلوم Pseudonitzschia spكه سم دو موئيك اسيد را ترشح مي كند ايجاد مي شود.از كشنده ترين سندرمهاي ناشي از كشند قرمز مي باشدكه در آن بيمار به اختلالات گوارشي و عصبي مبتلا مي گردد. 24 ساعت پس از مصرف نرم تن آلوده اختلالات گوارشي به صورت ، تهوع-استفراغ-گرفتگي عضلات پشت- اسهال ظاهر مي شود . 48 ساعت بعد اختلالات عصبي مثل ، گيجي- سردرد – مشكلات تنفسي وبي هو شي رخ مي دهد.
  2-       (CFP) Ciguatera fish poisoning
  سندرمي كه غالبا در اثر خوردن ماهيان نواحي گرمسيري و نيمه گرمسيري آلوده به سموم داينو فلاژله هايي ايجاد مي شود مثل
:  Amphidinium carterae   
Gambierdiscus toxicus
Prorocentrum sp                   
  سموم مترشحه از اين جلبكها   Cigutoxinو Maitotoxin نام دارد.بيشتر در ايالات متحده امريكا ديده مي شود .علائم اين سندرم به صورت ناراحتي هاي گواررشي ، عصبي و قلبي و عروقي ظاهر مي شود.مدت درمان بيماري ممكن است هفته ها ،ماهها ، سالها به طول انجامد.با توجه به اينكه هيچ پاد زهري و يا دارويي براي در مان اين سندرم وجود ندارد، فقط در مانهاي حمايتي براي بيمار در نظر گرفته مي شود.

   3-    (DSP )  Diarrhetic shellfish poisoning
  عامل بروز اين سندرم جلبك جنس Dinophysis مي باشد كه سم okadaic acid را ترشح مي كند .علائم اين سندرم به صورت نارسايي هاي گوارشي مي باشد كه 30 دقيقه بعد از خوردن نرم تن آلوده ظاهر مي شود.اين نوع مسمويت منجر به مرگ نمي شود و بيمار بعد از چند روز سلامتي خود را به دست مي آورد.
   4-   (PSP)  Paralytic shellfish poisoning
اين مسمويت غالبا در شمال غرب اقيا نوس آرام و آلاسكا يافت مي شود و از سندرم هاي كشنده و خطر ناك محسوب مي شود .اين مسمويت در اثر بلوم گونه هاي داينو فلاژله زير ايجاد مي شود
:  Gymnodinium catenatum
Alexanderium sp
Pyrodinium bahamense
سم كشنده اين جلبكها Saxitoxin مي باشد .تا سال 1977 علت مرگ 300 نفرو مسمويت 1750در سراسر جهان گزارش شده است.
 علائم اين بيماري صرفا عصبي بوده ودر طي مدت 30 دقيقه تا 2ساعت پس از مصرف نرم تن ظاهر مي گردد . نشانه هاي باليني آن خارش ،سوزش اطراف دهان ،عدم تعادل ، گيجي ، خواب آلودگي و تب مي باشد.

كنترل :
بهترين زمان براي كنترل بلوم ، قبل از زمان تو سعه بلوم است .جلو گيري از ورود فاضلابها و پس ماند هاي حيواني وروانابهاي شهري ، جلو گيري از تغيير دماي بسيار خطر ناك در آب و كنترل ميزان نسبت N/p  باعث کنترل بلوم جلبکهای سمی می شود.گاهي يك بلوم در مدت زمان كم باعث بالارفتن كدروت ، نوررساني كم شده    كه به دنبال آن چرخه فتوسنتزي و ديگر چرخه هاي زيستي در آب بهم خورده و زندگي موجودات به خطر مي افتد.


منابع : بهمنی ، معرفی برخی مسمومیتهای دریایی ناشی از آبزیان و تدابیر درمانی آنها.موسسه تحقیقات و آموزش شیلات ایران.پژومند و دیگران. 1373 ،تظاهرات اصلی و درمان بیماریها(مسمومیتها). انتشارات مرکز نشر اشارت. نبوی، ع.1385 ،اثرات زیست محیطی کشند قرمز. پایان نامه کارشناسی ارشد. دکتر هادی محمدی ، هیلاری و اریکا سوئل ، راهنمای شناسایی جلبک های آب شیرینNoji ,E.K;Kelen CD.1989 Manual of Toxicology emergencies. Year book medical . Publ.U.S.A



تهيه كننده : امير اسدي - كارشناس آبزي پروري اداره كل شيلات خوزستان