پرسش و پاسخ در قلمرو ادیان

پرسش :

چرا بايد انسان ديندار باشد؟

پاسخ :

اين پرسش در برابر هر فردي از انسانها خودنمايي مي‏كند كه آيا عقل مي‏تواند تمام نيازهاي بشر را شناخته و چگونگي اشباع آنها را به او نشان دهد يا نياز به نيروي مافوق عقل وجود دارد؟
تاريخ تابحال نشان داده كه عقل نتوانسته برنامه‏اي كامل را به جامعه ارائه دهد تا انسان را از تمام جهات تغذيه كند. علت اين امر آن است كه چون عقل قدرت احاطه كامل بر جهان هستي خصوصاً انسان و بالاخص روح انساني كه موجودي جاوداني است و شرافت انسان به خاطر اين موجود مي‏باشد ندارد.
پس وقتي كه عقل از جوهره انسانيت باخبر نباشد نمي‏تواند خواسته ‏هاي او را تشخيص دهد و از اين طرف هم چون انسان اجتماعي زندگي مي‏كند و با محيط اجتماع و طبيعت در ارتباط است عقل بايد از همه ريزه كارهاي اين ارتباط آگاه باشد كه چنين نيست در نتيجه عقل توانايي ارائه برنامه كامل براي بشريت را ندارد. استاد معظم حضرت آيت اللّه جوادي آملي (حفظه اللّه) مي‏فرمايد: "انسان قافله‏اي است كه راهي را طي كرده، نشئه‏اي راه پيموده و هدفي را در پيش دارد و قانون هماهنگ با فطرت و سرشت او قانوني است كه با گذشته، حال و آينده او سازگار باشد تقنين قانون با چنين ويژگي، تنها از كسي ساخته است كه با خصوصيت و گوهر هستي انسان آشنا و از گذشته و حال انسان با خبر بوده و از آينده او نيز مستحضر باشد و از اين طرف هم قافله انسانيت جزئي جدا بافته از تافته ‏هاي اجزاء جهان نيست بلكه جزئي از اجزاء منسجم جهان است كه به نوبه خود در آن اثر مي‏گذارد و از آن اثر مي‏پذيرد. از اين رو كسي مي‏تواند انسان را راهبري كند كه او را به خوبي بشناسد و از رابطه او با جهان آفرينش باخبر باشد."(1)
تا اينجا دانسته شد كه عقل بشري به تنهايي نخواهد توانست براي زندگي انسانها برنامه‏اي كامل ارائه دهد، پس بايد به دنبال نيروي مافوق باشيم از اين طرف افرادي به نام پيامبران الهي آمده ‏اند و فرموده ‏اند كه ما اين نيروي مافوق را براي بشريت به ارمغان آورده‏ايم به نام "دين".
در نتيجه اولين دليل براي دينداري انسان اين است كه عقل توانايي جوابگوي نيازهاي انساني را به تنهايي ندارد. دومين دليل مربوط به فطرت است. انسان فطرتاً مي‏خواهد به تكامل برسد و در يك جمله دين براي تكامل بشري آمده است. پس دينداري فطرتاً در انسان گنجانده شده است و پيامبران الهي كه ديني براي بشريت به ارمغان آورده ‏اند در حقيقت به خواسته فطرت بشر جواب آورده ‏اند. استاد شهيد مطهري (رضوان اللّه تعالي عليه) مي‏فرمايد: "در انسان يك فطرتي به معناي يك تقاضايي وجود دارد، بعثت پيامبران، پاسخگويي به تقاضايي است كه اين تقاضا در سرشت بشر وجود دارد و در واقع آنچه كه بشر به حسب سرشت خودش در جستجوي آن بوده است و خواهد بود، پيغمبران آنرا بر او عرضه داشته ‏اند و عرضه مي‏دارند."(2)
چرا بايد انسان ديندار باشد؟
پاسخ كوتاه:
عقل جوابگويي نيازهاي انساني را به تنهايي ندارد.
دين فطرتاً در انسان گنجانده شده است.
پي نوشت ها:
1) شريعت در آينه معرفت، آقاي جوادي آملي، ص 94 (ناشر: مركز نشر فرهنگي رجاء، چاپ دوم، پاييز 1373).
2) فطرت، شهيد مطهري، ص 244 (ناشر: انتشارات صدرا، چاپ چهارم، تابستان 1372.)