هاری

بيماري هـاري

مقدمه و اهميت موضوع

هاري يک بيماري حاد و کشنده ويروسي سيستم مرکزي است که مخصوص گوشتخواران اهلي و وحشي بوده انسان و ساير حيوانات خونگرم پستاندار بطور تصادفي و غالباً از طريق گزش به آن مبتلا مي شوند.

اهميت بيماري به دلايل زيرمي باشد:

1. ميزان کشندگي بالا ( صد درصد ) بطوري که پس از ظهور علائم باليني چه در انسان و  چه در حيوان متاسفانه درمان پذير نبوده و بيمار محکوم به مرگ خواهد بود.

2. افزايش روند حيوان گزيدگي انساني که بناچار سالانه مبالغ زيادي صرف خريد سرم و واکسن ضد هاري جهت درمان پيشگيري مجروحين مي گردد.

3. تلفات و خسارت اقتصادي که بيماري در دام ها ايجاد مي کند. 

عامل بيماري:

ويروسي است نوروتروپ که از گروه رابدوويروس ها ، ويروس هاري در حرارت 50 درجه سانتي گراد درعرض 15 دقيقه و در حرارت 60 درجه سانتي گراد درعرض 35 ثانيه ودرحرارت 100 درجه سانتي گراد درعرض چند ثانيه ازبين مي رود. بنابراين براي ضد عفوني کردن وسايل آلوده کافي است چند دقيقه آن ها را بجوشانند، فنل، الکل، و فرمل سريعاً ويروس را از بين مي برند.

 راههاي سرايت بيماري:

1. راه گاز گرفتن: اصلي ترين راه (درگربه سانان از طريق کشيدن پنجول نيز ممكن است)

2. راه پوست: بيماري هاري از راه پوست سالم قابل سرايت نيست ولي اگر کوچکترين خراش يا زخمي در جلد وجود داشته باشد قابل انتقال خواهد بود.

3. راه مخاطات: امكان پذير است، بنابراين سگ ها و گربه هاي به ظاهر سالم در اواخر دوره کمون بيماري، مي توانند از طريق ليسيدن لب و چشم و بيني کودکاني که با آنها بازي مي کنند صاحبان خود را به بيماري هاري مبتلا نمايند.

4. راه تنفس: امکان پذير است (خصوصاً در غارهايي که خفاش آلوده زندگي مي کند)

5. راه پيوند اعضاء: دو مورد انتقال در اثر پيوند قرنيه فرديکه مبتلا به هاري بوده و از قرنيه وي جهت 2 نفر استفاده گرديده است، در سال 1373 در ايران گزارش شده است ).

6. انتقال از راه دستگاه گوارش: بعيد است ولي حيوانات گوشتخوار ممکن است بندرت از خوردن لاشه حيوانات تلف شده از بيماري هاري به اين بيماري مبتلا شوند. ضمناً بايستي از خوردن گوشت و ساير فراورده هاي دام هاي مبتلا به هاري خودداري شود.

7. انتقال از راه جفت: بعيد نيست.

8. انتقال از طريق وسايل آلوده: بعيد است.(چون ويروس هاري بيهوازي است)

9. انتقال بيماري از انسان به انسان

علائم بيماري در حيوان:

 اولين علامت بيماري در رفتار و عادات حيوان مي باشد، بطوريكه يا:

 بيش از اندازه به صاحب خود انس والفت پيدا مي كند ومثل اينكه ازاواستعانت مي طلبد يا

عصباني و بد خو گرديده غذاي خود را بخوبي نمي خورد.

پيشرفت بيماري در موارد كمي به صورت فلجي ( هاري ساكت ) در آمده حيوان به گوشه اي پناه برده ابتدا دست ها سپس پاها و بعد ساير اندام ها فلج شده و در اثر فلج دستگاه تنفس تلف مي شود.

ولي در بيشتر مواقع پس از گذشت دوره تغيير رفتار، حيوان پريشان و مضطرب و كم كم به صورت وحشي و درنده در آمده به گاز گرفتن سنگ و چوب و اشيا مختلف پرداخته و خانه خود را ترك وبدون مقصد به هرجا مي رود وبه هر كس وهر حيوان كه سر راه او باشد حمله مي كند، پس از مدتي دراثردوندگي زياد وگرسنگي و تشنگي به علت عدم امكان بلع كف از دهانش سرازير شده و مرتباَ به زمين مي خورد، صداي پارس حيوان خشن و ناموزون و بريده وحالت درندگي در چهره اش هويدا مي باشد. سگ ها اغلب به وسيله مردم كشته مي شود و اگر فراركند بزودي دراثرفلج دستگاه تنفسي خواهد مرد. گربه پس از طي دوره كمون به محل تاريكي مي رود واگربا چراغ به آن جا بروند به افراد حمله مي كند و در مورد هاري پنجه هاي گربه مثل دندان سگ يا گرگ عمل مي كند زيرا گربه دائماَ مشغول ليسيدن پنجه هايش مي باشد و مرتب پنجه ها آلوده به بزاق مي شوند و موقع پنجه كشيدن بر روي دست و پا يا صورت انسان بيماري را ازراه خراش انتقال مي دهد.

