گیاهان گوشتخوار

مقدمه
اما چرا یک گیاه حشره می خورد؟ مگر نه اینکه گیاهان مواد غذایی را از خاک دریافت می کنند؟ پاسخ این است که گیاهان حشره خوار در زمینهایی مانند مردابها یا لجنزارها رشد می کنند که خاک آن از نظر مواد مغذی بسیار فقیر است. این گیاهان برای دریافت نیتروژن و مواد مغذی دیگر، به شکار حشرات و استفاده از مواد موجود در آنها پرداخته و برای این منظور تکامل یافته اند.

 بسیاری از افراد هنگام صحبت از گیاه حشره خوار به یاد ونوس مگس خوار (Venus flytrap) می افتند. این گیاه در مردابها می روید و از جمله گیاهانی است که می توان در گلخانه نیز پرورش داد. تله این گیاه از دو برگ تشکیل شده که مانند کفه های صدف باز و بسته می شوند. به محض اینکه حشره ای محرکهای درخشان این برگها را لمس کند، تله بسته می شود و تا زمان هضم حشره، بسته باقی می ماند. در اینجا به معرفی چهار نوع دیگر از مشهورترین انواع گیاهان حشره خوار می پردازم

گیاه کوزه ای:

گیاه کوزه ای (pitcher-plant) دارای گونه های بسیار متنوع و از بزرگترین انواع گیاهان حشره خوار محسوب می شود. و ارتفاع بعضی از گونه های آن گاهی به ۶۰ سانتیمتر می رسد. این گیاه بیشتر در مردابها و لجنزارها می روید و هر گیاه دارای یک ساقه بلند و صاف و یک گل بزرگ با گلبرگهای سرخ و مادگی چتر مانند است که در تابستان می شکفد.

 کوزه های این گیاه، در واقع برگهای آن هستند که دورتا دور این ساقه و نزدیک به زمین قرار دارند. این برگها لوله ای و به شکل کوزه ای دهان گشاد هستند. هر گیاه در اواسط بهار ۵ یا ۶ برگ جدید می دهد که هر ۱۵ روز یکی از آنها باز می شود. در پایان تابستان تمام برگها رشد کرده و کامل می شوند و در طول زمستان و حتی تا تابستان بعدی، باقی می مانند.

 این برگها آب را در خود نگه می دارند. شهد گیاه در اطراف کلاهک و دهانه کوزه ترشح می شود و حشرات را به سوی خود جلب می کند، حشره با رسیدن بر روی برگ به درون کوزه حرکت می کند، تارهای مو مانند که به سمت پایین متمایل هستند و سطح لغزنده کوزه، حشره را به پایین هدایت می کند و این شکار نگون بخت که نمی تواند از کوزه خارج شود، در آب موجود آن غرق می شود.

 برگ کوزه ای منزلگاه موجودات بسیار ریز مانند تک یاخته ها، کرمهای بسیار کوچک و سخت پوستان ذره بینی آبزی است. لارو سه نوع حشره هم در این کوزه ها زندگی می کنند که همه اینها همزیستان گیاه هستند و همراه با باکتریها، کار هضم حشره شکار شده را بر عهده دارند. در اوایل تابستان، حشرات بالغ از برگهای کهنه خارج شده و در برگهای تازه تخم گذاری می کنند. برگ کهنه که هضم کننده هایش را از دست داده، می میرد و برگهای تازه جایگزین آن می شوند

۲ – دروزرا (Drosera) یا شبنم خورشید :(sundew)

این گیاه در بسترهای خزه خشک شده می روید. دروزرا از بالا شبیه یک قطره درشت سرخرنگ و براق به عرض ۵ تا ۱۰ سانتیمتر است. برگهای گرد و پهن آن که هر یک بر روی ساقه ای جداگانه قرار گرفته، سرخ و کرک دار هستند و قسمت پایین آنها و ساقه سبز رنگ است. گل این گیاه سفید رنگ است و بر روی ساقه ۱۰ سانتیمتری که از میان رستنگاه ساقه های برگها خارج می شود، می شکفد.

