هنرهای دستی مازندران

صنایع چوبی

صاحبان پیشه و فن همواره با عشق به زیبایی و سایل مادی زندگی را افریده اند. دستان توانمند هنرمند ذهن مستقل و پویا واندیشه جستجو گرش مجموعه ای دیدنی و سزاوار تحسین را به یادگار گذاشته است . مهم‌ترین آنها عبارتند از :

در ضریح ، صندوق مزار، ارسی

از سده پنجم تا هفتم ه.ق. هنرمند منب كار با استفاده از شیوه قاب و گره ، طرح‌های نو آفریده از سده هشتم هجری نمونه‌های فراوانی از رسم و عناصر هندسی و اشكال نباتی و گل و بته روی منبرهای چوبی، صندوق مزارها، در و پنجره و رحل قرآن باقی مانده است.ازاوایل سده نهم هجری این هنر رونق ویژه ای یافت و صنعتگران موفق شدند در اثار خود با به كارگیری انواع خطوط نمونه‌های ارزشمندی را بیافرینند كه اكنون زینت افزای مرقد امامزادگان و بزرگان دینی است.پنجره‌های زیبا و خوش نقش و نگار چوبی كه نشانه نور و روشنایی است با استفاده از هنر گره سازی و نقش‌های هندسی سه گوشه و چهار گوشه، ستاره‌های چهار پر و هشت پر و و درنهایت شیشه‌های رنگین پیشانی و رواق بناها راآذین می بخشد این پنجره‌ها به اورسی معروفند.

لاك تراشی

لاك تراشی در مناطق روستایی و جنگلی مورد توجه پیشه وران هنرمندان بوده و انواع سازه‌های آن براساس نیاز زندگی روزمره گسترش یافته است. روستاییان ساكن مناطق جنگلی درگذشته بیشترین نیازهای خود را از چوب تهیه می كردند و در ساخت لوازم چوبی از مهارت خوبی برخوردار بودند.استادكاران بااستفاده از ریشه و تنه درختان بدون بهره گیری از ابزار كار امروزی ظروف چوبی مانند جوله، كلز، لاك دانه پاش، قند چوله، تنباكو چوله، قاشق ، ملاقه، كترا، می ساختند.هنر لاك تراشی یك كار ابتكاری است و جنگل نشینان با شناختی كه از انواع درختان جنگلی دارند برای ساخت مصنوعات چوبی از ریشه و چوب درختان ویژه ای با استفاده از ابزار كار بسیار ابتدایی استفاده می كنند.درختانی كه از چوب آنها برای این كار بهره می گیرند افرا، راش، ملج، توسكا، ممرز، شمشاد ، نم دار و انجیلی است. ظروفی كه از ریشه درختان ساخته می‌شود سبك تر و در برابر سرما و گرما مقاوم تر است ترك بر نمی دارد و در اثر ضربه به سادگی نمی شكند لاك تراشان معتقدند ظروفی كه از ریشه درختان تهیه می شود، اگر خوب نگه داری شود عمر مفید آنها دست کم بالای صد سال خواهد بود . در صورتی كه لوازم تهیه شده از ساقه و تنها درختان همین خاطر در گذشته لاك تراشان لوازم مورد نیاز در خانه را از ریشه زیرین ریشه هایی كه از ساقه با شیب ملایمی در خاك نفوذ كرده اند استفاده كنند زیرا ازدیدگاه آنان قسمت زیرین این نوع ریشه‌ها كمتر در معرض برف و باران قرار داشت.برخی از ظروف چوبی كه در مازندارن كاربرد دارد عبارتند از :

دانه پاش

به جای سینی برای پاك كردن برنج و حبوبات به كار می رود.