درحيوانات نشخوار كننده علائم هاري متفاوت است ولي همگي مشكلاتي از نظر بلع پيدا مي كنند و آب و كف از دهانشان سرازير مي شود. در چنين مواردي به هيچوجه نبايد دست را داخل دهان حيوان كرد.

درروباه ها گاهي دوره كمون طولاني شده و در اين مدت به صورت ناقل سالم در مي آيند. در خفاش ها نيز چنين است و گاهي دوره كمون تا يك فصل طول مي كشد و در تمام اين مدت حتي بدون اينكه داراي تيتر آنتي بادي باشند بيماري را انتقال مي دهند. مقدار بزاقي كه گرگ دفع مي كند خيلي بيشتر از سگ مي باشد. ضمناَ در يك بررسي سگي كه با ويروس نوع اتيوپپي آلوده شده بود پس از ظهور علائم باليني به تدريج بهبودي يافته و به تناوب مدت 305 روز ويروس را دربزاق خود داشته. پس امكان ناقل سالم بودن در سگ هم وجود دارد.

علائم بيماري در انسان:

بيماري در انسان داراي 4 مرحله است كه عبارتند از:

الف :  دوره كمون بيماري: بين 2 تا 8 هفته و گاهي كمتر تا 5 روز و به طور نادر تا 1 سال و بيشتر

عوامل موثر در دوره كمون:

فاصله محل گاز گرفتگي تامغز: هرچه اين فاصله كمترباشد بيماري زودتر ظاهرخواهد شد. وسعت جراحات: هر چه وسعت جراحات بيشتر باشد انتشار ويروس بيشتر و دوره كمون كوتاه تر خواهد بود.

نوع حيوان مهاجم: گاز گرفتگي به وسيله حيوانات وحشي خصوصاَ گرگ خطرناك و سريع الانتشارتر از گزش حيوانات اهلي است.

كيفيت محل گاز گرفتگي: گاز گرفتگي هايي كه از روي لباس انجام گيرد دوره كمون بيشتري از موارد مشابه در نقاط عريان بدن را خواهد داشت.

سن: در بچه ها دوره كمون كوتاه تر از بزرگسالان مي باشد.

عوامل ديگر: عوامل ديگري مثل حدت ويروس و راه ورود ويروس در دوره كمون بيماري موثرند ( اگر ويروس ازراه تنفس وارد شوند دوره كمون كوتاه تري خواهد داشت ).

ب: دوره مقدماتي بيماري: اين دوره 2 تا 3 روز قبل از ظهور علائم اصلي بيماري بوده و دوتا سه روز و گاهاَ يك هفته تا ده روز بطول مي انجامد.

نشانه هاي مهم اين دوره:

خستگي ، بي اشتهايي ، افسردگي ، بيقراري ، تف اندازي ، سوزش و خارش و گاهي درد محل گزيدگي ، هيجان ، تحريك پذيري ، بي خوابي ، تب و دردهاي شكمي.

ج:  دوره بر انگيختگي: مهم ترين علائم:

تحريك پذيري شديد: بيمار در اثر كوچكترين صدا يا نور يا سايرمحرك ها به شدت متشنج شده و دچار انقباضات شديد عضلاني شده، خود را به در و ديوار زده و اطراف دهان را كف مي پوشاند.

عطش: بيمار عطش فراوان داشته ولي به علت انقباض عضلات گلو قادر به نوشيدن آب نمي باشد و هنگام نوشيدن عق مي زند و احساس خفگي مي نمايد. هيدروفوبي ، بيمار باديدن يا شنيدن صداي آب به شدت تحريك مي گردد.

آئروفوبي: عبور هوا از روي صورت نيز باعث تحريك بيمار مي شود.

نكته: انسان هار بطور كلي نسبت به تمام محرك هاي فيزيكي، شيميايي، حسي، بويايي عكس العمل شديد نشان مي دهد ولي اين عكس العمل ها و رفتار هاي تهاجمي 1 تا 5 دقيقه بيشتر طول نكشيده و در فواصل پيدايش آن ها بيمار خسته و كوفته ، آرام و بيحال بر روي تخت يا زمين مي افتد.