 این گیاه نیز برای شکار حشرات از برگهای خود استفاده می کند. تارهای متعدد سوزنی شکل بر روی برگ وجود دارند که نوک هر یک از آنها یک قطره ماده چسبناک وجود دارد که شبیه قطره شبنم یا شهدی شیرین به نظر می رسد. این قطره ها، حشراتی چون پشه، مگس و انواع حشرات دوبال را به سوی خود جذب می کند. فرود حشره بر روی یک قطره، موجب چسبیدن او بر آن شده و حشره با تقلا برای آزاد شدن، بیش از پیش خود را به دام می اندازد.

 پس از اینکه حشره تسلیم شد، تارها به ترشح شیره ای پر از آنزیم می پردازند که حشره را هضم و جذب می کند. گاهی تمام برگ به آهستگی به دور شکار می پیچد و کار هضم حدود ۲ روز طول می کشد. سپس برگ گشوده شده و باقیمانده حشره همراه با باد از برگ جدا می شود

-۳باترورت (Butterwort) یا گیاه کره ای:

باترورت یکی از نامتعارف ترین گیاهان حشره خوار است. این گیاه بر روی شکاف سنگها و صخره ها می روید. باترورت گلهایی ظریف و زیبا - معمولا به رنگ بنفش و آبی- دارد که در ماههای آخر بهار می شکفند. باترورت نام خود را به خاطر برگهایی که به نظر چرب و "کره ای" شده اند به دست آورده است. برگهای این گیاه به صورت مجموعه ۳ تا ۶ تایی و در گونه هایی بسیار بیشتر- بر سطح زمین می روید. با بررسی دقیق متوجه خواهید شد که برگها دارای دو نوع غده ترشحی هستند. غدد برآمده ای که کار ترشح ماده چسبناک و کره ای را بر عهده دارند و غدد کوتاهی که مواد هضم و جذب کننده را ترشح می کنند.

این دو غده بویی ایجاد می کنند که مگها، شته ها و شش پایان را به تله چسبناک جذب می کند. حشره ای که به دام بیافتد، با تقلا برای رهایی، موجب ترشح شیره هضم کننده می شود. برگها به آهستگی لوله می شوند و حشره را هضم و جذب می کنند.

-۴ بلدرورت :(bladderwort)

بلدرورت یا گیاه مثانه دار در برکه ها، دریاچه ها و نهرهایی با جریان آب آهسته و در کل در آبهایی با عمق کمتر از ۶۰ سانتیمتر یافته می شود. این گیاه بدون ریشه در نزدیکی سطح آب شناور می شود و شاخه های آن تا ۹۰ سانتیمتر و بلندتر رشد می کند و ساقه های آن پر برگ هستند. این ساقه ها تا ۲۰ سانتیمتر بالای سطح آب رشد می کنند و خوشه هایی از گلهای زرد رنگ که شبیه گل میمون هستند، بر آنها می شکفد. ساقه های زیرآبی منشعب شده و برگهای نخ مانند بسیار از آنها جوانه می زند. این برگها دارای کیسه های کوچک و سبکی هستند که مثانه یا bladder نام دارند. مثانه های جوان شفاف هستند و به تدریج تیره می شوند. هر مثانه در واقع تله ریز و تو خالی است که ورودی آن یک طرفه است.

 اگر یک حشره آبزی کوچک یکی از چهار تار محرک این مثانه را لمس کند، در تله باز میشود و مانند یک جارو برقی، حشره به داخل این کیسه مکیده شده و درب تله در یک چشم برهم زدن حدود یک ۱۵ هزارم ثانیه - بسته می شود.

