پرسش و پاسخ در قلمرو ادیان

پرسش :

لطفاً در مورد عقايد صابئين به صورت كامل توضيح دهد؟

پاسخ :

قبل از پرداختن به اعتقادات صابئين، بهتر است نگاه اجمالي به زمان و مكان ومؤسس اين آئين داشته باشيم. گرچه در اين رابطه، اقوال متفاوت است امّا براي شناخت اجمالي به يكي از آنها اشاره كنيم:
اين قوم كه خود را صابي مي ناميدند در جلگة دشت ميشان كه در مرز انشان يا ايلام يا سومر قديم بود سكونت داشتند. اينان ريشه‌خود را از مصر مي دانند كه مقارن هجرت يهود از مصر به كنعان، آنها هم به كنعان آمده اند. عده اي مؤسس آن را ‌«يوذاسف» معرفي كرده اند و بعضي بر اين باورند كه مؤسس اين آئين، نوة حضرت ادريس است كه صابي نام داشت و به همين جهت به اين نام معروف شده اند.[1] اقوال ديگري نيز وجود دارد كه بايد در جاي خود بحث شود.
امّا در باب عقايد، آئين صابئي بر اثر قلت پيروان و تقيد سخت آنها به نهان داشتن آئين خود، در نظر ديگران به صورت رمز و معما در آمده است كه، چنان اكثر نويسندگان اسلامي سلف و غيراسلامي، در باب شرح عقايد و آئين صابئيان، سخت دچار اشتباه شده و نظريات گوناگوني را ابراز داشته اند.[2] آنچه از آن اقوال و نظريات، به دست آمده به ترتيب ذيل ذكر مي گردد:
1. آنها معتقدند نخستين كتاب هاي مقدس آسماني آنها به حضرت آدم و سپس به نوح و پس از وي به سام و سپس به رام و بعد به ابراهيم خليل و به موسي و بعد از او به يحيي بن زكريا نازل شده است.[3]
2. آنان به خداي يكتاي ازلي و ابدي و بي نهايت، منزه از ماده و طبيعت، معتقدند، خدايي كه علت وجود اشياء و پيدايش موجودات است و به تعداد روزهاي سال يعني سيصد و شصت روحاني يا قواي جاوداني اعتقاد دارند و آنان را وكيل و دستيار خداوند در خلقت جهان، مي دانند كه هر كدام در عالم، داراي كشوري جداگانه هستند. عالم نوراني (عليا) و جهان ظلماني (سفلي) در نبردند، آدمي از اين دو عنصر تشكيل شده است كه روح او از عالم نوراني و جسم او از عالم ظلماني است.[4]
3. اعتقاد بر اين دارند كه دهر قديم است و هر كس بميرد، روحش به كالبد شخص ديگر منتقل مي شود و نيز معتقدند كه فلك به همراه موجوداتي كه در جوف آن است در حال افتادن در فضاي لايتناهي است و چون در حال سقوط و افتادن است حركت دوراني به خود مي گيرد چون هر چيزي كه گرد باشد، وقتي از بالا سقوط كند، حركت دوراني به خود مي گيرد. بعضي نيز پنداشته اند كه آنها به حدوث عالم قائل هستند.[5]
4. صابئين، كتاب تورات را كتابي نادرست و گمراه كننده مي دانند، آنان اجرام آسماني را نمي پرستند امّا عقيده دارند كه ستارگان داراي گوهري هستند كه عالم نور است و گروهي معتقدند كه اينها ستارگان را قبلة خود قرار داده اند. و برخي از اينها عالم را قديم مي پندارند و احكام و شرايع همة فرستادگان الهي را باطل دانسته اند.[6]
5. گروهي به اين نتيجه رسيده اند كه صابئيان به معاد اعتقاد دارند، اين دنيا را فاني و بي ارزش مي دانند و به جهان ابدي و ازلي باور دارند و در آخرت دو مكان وجود دارد: دنياي نور و خوبيها كه همان بهشت است و دنياي تاريكي و بديهاي كه دوزخ گفته مي شود.[7]
6. عده اي از صابئيان، حضرت آدم را اولين پيامبر و حضرت يحيي را آخرين پيامبر مي دانند و معتقد به (اواثر مزنيا) هستند. يعني هر فرد، پس از مرگ، براي سنجش اعمال خود به جايي به نام (اواثر مزنيا) مي رود كه در آنجا دربارة او داوري شده و اعمالش سنجيده مي شود كه بعد از آن به بهشت يا به جهنم مي روند.[8]
7. عده اي از صابئين كه به حراني هم معروفند به قدماي خمسه معتقدند كه دو تاي آنها زنده اند چون باري تعالي و نفس، و يكي از آنها اثرپذير است و منفعل است و آن هيولاست و دو تاي ديگر، نه زنده اند و نه فاعلند و نه منفعل و آنها عبارتند از: دهر و قضا (زمان و مكان).[9]
اين هفت مورد از اعتقادات صابئان است كه اكثر محققين در لابلاي، كتابهايي كه در مورد اديان و مذاهب و يا تاريخ، نوشته اند به اينها اشاره كرده اند و شايد معتقدات ديگري هم، داشته باشند كه براي ما نامعلوم باشد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. شناخت صبي ها، نورالدين، چهاردهي.
2. نگاهي به تاريخ خوزستان، زمان رشيديان، نيره.
3. صابئين، حيدرعلي، رستمي.
4. يادگار جاويد، تقوي قزويني، محمدمهدي.
[1] . رضايي، عبدالعظيم، اصل و نسب دينهاي ايران باستان، تهران، ناشر موج، 1372 ش، ص 430.
[2] . نوري، يحيي، جاهليت و اسلام، ناشر، بنياد علمي و اسلامي سيدالشهدا، چاپ نهم، 1360 ش، ص 416-417.
[3] . مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، ناشر دارالكتب الاسلاميه، چاپ 18، 1365 ش، ج 1، ص 290.
[4] . مبلغي آباداني، عبدالله، تاريخ اديان و مذاهب جهان از 35 هزار سال قبل از اسلام، قم، ناشر حر، 1376 ش، ص 309-307.
[5] . طباطبايي، محمدحسين، الميزان، ترجمه محمدباقر همداني، ج 1، ص 298.
[6] . مبلغي آباداني. عبدالله، تاريخ اديان و مذاهب جهان از 35 هزار سال قبل اسلام، قم، نشر حر، ص 832-831.
[7] . همان، ص 833.
[8] . رضائي، عبدالعظيم، اصل و نسب ايران باستان، ص 459.
[9] . الهامي، داود، تحقيقي دربارة صابئان، قم، مكتب اسلام، 1379، ص 135.