جوله

این وسیله شبیه پارچ آب، باگردن باریك و دهانه ای گشاد و در اندازه‌های گوناگون ساخته می شود. در گذشته برای دوشیدن شیر و نگه داری انواع مواد لبنی از آن بهره می گرفتند از نقش‌های متدوال روی بدنه جوله می توان از جوله نقش مارپیچ ، نقش زنجیره ای و نقش حلوایی نام برد.بزرگ‌ترین نوع جوله مندر نامیده می‌شود كه حدود 18كیلوگرم گنجایش دارد . نوع دیگری از جوله كه جوله كون نام دراد از ریشه درخت افرا تراشیده می شود.

كلز

از این وسیله چوبی به جای ملاقه برای هم زدن و سرد كردن شیر استفاده می كردند در مناطق مختلف مازندران این وسیله به نام‌های گوناگون خوانده می شود. به طور مثال در منطقه رامسر گیال در بخش مركزی كلز یا كیلز و در منطقه گرگان كمچه لز نوع دیگر پیمانه شیر به نام منقار درمناطق جنگلی ساخته می‌شود و حدود 200 كلیوگرم ظرفیت دارد.قاشق و ملاقه وكفگیر: این وسایل كه در زبان محلی « گچه » « پل گیر » و « كترا » نامیده می شود. از ساقه و شاخه درخت شمشاد تهیه شده و در كنار انواع وسایل امروزی همچنان گذشته كابرد دارند.

كیله لاك

به عنوان پیمانه استفاده می شود. هر پیمانه حدود 6 كیلوگرم « شالی » و یا « جو » و حدود5/7 كیلوگرم « گندم » ظرفیت دارد.

عصا

از چوب درخت آزاد كه به زبان محلی « ازدار» نام دارد تهیه می شود.

قند چوله

برای خرد كردن قند به كار می رود.

تنباكو چوله

به عنوان ظرف تنباكو مورد استفاده دارد.

سیر كوب

در اندازه‌های متفاوت ساخته می شود. در قدیم از این ظرف به جای هاون برای كوبیدن و خرد كردن نیز استفاده می شد.

حصیر بافی

حصیر بافی در برخی از روستاهای استان مازندران به ویژه در غرب استان رایج است. در مازندران از نوعی حصیر به نام « كوب » برای زیر انداز استفاده می شود. برای بافت « كوب» از گیاهان خود رو چون « گاله » و « واش » كه در باتلاق‌ها و اب بندان‌ها می روید بهره می جویند. برای تهیه زنبیل و سبد نیز از همین گیاهان استفاده می شود. گاه تهیه این مصنوعات با به كارگیری چوب و نی یاد و نوع علف به نام‌های « وران » و « سازیر » انجام می شود.

گلیم بافی

گلیم بافی نیز یكی از دیگر صنایع دستی و سنتی استان محسوب می شود. در حال حاضر در بیشتر روستاها و شهرهای استان به این هنر اشتغال دارند. نقوش گلیم اغلب به شكل هندسی است و بافنده با الهام گرفتن از اطراف طبیعت خود، نقش می زند. رنگ گلیم نیز بر گرفته از طبیعت پیرامون و غالب رنگ‌های تند و شاد مانند قرمز ، نارنجی ، كرم، سبز، سرمه ای است.

جاجیم بافی

در میان دست بافت‌های روستایی ، جاجیم از اهمیت بیشتری برخوردار است و كاربردهایی نظیر زیرانداز، پشتی، سجاده رختخواب پیچ، مفرش، پتو، وریه كرسی و... داردو این هنر در بسیاری از مناطق روستایی از جمله « متكازین » از توابع بهشهر بخش دودانگه شهرستان ساری، آلاشت سواد كوه ، كجور، نوشهر و كلاردشت چالوس اقبال و توجه است. در روستای كوهستانی و ییلاقی متكازین در بخش هزار جریب بهشهر ، اصولا" بافت جاجیم توسط زنان صورت می گیرد و مردان جز در مرحله تهیه پشم، نقش چندانی ندارند. در بافت جاجیم این منطقه پس از بافتن حاشیه، نقش اندازی كه در اصطلاح « گل » خوانده می‌شود صورت می گیرد . این نقش‌ها نام‌های گوناگونی دارند چهار گل، خشتی ، پنجه ای، گل آفتاب گردان، آفتاب تیره، حاشیه‌های اطراف نیز با طرح مثلث دندانه دار پر می شود.برای بافت جاجیم در اندازه‌های بزرگ تر دو یا چند عدد جاجیم بافته شده به اندازه عرض دار موجود را به یكدیگر متصل می نمایند و یك جاجیم در اندازه دل خواه شكل می گیرد.