 ساقه ها که دارای غدد ترشح آنزیم هستند، کار هضم و جذب طعمه را بر عهده دارند. مثانه پس از یک یا دو ساعت آماده شکار طعمه جدید خواهد بود

نکاتی دیگر :

در بعضی مناطق جهان گیا هانی می رویند که به گیاهان گوشتخوار مشهورند و به محض این که حیوان یا پرنده کوچک یا حشره ای روی برگ های آن گیاهان بنشیند , برگها به طور ناگهانی بسته می شوند و آن درخت یا بوته , تیغهای خود رادر بدن این جاندار گرفتار فرو می برد و شیره جان وی را که از خون یا نوعی لنف تشکیل شده است , توسط خارهای خود می مکد . گیاهان گوشتخوار دیگری وجود دارند که اگر پرنده باب میلشان بر سر شاخه و برگ آنها بنشیند , با بستن برگ های خود آن را گرفتار می کنند و اگر حشرات و یا پرندگان باب میل و سلیقه آنها نباشد هیچ واکنشی از خود نشان نمی دهند و اگر سنگ یا جسم دیگری به اندازه و وزن پرنده و یا حشره دلخواه گیاه بر سر شاخه و برگ آن بگذاری , هیچگونه واکنشی از سوی گیاه دیده نمی شود