صداي بيمارخشن ، لب ها برگشته ، نگاه او ثابت و متحير و مردمك چشم متسع و اشك از چشما ن وي سرازير مي شود، گاهي حالت لوچي ظاهر مي گردد. غالباَ استفراغ شديد و خون آلود وجود دارد. قدرت تكلم از بيمار سلب شده صدائي شبيه به صداي حيوان مهاجم از خود در مي آورد.

درجه حرارت بدن كمي بالا مي رود و ندرتاَ به 40 درجه مي رسد، عرق در ابتداي بيماري زياد است ولي به تدريج كم مي شود.

د:  دوره اغماء: بيمار به تدريج با افزايش و تشديد انقباضات عضلاني و نخوردن غذا و نياشاميدن آب ناتوان و فرسوده شده و در اثر انقباضات شديد عضله قلب و بالاخره فلج دستگاه تنفسي فوت مي نمايد. ضمناَ نوع فلج در بيمار هار از نوع بالارونده و قرينه مي باشد به همين جهت گاهي با بيماري گيلن باره اشتباه مي شود. نكته جالب اينكه از ابتدا تا انتهاي بيماري هوش و هواس بيمار پابرجا بوده و به اطرافيان خود با ايما و اشاره توصيه مي كند كه به او نزديك نشوند و اين يك معيار تشخيص براي پزشك معالج مي باشد.

تشخيص هاري در انسان :

الف :  قبل از بروز علائم :

1. تشخيص هاري در حيوان مهاجم بوسيله دكتر دامپزشك.

2. تحت مراقبت قرار دادن سگ گزنده به مدت 10 روز تمام ، و اگر تا روز تزريق نوبت چهارم واكسن(روز چهاردهم) سگ زنده ماند مسلماَ هار نيست و بايد از ادامه واكسيناسيون شخص گزيده شده خودداري شود.

3. كشتن حيوان مشكوك به هاري و ارسال سر حيوان به انستيتو پاستور( بريدن سر حيوان بايد بوسيله مامورين دامپزشكي يا بهداشت با استفاده از وسائل كامل خفاظتي انجام مي گيرد و دريك كيسه نايلوني ضخيم غيرقابل نفوذ قرارداده وآن را دريك يخدان پرازيخ قرارمي دهند ).

4. نمونه برداري ازبافت مغز با استفاده ازكيت هاي مخصوص نمونه برداري.

ب :  بعد از ظهور علائم و مرگ :

 پس از ظهور علائم هاري و به منظور تشخيص قطعي بيماري در انسان پس از فوت مي بايستي مراتب تلفني با بخش هاري و به منظور نمونه برداري ( اتوپسي ) اعلام و هماهنگي واقدام لازم بعمل آيد.

درمان :

هرچند بيمار مبتلا به هاري پس از ظهور علائم باليني قاعدتاَ محكوم به مرگ مي باشد ولي بدليل اينكه سه مورد بهبودي از بيماري در انسان و موارد بيشتري در حيوانات گزارش شده است. بيمار را بايد تحت مراقبت هاي ويژه قرار داد به اين ترتيب كه او را در يك اطاق كم نور در محلي بي سر و صدا و ساكت و آرام بستري نموده اقدامات زير را انجام داد :

 1. تامين تعادل الكتروليتي.

 2. تزريق داروهاي آرام بخش و ضد تشنج.

 3. تزريق آنتي بيوتيك در صورت وجود عفونت.

 4.ساكشن مواد ترشحي ازريه و بازنگهداشتن راههاي تنفسي و در صورت امكان استفاده  ازدستگاه ريه مكانيكي.

اقدامات درمان پيشگيري در مورد افراد حيوان گزيده :

افرادي كه مورد گاز گرفتگي حيوانات قرار مي گيرند اگر بلافاصله و در اسرع وقت به مراكز درمان پيشگيري مراجعه و تحت اقدامات درمان پيشگيري قرار گيرند مي توان از ابتلا به بيماري هاري در آن ها جلوگيري كرد.

اين اقدامات عبارتند از :

1. زدودن وخارج ساختن ويروس هاري از محل زخم :

2. خارج کردن کف صابون ازلابه لاي زخم :

3. قطع کامل قسمت هاي له شده و نکروزه.

4. ضد عفوني زخم با الکل 4 تا 70 درجه يا محلول بتادين 1% يا ساير مواد ضد عفوني کننده.

و...