جوراب بافی

جوراب بافی یكی از صنایع دستی رایج و بومی منطقه است كه به ویژه در روستای « صالحان » از جمله صنایع دستی اساسی محسوب می شود. این صنعت بومی را می توان بر مبنای تولید و مصرف آن به جوراب چكمه ای یا گردن بلند و گردن كوتاه تقسیم كرد. در روستاهای منطقه در حال حاضر تولید جوراب به شكل ساده انجام می‌شود و پشم گرفته شده از گوسفند بدون ررنگ آمیزی واستفاده از نقوش مختلف عرضه شده و جنبه هنری ندارد.

موج بافی

ماده اولیه موج بافی كه به نام‌های « رختخواب پیچ » و « ایزار » نیز معروف است، پشم است. به همین دلیل ارزان و قابل شستشو دارای استحكام، نرم و سبك است. موج بافی به دلیل صفت هایی كه بر شمردیم، به عنوان هنری فراگیری در گذشته مطرح بود و اكنون میز كم وبیش در این منطقه رواج دارد.امروزه این هنر بیشتر در روستاهای منطقه كجور به جا مانده است. گونه ای از این دست بافت‌ها با همین كاربرد « چاد شب » نامیده می شود. معروف‌ترین آن « چادر شب دارایی» است كه دارای رنگ‌های متنوع به وبژه طیف‌های گوناگون رنگ قرمز كه جاذبه بیشتری نسبت به رنگ‌های دیگر دارد است. در این منطقه در كنار بافت این نوع پارچه، سفره‌های ظریف و پرارزش نیز بافته می شود.

پارچه بافی

در گذشته بافت انواع پارچه هاپشمی، ابریشمی و نخی معمول بود. نوعی پارچه ابریشمی كه الیجه نام داشت برای دوخت كت زنانه به كار می رفت. از پارچه‌های پشمی « چوغا» و « باشلق» برای پالتو استفاده می شود. و از شمد كه نوعی پارچه خنك و لطیف است در تابستان به جای پتو استفاده می شود.

چنته لفور

چنته نوعی كیف دسته دار است كه در روستای « لفور» از توابع سواد كوه تولید می‌شود برای بافت آن از دستگاه « كرك چال » استفاده می‌شود و مراحل تولید آن مانند جاجیم است با این تفاوت كه پس از پایان كار، دوردوزی و گاه با مهره‌های تزیینی و خرمهره تزیین می شود.

نمد مالی

نمد مالی در بیشتر مناطق استان مازندران به خصوص درمنطقه كجور و روستاهای اطراف رامسر رواج دارد. ماده اصلی نمد پشم و گوسفند و به رنگ‌های طبیعی مانند سفید و سیاه و قهوه ای و برای نقش اندازی آن از پشم‌های رنگ شده شیمیایی بهره می جویند معمولا" ساخت یك قطعه نمد یك روز به طول می انجامید و اغلب چند نفر روی آن كار می كنند.

سفال گری

یكی از مراكز ساخت سفال و سفال گری، كلاگر، محله جویبار و اقای غلامعلی چینی ساز از استادان به نام این منطقه است. ابزار سفال گری شامل چرخ، كاردك برای بریدن و سوراخ كردن كار، غربال ، سطل، تشت ، كوره ، ول كارد ، نخ ، قالب گل زدن است