به طور حتم تصاویرى از گیاهان گوشتخوار را دیده اید؛ تصاویرى که در آنها برگ هاى آرواره مانند براى شکار حشره اى نگونبخت به انتظار نشسته و یا طعمه لذیذى را نصیب خود ساخته اند. اسرار فیزیکی گیاهان گوشتخوار این گیاهان با آرواره هاى قوی خود که همان برگ هاى تغییر شکل یافته اند، قادرند در یک چشم بر هم زدن و در یک دهم ثانیه، حشرات نشسته در دام را اسیر خویش سازند و از آنها به عنوان منبع غذایى استفاده کنند. برخى از گیاهان نیز جنبش ها و تحرکات برق آسایى را براى اهداف غیر تغذیه اى به کار مى گیرند؛ به طورى که در این قبیل گونه هاى گیاهى از حرکات سریع براى انتشار دانه، گرده و یا دور کردن شکارچیان استفاده مى شود. ساختار بافت ها و اندام هاى گیاهى در برخى موارد، داراى تفاوت هاى بسیار بارز و عمیقى با گونه هاى جانورى است. براى مثال، همانطور که مى دانیم ماهیچه و بافت هاى عضلانى در گیاهان وجود ندارد، پس گیاهان یاد شده چگونه مى توانند چنین حرکات سریع و برق آسایى از خود نشان دهند؟
دو دانشمند به تازگى با بهره گیرى از قوانین فیزیک، به تشریح و توصیف اصول مکانیکى ساختار این قبیل گیاهان پرداخته و نشان داده اند که این سرعت و حرکت چگونه در پیکره آنها ظهور مى یابد.
ماهادوان، پروفسور ریاضیات کاربردى و مکانیک در دانشگاه هاروارد واقع در کمبریج ایالت ماساچوست آمریکا مى گوید: براى درک زیست شناسی، همواره بهتر است ابتدا قوانین اساسى و بنیادى موجود در این حوزه را فرا گیریم؛ قوانین فیزیکى و شیمیایى و نیز اصول ریاضیاتى که جهان زنده بر پایه آن بنا شده است.
وى و یکى از شاگردانش به نام اسکوتیم، با انتشار یافته هاى خود در شماره اخیر مجله ساینس پرده از اسرار این گیاهان چابک برگرفته اند.
آنها گیاهان سریع را به دو گروه عمده تقسیم کرده اند: گیاهانى که سلول هاى خود را براى ایجاد حرکت هاى سریع، متورم و چروکیده مى کنند و نیز گروه دیگر، گیاهانى که از تکنیک تورم و چروکیدگى براى رها سازى ناگهانى انرى ذخیره شده استفاده مى کنند و این عمل را در قالب یک حرکت به اصطلاح قاپ زدن و در چنگ گرفتن براى به دست آوردن طعمه یا یک حرکت انفجارى براى انتشار دانه ها و گرده ها انجام مى دهند.
گیاه Aldrovanda یا به اصطلاح گیاه چرخ آبگرد که عموزاده هاى گیاه مگس گیر ونوس است، به گروه نخست تعلق دارد. این موجودات گوشتخوار بسیار کوچک و نازک هستند؛ به طورى که سلول هاى آنان مى توانند به سرعت به وسیله جذب آب متورم شوند و کناره برگ ها را به یکدیگر نزدیک کنند و این عمل را با چنان سرعت بالایى انجام دهند که بى مهرگان آبزى موجود در اطراف گیاه، فرصت و مجالى براى گریختن نیابند و به عنوان غذایى لذیذ در دام گیاه گرفتار آیند.
پروفسور ماهادوان تصریح مى کند: گیاهان بزرگ تر نمى توانند این عمل را با چابکى و با چنین سرعت بالایى انجام دهند و از خواص فیزیکى ویه آب و قابلیت کشسانى آن بهره کافى را ببرند.
به گفته وی، مگس گیر ونوس در گروه دوم از این گیاهان چابک و شکارچیان سریع جاى مى گیرد. این گیاهان داراى برگ هایى به شکل عدسى هستند که به طرف داخل خمیدگى یافته اند و به هنگام قرارگیرى به روى یکدیگر، محفظه بسته اى را به مانند یک قفس و تله براى طعمه خویش پدید مى آورند.
هنگامى که یک مگس، عنکبوت یا هر حشره کوچک دیگرى روى برگ هاى این گیاه گوشتخوار گام مى نهد، ماشه برگ را تحریک مى کند و سرانجام آنها را مى چکاند و به این ترتیب، برگ ها به سرعت با جذب آب فراوان به درون سلول هاى خود، متورم مى شوند و نیروهاى وارده از این جریان به برگ، موجب قرارگیرى دو برگ روى یکدیگر و بسته شدن محفظه خواهد شد. همانطور که روشن است، در پایان این عملیات گیاه مى تواند از طعمه به دام افتاده، براى تغذیه استفاده کند.
کارل نیکلاس، زیست شناس گیاهى دانشگاه کورنل در نیویورک تاکید مى کند: سیستم هاى طبقه بندى جدید، روش هاى ریاضیاتى مطلوبى براى توصیف پدیده اى که انسان ها سال هاى متمادى شاهد آن بوده اند را در اختیارمان قرار مى دهد و به کمک این ابزار مى توان بیش از پیش پرده از اسرار این موجودات شگفت انگیز برگرفت.
ماهادوان و همکارانش چندى پیش نتایج تحقیقات خود را در زمینه رفتار تغذیه اى گیاه مگس گیر، در ورنال نیچر منتشر کرده بودند و اینک انتشار نتایج تحقیقات جدید آنان مى تواند با تکمیل یافته هاى پیشین، پنجره جدیدى را به دنیاى گیاهان و اسرار نهفته در آن بگشاید و جنبه هاى تاریک رفتار این گونه هاى زنده را روشن سازد.
بر اساس یافته هاى این دانشمندان، حرکت آب در درون سلول ها با ویگى هاى فیزیکى منحصربه فرد آن، سیگنال هاى الکتریکى و نیز رهاسازى انرى ذخیره شده و نهفته در سلول ها، سه پایه فیزیکى کلیدى و مهم براى ظهور گیاهان چابک و شکارچیان سریع در جهان گیاهى است

نحوه شکار در این گیاهان
1- تله های سطحی چسبناک که شکار خود را با نوکهای چسبناک وحساس برگ به قید میکشد
گیاه حشیش الدهن که دارای برگهای سبز مایل به زرد میباشدو پنگویکولا نیز نامیده میشود از این نوع است و در نیم کره شمالی یافت میشود این گیاه میتواند جانوران را به خود جلب کند زیرا برگ صاف سبز باز وبراق بوده ودارای بوی عجیبی است این گیاه به سادگی حشرات را میگیرد ولی برای هضم ان باید یک یا دو روز وقت صرف کند وقتی جانوری نظیر مورچه یا عنکبوت بروی برگی میخزد صمغ چسبناک به پاها واندامش میچسبد این امر سبب میشود تا جانور را به تقلا وامیدارد و تقلا وکشمکش جانور باعث میشود که غده های زیر سطح برگ به تولید صمغ بیشتر و شیره گوارشی بپردازد. لبه پیچ دار برگ به ارامی رو به سمت بالا چرخیده لذا عصاره بیشتری بدرون تله ریخته میشود
و جانور را به پایین تله میکشاند و ان را در وسط برگ هضم میکند واین عمل تا دو یا سه روز ادامه دارد پس از اتمام گوارش سوپ مایع جانور درون پوسته برگ برده میشود و سطح برگ را کاملا خشک نگه میدارد و اسکلت هضم نشده به بیرون رانده میشود ودوباره به حالت اولیه بر میگردد
عمل تله چسبناک سطحی با شاخه های حساس در: دروزرا
تله کوزه مرگبار نابنط گرمسیری تله ساده بسیار موثری است که انواع ان یافت شده است بسیاری از این تله ها کوچک میباشند وفقط میتوانند حشرات را به دام بیندازند اما پاره ای از انها دارای کیسه های بزرگی اند که میتوانند موشها-مارمولک-قورباغه وحتی پرندگان را در خود جای دهند
گیاه نابنط استرالیائی به نام سفالوتوس کیسه های کوچکی دارد که در دایره نزدیک بهم در روی زمین میرویند گیاه مشتمل بر این دایره کیسه ها و دایره دیگری،از برگ های معمولی سبز میباشد این گیاه فقط در ناحیه کم وسعت خلنگزار ها ی جنوب استرالیا یافت میشود کیسه ها به رنگ سبز میباشند وخطوط سرخ وسفید در اطراف لبه سر پوش کیسه ها دیده میشود سر پوش نیمه باز روی کیسه ها حرکت نمی کنند و در یک حالت ثابت مانده وکیسه را شبیه به یک گل معمولی جلوه میدهند کیسه از ماده ابکی وسیالی که برای خود ساخته نیمه پر است
گیاه نابنط امریکایی سه نوع گیاه نابنط امریکایی وجود دارد که همه از یک خانواده ودارای ویژگی های مشابه هستند نوع کمیاب این گیاه فقط در باتلاق میروید وبنام هلیا مفورا معروف است

لازم به ذکر است این سه گیاه(نابنط امریکایی واسترالیائی و گرمسیری) در هیچ جای دنیا در کنار هم نم رویند
تله های گیرنده
ابن گیاهان تنها در باتلاق ها ولجنزارهای امریکای شمالی میرویند وبه مع الوصف معروف هستند
عمل این تله ها بسیار سریع میباشد تله قفس رو بازی است که اماده است در ان حشره ای را صید کند اگر حشره ای در این قسمت قرار گیرد تله بسته خواهد شد ودندانه های سفت لبه برگ به میله های در بر گیرنده وبهوجود اورنده قفس تبدیل میشود جانور بسیار کوچکی مثل مورچه قادر به فرار خواهد بود ممکنست که حیوانات بزرگتر نطیر ملخ بدام بیفتند ولی ملخ انقدر قوی هست که برگها را با پاهای اره مانندش بریده و خود را نجات دهد در غیر این صورت با ان که قسمتی از بدنش خارج از قفس قرار دارد اسیر و گرفتار خواهد ماند
نکته مهم در مورد این گیاه این است که سه تاژک سخت ومستقیم بشکل مثلث روی هر نیم برگ قرار دارد که اگر با سوزن به ارامی این تاژک را خم کنید فورا تله بسته میشود اگر از حساس ترین قسمت برگ ،لبه سبز رنگ عبور کرده و شهدی که در انجا ساخته میشود را بچشند در این حالت هیچ خطری حشرات را تهدید نمیکند بجز این که انها به نقطه سرخ کمرنگ پا نهاده وبا لغزشی تاژک را لمس کنند